ไทยสบาย หรือไทยสปายะ (Thai Spaya) มุมวิชาการ : ด้านการแพทย์แผนไทย จุลสารสาขาวิชาวิทยาศาสตร์สุขภาพ ฉบับที่ 1 ปีที่ 1 เดือนกุมภาพันธ์ 2548 ไทยสบาย หรือไทยสปายะ (Thai Spaya) รองศาสตราจารย์ ดร. ศริศักดิ์ สุนทรไชย สาขาวิชาวิทยาศาสตร์สุขภาพ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช ผู้เรียบเรียงและผู้รับผิดชอบมุมวิชาการ : ด้านการแพทย์แผนไทย

ไทยสบาย หรือ ไทยสปายะ (Thai Spaya) เป็นสถานบริการที่ประยุกต์ภูมิปัญญาไทยเป็นหลัก มีบริการทั้งที่ใช้น้ำและ/หรือไม่ใช้น้ำก็ได้ โดยเน้นการใช้วิธีการทางธรรมชาติเป็นหลัก (Natural treatment) ซึ่งทั้งนี้ชาวไทยมีชีวิตอยู่กับสายน้ำ ดำรงชีวิตด้วยสายน้ำ มีน้ำตก น้ำพุร้อน ลำธาร น้ำทะเล และยังมีภูมิปัญญาไทยที่โดดเด่น เช่น การนวดไทย การใช้ลูกประคบ การอบสมุนไพร การใช้เครื่องร่ำไทย สมุนไพรไทย อาหารไทย ผลไม้ไทย ดนตรีไทย เป็นต้น ซึ่งคงความเป็นศิลปวัฒนธรรมและประเพณีไทยอย่างชัดเจน

ศูนย์ส่งเสริมสุขภาพไทยในรูปแบบของไทยสปายะ แนวทางการดำเนินงาน ของ ศูนย์ส่งเสริมสุขภาพไทยในรูปแบบของไทยสปายะ ประกอบด้วย

1. ด้านเนื้อหาสาระขององค์ความรู้ ที่นำมาใช้ในการดูแลสุขภาพ แบบองค์รวมนั้น มีหลักการที่สำคัญ คือ มีการบำรุงดูแลสุขภาพทั้งทางกาย จิตใจและสังคม โดยทางกาย ได้แก่ กินอาหารดี ออกกำลังกายแบบต่างๆ ที่เหมาะสม มีโครงสร้างร่างกายที่ดี ทางจิตใจ ได้แก่ การทำสมาธิวิปัสสนา การทำละมาด การทำมิซา ตามแนวความเชื่อทางศาสนา ซึ่งจำเป็นต้องมีนักฝึกจิตบำบัด และทางสังคม โดยการนำเอารูปแบบของวัฒนธรรมไทยมาใช้ในไทยสปายะ การมีกิริยามารยาทที่ดีงามเชื่อมโยงกับคนในชุมชน เน้นความเป็นจริงของสังคมและชุมชน และความสวยงามแบบไทยๆ ทำให้ไทยสปายะมีหลายระดับ ทั้งชุมชน หรือระดับท้องถิ่น เช่น ไทยสปายะระดับชุมชน ไทยสปายะระดับล้านนา ไทยสปายะแบบมุสลิม เป็นต้น โดยมีความสอดคล้องกลมกลืนกับสังคม ธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมของไทย ด้วยการฟื้นฟู บูรณาการสิ่งที่ดีงาม ที่สืบทอดยาวนานและยั่งยืน

2. ด้านเนื้อหาการให้บริการ ประกอบด้วย การตรวจร่างกายแบบไทย เน้นการตรวจธาตุเจ้าเรือน การปฏิบัติตามธาตุของตนเอง การกินอยู่ให้สมดุลกับธาตุ โดยเฉพาะในโรงพยาบาล ควรจัดห้องอาหารเป็นแบบห้องอาหาร เพื่อสุขภาพ เน้นพืชผักสมุนไพร และผลไม้ไทยๆ 3. ด้านการรักษา มีหลากหลายรูปแบบให้เลือก เช่น การใช้ยาไทย การใช้ยาสมุนไพร การนวดไทย การอบ การประคบตามอาการเจ็บป่วย เป็นต้น ส่วนการส่งเสริมสุขภาพอาจจัดให้มีมุมส่งเสริมสุขภาพ การสอนสุขศึกษา และการสอนหรือแนะนำการดูแลสุขภาพด้วยตนเอง การดูแลผู้สูงอายุ การดูแลสุขภาพของผู้ป่วยเรื้อรัง เช่น โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง เป็นต้น

4. ด้านการทำสมาธิวิปัสสนา อาจจัดให้มีการรวมกลุ่มไปที่วัด หรือหากเป็นสถานบริการ อาจจัดให้มีพื้นที่สำหรับกลุ่มสมาชิก มีการสวดมนต์ ทำสมาธิ วิปัสสนาปฏิบัติธรรม กายบริหารฤษีดัดตน ดังนั้น ผู้ที่จะบริหารจัดการศูนย์ส่งเสริมสุขภาพแบบไทยสปายะ ต้องมีความรู้การแพทย์แผนไทย ผ่านการอบรมนวดไทย รวมทั้งด้านอื่นๆ เช่น ด้านอาหาร ด้านเครื่องหอมต่างๆ ด้านจิตสมาธิ เป็นต้น ลักษณะดังที่กล่าวมานี้ ควรเปิดโอกาสให้ชุมชนมีส่วนร่วม รวมทั้งเจ้าหน้าที่สาธารณสุข สามารถพัฒนาศูนย์ส่งเสริมสุขภาพแผนไทยของตนเองให้เป็นไปตามแนวทางของไทยสปายะ จะทำให้สถานบริการมีความน่าสนใจมากยิ่งขึ้น

ดัดแปลงจาก Spa กับศูนย์ส่งเสริมสุขภาพแผนไทย ของ แพทย์หญิงเพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก