Phylum Platyhelminthes อ.แน็ต

Phylum Platyhelminthes Flat worm Triploblastica Acoelomate Bilateral symmetry Hermaphroditic Monoecious One opening for digestive system

Triploblastica and Acoelomate Ectoderm Mesoderm Endoderm

Trematoda Cestoda Turbellaria

Class Turbellaria Free living Dorsoventrally flattened Epithelial with cilia Mouth at ventral side Incomplete digestive tract

Dugesia Freshwater turbellarian Cosmopolitan species Live at running water with leaves, rock, mud etc. Camouflage

About 12 mm with dark brown Bilateral symmetry Dorsoventrally flattened Head with auricles and eye spots Pharyngeal opening at ventral side Monoecious

Body wall Simple epidermal cells Epidermal cells at ventrum with cilia for movement Mucous gland made mucous secretion 1. Epidermis 2. Basement mem. 3. Circular mus. 4. Diagonal mus. 5. Longitudinal mus. 6. Dorsoventral mus. 7. Parenchymal cells

Nutrition Carnivorous animal Incomplete digestive tract Mouth at ventrum under midline Pharyngeal wall with epidermis, muscle and gastrodermis Intestine with three branching caeca; one in ant. intestinal caecum and two in post. intestinal caeca Branching diverticula

Anterior intestinal caecum Pharynx Posterior intestinal caeca

Class Trematoda Fluke worm Parasites Complex life cycle Intermediate host juvenile stage Definitive host adult stage

Clonorchis sinensis 10-25 มม. Oral sucker ขนาดเล็ก ventral sucker อยู่ใต้ genital pore ท้ายตัวมี excretory pore Mouth Pharynx Esophagus Intestinal caeca

Hermaphrodite ปฏิสนธิข้ามตัว Male organs : testis แตกแขนง 1 คู่ : vas efferens 2 ท่อ รวมเป็น vas deferens ตอนปลายพองเป็น seminal vesicle ejaculatory duct เปิดออกที่ genital pore อยู่เหนือ ventral sucker

: oviduct รับไข่จาก ovary Female organs มี Ootype เป็นศูนย์กลางที่ท่อต่างๆมาเชื่อมต่อ : oviduct รับไข่จาก ovary : yolk duct รับสารสร้างเปลือกไข่ และ yolk จาก yolk gland (vitellaria) : Mehlis’ gland สร้างสารหล่อลื่นมดลูกเวลาไข่เคลื่อนที่ : seminal receptacle รับและเก็บอสุจิ มี Laurer’s canal เปิดออกด้านหลัง : uterus อยู่เหนือ sex organs อื่นๆ ใช้เก็บไข่ที่ปฏิสนธิแล้ว เปิดออกที่ genital pore

Sperm เข้าทาง uterus และเป็นการผสมข้ามตัว แต่ปฏิสนธิภายในบริเวณ oviduct Fertilized egg จะได้รับ yolk และสารเปลือกไข่ แล้วไปเก็บที่ uterus Fertilized egg ออกมากับอุจจาระของ host แล้วมีหอยน้ำจืดกินเข้าไป miracidium sporocyst cercaria redia Cercaria ออกจากหอยเข้าไปในปลา เกิดระยะ metacercaria แล้วมนุษย์ก็กินปลาที่มี cyst ของพยาธิ Testis ของ Opisthorchis viverrini ไม่แตกแขนง และมีวงชีวิตคล้าย Clonorchis sinensis

Opisthorchis viverrini Eat metacercaria in cyprinoid fish (muscle)

Fasciola hepatica Sheep liver fluke หัวรูปสามเหลี่ยมมี oral sucker อยู่ที่ปลายแหลม Gonopore อยู่ต่ำลงมา ส่วน ventral sucker อยู่ใต้ gonopore Eat vegetation with metacercaria

Clonorchis Fasciola Intestine ไม่แตกแขนง แตกแขนง Testis แตกแขนงน้อย แตกแขนงมาก Ovary Cirrus ไม่มี มี

ตัวอ่อนพยาธิใบไม้มี 5 ระยะคือ 1. Miracidium ไข่เจริญเป็น miracidium ใน uterus แต่มีเปลือกไข่คลุม เมื่อออกจากไข่มี cilia ซึ่งว่ายน้ำและไชเข้า intermediate host

ตัวอ่อนมี 5 ระยะคือ 2. Sporocyst miracidium ไชเข้า intermediate host จะสลัด cilia และเปลี่ยนเป็นถุงซึ่งมีตัวอ่อน redia ประมาณ 5-8 ตัว

ตัวอ่อนมี 5 ระยะคือ 3. Redia เป็นถุงกลวงยาว มี oral sucker และทางเดินอาหารแรกเริ่ม มีระบบประสาทและขับถ่าย ภายในมีเซลล์ที่จะเจริญเป็น cercaria

ตัวอ่อนมี 5 ระยะคือ 4. Cercaria เริ่มมีระบบอวัยวะและมีหาง ออกจาก redia และเจาะออกจาก intermediate host ชนิดที่ 1 สู่แหล่งน้ำเพื่อหา inter. host ชนิดที่ 2 เมื่อเจอจะเข้าสู่ host สลัดหางทิ้งแล้วมีผนังหุ้มตัวเป็นระยะ metacercaria

ตัวอ่อนมี 5 ระยะคือ 5. Metacercaria ระยะติดต่อ เมื่อ final host กินเข้าไป ถุงหุ้มตัวอ่อนจะแตก ตัวอ่อนจะออกมาเจริญเติบโตและเจริญเป็นตัวเต็มวัยต่อไป

Class Cestoda Tape worms No digestive system Live in intestine host Superficial segmentation

ลำตัวแบ่งได้ 3 ส่วนคือ 1. Scolex คล้ายหัวเข็มหมุด rostellum ยืดหดได้ ด้านข้างมี adhesive organ ใช้ยึดเกาะ มีหลายแบบเช่น sucker, bothria 2. Neck แคบกว่า scolex มีการแบ่งตัวตามขวางให้มีปล้องใหม่เกิดขึ้น

3. Strobila ถัดจากคอ เป็นปล้องเรียงต่อกัน ทุกปล้องมีความสมบูรณ์ของอวัยวะเหมือนกัน มีปล้อง 3 แบบคือ Immature proglottid เกิดใหม่จากการแบ่งตัวของคอ อวัยวะยังไม่เจริญเต็มที่ Mature proglottid อวัยวะสืบพันธุ์เจริญเต็มที่ พร้อมสืบพันธุ์ อวัยวะสืบพันธุ์เพศผู้เจริญก่อนเพศเมีย Gravid ปล้องแก่ ไข่อยู่ใน uterus ซึ่งแตกแขนงออกด้านข้าง, sex organs สลายไปเพื่อเพิ่มพื้นที่ให้ uterus

Immature proglottid

Mature proglottid Testes Uterus Vas deferens Seminal receptacle Ovary Yolk gland

Taenia spp. Taenia pisiformis พยาธิตัวตืดสุนัข Taenia solium พยาธิตัวตืดหมู Taenia saginata พยาธิตัวตืดวัว

Taenia pisiformis ตัวอ่อนอยู่กล้ามเนื้อกระต่าย ตัวเต็มวัยอยู่ในทางเดินอาหารของสุนัข แมว Scolex มี hook เรียงตัว 2 ชั้น มี sucker 4 อัน ตัวยาวประมาณ 1 เมตร ปล้องมีประมาณ 400 ปล้อง Gravid มีแขนง uterus ข้างละ 11-15 แขนง

Male sex organs Testis 3-100 อัณฑะ กระจายด้านข้างปล้อง Vas efferens จากอัณฑะแต่ละอันรวมกันเป็นท่อใหญ่คือ Vas deferens Vas deferens ตอนท้ายคล้ายลวดสปริง ตอนปลายเป็นท่อกล้ามเนื้อหนาไว้ฉีดอสุจิคือ Cirrus Cirrus อยู่ใน Genital atrium มี Genital pore เปิดออกภายนอก Genital pore แต่ละปล้องเปิดสลับซ้าย-ขวาสลับกัน

Testis Vas deferens Cirrus Genital pore

Female sex organs Ootype เป็นศูนย์กลาง Ovary 1 อันแตกเป็น 2 พูอยู่สองข้างเส้นกลางกึ่งปล้อง มี oviduct เปิดเข้า ootype Yolk gland ต่อมเดี่ยวเป็นพู มี yolk duct เปิดเข้า ootype Mehlis’ gland หลายต่อมอยู่รอบ ootype Uterus ท่อออกจาก ootype เรียวเล็กปลายปิดและแตกแขนงออกด้านข้างเมื่อปล้องอายุมาก Vagina ท่อเปิดจาก genital pore มาเปิดเข้า ootype มี seminal receptacle รับอสุจิ

Uterus Ovary Vagina Seminal receptacle Ootype Mehlis’ gl. Vitellaria

Fertilization ส่วนใหญ่จะปฏิสนธิระหว่างปล้องในพยาธิตัวตืดตัวเดียวกัน เกิดที่ oviduct Fertilized egg เข้าสู่ ootype รับ yolk และมีเปลือกหุ้ม แล้วผ่าน uterus ที่ขยายออกและแตกแขนง แปรสภาพเป็น gravid Gravid มีไข่ประมาณ 1000 ฟองต่อปล้อง Gravid จะหลุดไปกับอุจจาระของ host แล้วฟักเป็นตัวอ่อน

Taenia solium ตัวอ่อนอยู่กล้ามเนื้อหมู (เม็ดสาคู) (อาจอยู่ในคนก็ได้) ตัวเต็มวัยอยู่ในทางเดินอาหารของคน Scolex มี hook เรียงตัวแถวเดียว ปล้องมีประมาณ 1 พันปล้อง Fertilized egg Onchosphere Onchosphere เข้าไปในหมูแล้วฟักออกจากไข่ เคลื่อนที่ไปผนังลำไส้ เจาะผ่านผนังไปที่กล้ามเนื้อลาย Cysticercus มี scolex หัวกลับอยู่ภายใน Final host กินเนื้อหมูดิบที่มี cyst เข้าสู่ทางเดินอาหาร ตัวอ่อนยืด scolex เกาะที่ผนังลำไส้ เจริญเป็นตัวเต็มวัย

Scolex

Cysticercus cellulosae

Taenia saginata ตัวอ่อนอยู่กล้ามเนื้อวัว ควาย ตัวเต็มวัยอยู่ในทางเดินอาหารของคน Scolex ไม่มี hook ปล้องขนาดใหญ่กว่า T. solium มีประมาณ 1-2 พันปล้อง Gravid มีแขนง uterus ข้างละ 15-20 แขนง

Diphyllobothrium latum Fish tape worm ตัวยาวประมาณ 60 ฟุต ปล้อง 4 พันปล้อง Scolex มีร่องตามยาว 2 ข้างคือ bothria ใช้ยึดเกาะ Genital pore ค่อนไปทางด้านหน้าของปล้อง Vitellaria กระจายอยู่ 2 ข้างปล้องปนกับอัณฑะ Uterus ขดไปมาเป็นชั้น เพิ่มพื้นที่ มีช่องเปิด uterine pore Vagina เปิดเข้า genital pore Mature proglottid และ gravid ลักษณะคล้ายกัน

Life cycle Coracidium มีตะขอ 6 อันและมี cilia ใช้ว่ายน้ำ 1st intermediate host คือ copepod กิน coracidium ซึ่งเจาะผนังลำไส้ไปที่ coelom เจริญเป็น procercoid 2nd intermediate host (ปลา) กิน copepod เข้าไป, procercoid จะเจริญเป็น plerocercoid ในกล้ามเนื้อปลา คนกินปลาดิบๆเข้าไป plerocercoid เจริญเป็นตัวเต็มวัยในทางเดินอาหาร Gravid มีช่องเปิดของ uterus (uterine pore) ใช้ปล่อยไข่โดยที่ uterus ไม่ต้องแตกแขนง