บทเรียนกับอนาคตที่ท้าทาย สามทศวรรษสาธารณสุขมูลฐานไทย บทเรียนกับอนาคตที่ท้าทาย โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์ สำนักวิจัยสังคมและสุขภาพ สำนักนโยบายและยุทธศาสตร์ กระทรวงสาธารณสุข

วิวัฒนาการงานสาธารณสุขชุมชนไทย หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า สปสช. สุขภาพปฐมภูมิบริการปฐมภูมิ โครงการวัดโบสถ์ รับนโยบายสาธารณสุขมูลฐาน ทศวรรษการพัฒนา สอ. วิกฤตเศรษฐกิจ การแพทย์แผนไทย พื้นบ้าน พรบ.สุขภาพแห่งชาติ บัตรสุขภาพ อสม. ปัจจุบัน 2507 2545 2521 2524 2528 2535 2493 2512 2517 2540 2544 2485 2511 2518 2539 2542 2550 โครงการสารภี สสส. แพทย์ชนบท บริการสาธารณสุขชุมชน โครงการปฏิรูประบบบริการ สาธารณสุข สถานีอนามัย การขยายตัวของ โรงพยาบาลชุมชน แผนงานควบคุมโรคติดต่อ กระจายอำนาจ การสร้างระบบบริการปฐมภูมิ โครงการลำปาง สเมิง โนนไทย ประชาคมสุขภาพ

การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างการใช้บริการผู้ป่วยนอก บริการสาธารณสุขไทย (2520-2543) การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างการใช้บริการผู้ป่วยนอก 46.2% 24.4% 29.4% 2520 33.1% 26.4% 40.5% 2524 32.4% 35.9% 31.7% 2528 32.8% 27.7% 39.4% 2532 21.2% 19.1% 18.2% ตติยภูมิ ทุติยภูมิ 37.2% 33.7% 35.7% ปฐมภูมิ 41.6% 47.2% 46.1% 2536 2540 2543

แบบแผนความเจ็บป่วยและสถานการณ์ระบบบริการ สถานการณ์สุขภาพ แบบแผนความเจ็บป่วยและสถานการณ์ระบบบริการ ภัยคุกคามต่อสุขภาพจากโรคเรื้อรัง: โรคมะเร็ง ความดันสูง เบาหวาน ยาเสพติด อุบัติเหตุ อุบัติภัย และความรุนแรง ปัญหาจากโรคอุบัติใหม่/อุบัติซ้ำ ปัญหาความเป็นธรรม การเข้าถึงยาและบริการ ความปลอดภัยของอาหารและการคุ้มครองผู้บริโภค ความทุกข์ในระบบบริการทางการแพทย์

สถานการณ์อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน อสม. ปัจจุบันมีราว 800,000 คน แนวโน้มเป็นหญิงมากขึ้น จาก1.7:1 (2536) เป็น 2.3:1 (2549) เป็น อสม. มาน้อยกว่า 5 ปีถึง 37% เป็นได้ 6-10 ปีกว่า 20% อสม. อายุน้อยมีทักษะความรู้ดีกว่า อสม. อายุมาก (90% จบการศึกษาไม่เกินมัธยมปลาย อาชีพเกษตรกร/รับจ้าง) ร้อยละ 30 ไม่เคยอ่าน นสพ. เพื่อน ผสส./อสม. เครื่องมือใน ศสมช. มีการใช้งานน้อยมาก (สูงสุด 3-4 ด./ครั้ง) งานที่ทำได้ดี: แจ้งข่าวสาร งานรณรงค์และการสำรวจข้อมูล

ประเมินสถานการณ์สาธารณสุขมูลฐาน สสม. กับบริบททางประวัติศาสตร์ที่เปลี่ยนแปลง อสม. เป็นทุนทางสังคมด้านสุขภาพที่สำคัญ กระบวนการ อสม. ยังมีชีวิตอยู่และเป็นผู้หญิงมากขึ้น งานที่ทำได้ดีคืองานที่เสร็จเป็นคราวๆ ในระยะเวลาสั้นๆ รูปแบบงาน สสม. เหมาะกับพื้นที่ชนบท สสม. กับระบบสนับสนุนที่กำลังเปลี่ยนแปลง อสม. กับการรักษาความเป็นกลางทางการเมือง การเกิดขึ้นของรูปแบบอาสาสมัครชุมชนที่หลากหลาย

สถานการณ์งานสุขภาพภาคประชาชน สถานการณ์โรคและปัญหาที่เปลี่ยนแปลง ผลกระทบจากโลกาภิวัตร์และทุนนิยมโลก การกระจายอำนาจกับโอกาสทางนโยบาย ความขัดแย้งและความรุนแรง งานสุขภาพภาคประชาชนที่ขยายตัว การตื่นตัวเรื่องภูมิปัญญาท้องถิ่น ความหลากหลายของบริบทการทำงาน ระบบบริการสุขภาพที่เปลี่ยนแปลงไป ระบบการสนับสนุนที่หลากหลาย

ทิศทางและอนาคต ระบบสุขภาพชุมชนกับสังคมที่ไม่ทอดทิ้งกัน ภูมิปัญญาชาวบ้านและเศรษฐกิจพอเพียง พัฒนารูปแบบการดูแลผู้ป่วยเรื้อรังและผู้สูงอายุ การควบคุมป้องกันโรค-อุบัติภัย สร้างความเข้มแข็งให้ระบบบริการสุขภาพชุมชน ส่งเสริมประชาธิปไตยในระดับท้องถิ่น การเรียนรู้เรื่องสันติวิธีกับการจัดการความขัดแย้ง สร้างเครือข่ายสุขภาพภาคประชาชนเชื่อมโยงนโยบาย พัฒนารูปแบบการมีส่วนร่วมของประชาชนให้หลากหลาย