การจัดการคุณภาพน้ำบริโภค การอบรมเชิงปฏิบัติการเตรียมความพร้อมงานพัฒนาคุณภาพระบบบริการ อนามัยสิ่งแวดล้อม องค์การปกครองส่วนท้องถิ่น 19 มกราคม 2558 ณ โรงแรมริเวอร์ไซด์ กรุงเทพฯ ถนนราชวิถี บางพลัด กรุงเทพมหานคร นางสาวนัยนา หาญวโรดม นักวิชาการสาธารณสุขชำนาญการพิเศษ สำนักสุขาภิบาลอาหารและน้ำ

แนวทางการนำเสนอ สิทธิเกี่ยวกับน้ำและบทบาทภารกิจในการจัดการน้ำบริโภค นิยาม  ความสำคัญของการจัดการน้ำบริโภค ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับน้ำ การพัฒนาคุณภาพน้ำบริโภค (น้ำประปา ,น้ำตู้หยอดเหรียญ ,น้ำบรรจุขวด)

สิทธิเกี่ยวกับน้ำ น้ำเป็นทรัพยากรธรรมชาติอันมีจำกัดและเป็นสินสาธารณะที่จำเป็นขั้นพื้นฐานต่อชีวิตและสุขภาพ สิทธิมนุษยชนเกี่ยวกับน้ำเป็นสิ่งจำเป็นอันขาดเสียมิได้ในการดำเนินชีวิตอย่างมีศักดิ์ศรีของมนุษย์และเป็นสิ่งจำเป็นต่อการได้รับสิทธิมนุษยชนด้านอื่นๆ สิทธิมนุษยชนเกี่ยวกับน้ำคือ การที่ทุกคนมีสิทธิที่จะได้รับน้ำอย่างเพียงพอ ปลอดภัย เป็นที่ยอมรับได้ เข้าถึงได้โดยทางกายภาพ ในราคาที่สามารถจ่ายได้เพื่อใช้ส่วนตัวและในครัวเรือน ที่มา: แนวทางปฏิบัติและมาตรฐานสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ”สิทธิเกี่ยวกับน้ำ

บทบาทภารกิจในการจัดหาน้ำบริโภค ภารกิจในการจัดบริการน้ำสะอาดในชุมชนเป็นบทบาทและหน้าที่หนึ่งซึ่งรัฐจะต้องส่งเสริมให้ประชาชนมีน้ำสะอาดเพื่อเป็นน้ำดื่มและใช้อย่างเพียงพอ มีคุณภาพชีวิตที่ดี ได้ “พระราชบัญญัติสภาตำบล และองค์การบริหารส่วนตำบล พ. ศ. ๒๕๓๗ มาตรา ๖๘ กำหนด ให้องค์การบริหารส่วนตำบล จัดทำกิจการให้มีน้ำเพื่อการอุปโภค บริโภค และการเกษตร” และ “พระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. ๒๔๙๖ มาตรา ๕๑ มาตรา ๕๓ และมาตรา ๕๖ กำหนดให้เทศบาลตำบล เทศบาลเมือง และเทศบาลนคร จัดทำกิจการให้มีน้ำสะอาด หรือ การประปาเพื่อประชาชน ที่มา: กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น กระทรวงมหาดไทย

นิยาม น้ำบริโภค หมายถึง น้ำจากแหล่งน้ำสำหรับ ใช้ปรุงประกอบอาหาร ล้างหน้า บ้วนปากและแปรงฟัน ได้แก่ น้ำประปา น้ำบ่อบาดาล น้ำบ่อตื้น น้ำฝน ที่ถูกสุขอนามัย ในปริมาณ 5 ลิตรต่อคนต่อวัน ทั้งนี้องค์การอนามัยโลกและยูนิเซฟให้คำจำกัดความว่า หมายถึง “น้ำซึ่งไม่มีสารเคมีหรือสารพิษในปริมาณที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพเจือปนและปราศจากกลิ่น สีและรสที่ไม่เป็นที่ยอมรับ”

ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับ “น้ำ” http://www.sunflowercosmos.org/report/report_main/report_water_1.html

ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับ “น้ำ” http://www.sunflowercosmos.org/report/report_main/report_water_1.html

ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับ “น้ำ” น้ำกับสุขภาพ” “น้ำ” เป็นปัจจัยที่สำคัญอย่างยิ่งในต่อสุขภาพร่างกายของมนุษย์เรา โดยอวัยวะต่างๆภายในร่างกายนั้นล้วนแต่มีน้ำเป็นส่วนประกอบสำคัญ เช่น 75% สมอง หัวใจ กล้ามเนื้อ เป็น “น้ำ” 83% เลือด ไต เป็น “น้ำ” 86% ปอด ตับ เป็น “น้ำ” ร่างกายมีน้ำอยู่ 2ใน 3ของน้ำหนัก และมีการสูญเสีย โดยเฉลี่ยประมาณ 2.7 – 3. 2 ลิตร/วัน

ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับ “น้ำ” หน้าที่ของน้ำในร่างกาย ควบคุมอุณหภูมิของร่างกายให้ คงที่ ทำให้กระบวนการทางเคมีในร่างกายดำเนินไปอย่างต่อเนื่อง เป็นตัวกลางในการลำเลียงสารต่างๆ ในร่างกาย และ ช่วยขับของเสียออกจาก ร่างกาย เช่น ปัสสาวะ เหงื่อ ใช้ปรุงอาหาร ทำความสะอาด และซักผ้า

โรคที่เกิดจากน้ำเป็นสื่อ (Water borne diseases) หมายถึง โรคที่เกิดโดยการนำของน้ำซึ่งมีสิ่งต่าง ๆ ที่เป็นพิษต่อร่างกาย เจือปนเป็นจำนวนมาก เกินมาตรฐานที่กำหนดไว้ สาเหตุของโรคที่เกิดจากน้ำเป็นสื่อ 1.เกิดจากบักเตรี (Bacterial infections) 2.เกิดจากโปรโตชัว (Protozoal infections) 3.เกิดจากไวรัส (Viral infections) 4.เกิดจากพยาธิต่าง ๆ (Parasitic infections) 5.โรคที่เกิดจากสารเคมีเป็นพิษ (Chemical poisoning)

ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับ “น้ำ” คุณลักษณะของน้ำ แบ่งออกเป็น 3 ลักษณะ คือ ลักษณะทางกายภาพ : น้ำที่เกิดจากสารบางอย่างที่เราสามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า เช่น ความขุ่น สี กลิ่น รส เป็นต้น ลักษณะทางเคมี : เกิดจากแร่ธาตุหรือสารประกอบต่างๆละลายอยู่ในน้ำ และไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า เช่น ความกระด้าง เป็นต้น ลักษณะทางชีวภาพ : เกิดจากเชื้อจุลชีพต่างๆปนเปื้อนมากับน้ำทำให้เกิดโรคได้ ไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า เช่น เชื้อไวรัส และเชื้อแบคทีเรีย

คุณลักษณะทางด้านกายภาพหรือฟิสิกส์ ( Physical Characteristics ) ลักษณะของน้ำที่เกิดจากสารบางอย่างโดยที่เราสามารถทราบได้จาก การสังเกตหรือประสาทสัมผัสอื่นๆ อาทิ ความขุ่น สี กลิ่น รส เป็นต้น 1.1 ความขุ่น ( Turbidity ) ความขุ่นของน้ำ หมายถึง การที่น้ำมีพวกสารแขวนลอยอยู่ในน้ำให้บดบังแสงท้าให้ไม่สามารถมองลงไปในระดับน้ำที่ลึกได้สะดวก 1.2 สี ( Color ) สีในน้ำตามธรรมชาติเกิดจากการหมักหมม ทับถม กันของพืช ใบไม้ เศษวัสดุอินทรีย์ต่าง ๆ

คุณลักษณะทางด้านกายภาพหรือฟิสิกส์ ...... 1.3 กลิ่น ( Odor ) กลิ่นในน้ำมักเกิดจากการที่น้ำมีจุลินทรีย์ เช่น สาหร่าย 1.4 รสชาติ (Taste) รสชาติในน้ำเกิดจากการละลายน้ำของพวกเกลือ อนินทรีย์ เช่น ทองแดง 1.5 อุณหภูมิ (Temperature) การที่อุณหภูมิของน้ำเปลี่ยนแปลงอาจ เกิดจากธรรมชาติ หรือ เกิดจากการที่น้ำได้รับการปนเปื้อนจากน้ำทิ้งที่เกิดจากกิจกรรมต่าง ๆ ของมนุษย์หรือจากโรงงานอุตสาหกรรม

คุณลักษณะทางด้านเคมี (Chemical Characteristics) ลักษณะที่เกิดเนื่องจากแร่ธาตุหรือสารประกอบต่างๆ ที่ละลายอยู่ใน น้ำ ซึ่งไม่อาจสามารถสังเกตด้วยตาเปล่า คุณสมบัติของน้ำที่มีองค์ประกอบของสารเคมี 2.1 ค่า pH น้ำที่บริสุทธิ์ มีค่า pH = 7 2.2 ความกระด้างของน้ำ 2.3 ความเป็นด่างของน้ำ (Alkalinity) 2.4 ความเป็นกรดของน้ำ (Acidity) 2.5 เหล็กและแมงกานีส (Iron and Manganese) 2.6 คลอไรด์ (Chloride) 2.7 ฟลูออไรด์ (fluoride)

2.9 ทองแดง (Copper) 2.8 สังกะสี (Zinc) 2.10 ไนไตรต์ (Nitrite) 2.10 ไนเตรต (Nitrate) 2.11 แก๊สไฮโดรเจนซัลไฟด์ (Hydrogen Sulfide) เป็นแก๊สที่มักพบใน น้ำใต้ดินโดยธรรมชาติ 2.12 สารหนู (Arsenic) เกิดขึ้นตามธรรมชาติเนื่องจากการไหลของ น้ำผ่านชั้นใต้ดินหรือหินที่มีสารหนู 2.13 พวกไตรฮาโลมีเธน (Trihalomethanes= THMs) เชื่อกันว่าเกิด จากการทำปฏิกิริยาระหว่างคลอรีนหรือพวกฮาโลเจนอื่น ๆ กับ สารมิวมิคและฟุลวิคหรือสารที่เกิดจากการย่อยสลายสารอินทรีย์ สาร อื่น ๆ

คุณลักษณะทางด้านชีวภาพ(Biological Characteristics) คุณสมบัติที่เกิดจากเชื้อจุลชีพต่างๆ ที่ปนเปื้อนมากับน้ำซึ่งอาจทำ ให้เกิดโรคต่างๆโดยเราไม่สามารถสังเกตเชื้อโรคด้วยตาเปล่าได้ 3.1 จุลินทรีย์ที่ไม่ทำให้เกิดโรค (Nonpathogenic Microorganism) 3.2 จุลินทรีย์ที่ทำให้เกิดโรค (Pathogenic Microorganism) ก . ไวรัส (Virus) ข . แบคทีเรีย (Bacteria) ค . โปรโตซัว (Protozoa) ง . หนอนพยาธิ (Helminth)

การปรับปรุงคุณภาพน้ำบริโภค วิธี/ระบบการปรับปรุงคุณภาพน้ำ ขึ้นกับ คุณภาพน้ำของแหล่งน้ำดิบ (น้ำจากบรรยากาศ/น้ำผิวดิน/น้ำใต้ดิน) คุณภาพน้ำที่ต้องการ (น้ำสำหรับบริโภค/ผลิตยา/ใช้ใน Boiler/ฯลฯ)

วิธีการปรับปรุงคุณภาพน้ำ สำหรับครัวเรือน การต้ม ต้มให้เดือดนาน 1 นาที ฆ่าเชื้อโรค การกลั่น นิยมใช้ในกิจการทางวิทยาศาสตร์และอุตสาหกรรมบาง ประเภท การใช้สารเคมี เช่น chlorine, Bromine, Iodine การกรอง คุณภาพของน้ำที่ได้ขึ้นกับวัสดุที่ใช้ในการกรอง สำหรับชุมชน จัดทำเป็นระบบประปาเพื่อชุมชน

ประปา คือ ขบวนการบำบัดน้ำ จากแหล่งน้ำธรรมชาติ ส่งผ่านท่อให้บริการ อย่างทั่วถึงเป็นธรรม

ผู้ใช้น้ำประปาปัจจุบัน มีหลายกลุ่ม บ้านและที่พักอาศัย โรงงานอุตสาหกรรม โรงพยาบาล มหาวิทยาลัย วัด , โรงเรียน สนามบิน บริษัทห้างร้าน ต่างๆ

เป้าหมายของการประปา ด้านผู้บริโภค ด้านโรงงานผลิตน้าประปา ผลิตและจ่ายน้าสะอาด เพื่อการอุปโภคบริโภค ผ่านทางระบบท่อจ่ายน้า โดยมีค่าใช้จ่ายต่า (low cost) ด้านผู้บริโภค สะดวกสบาย ปริมาณเพียงพอตลอดเวลา สะอาดปลอดภัย ราคาเหมาะสม (Reasonable Price)

ด้านโรงงานผลิตน้าประปา & ด้านผู้บริโภค เป้าหมายของการประปา ด้านโรงงานผลิตน้าประปา & ด้านผู้บริโภค สะอาดปลอดภัย ราคาเหมาะสม เพียงพอต่อเนื่อง

คัดแยกสิ่งเจือปนออกจากน้ำ จ่ายใช้แก่ผู้ใช้บริการ หลักการผลิตน้ำประปา น้ำดิบจากแหล่งน้ำ คัดแยกสิ่งเจือปนออกจากน้ำ ฆ่าเชื้อโรคในน้ำ จ่ายใช้แก่ผู้ใช้บริการ

น้ำที่อยู่ใต้ดิน น้ำที่อยู่บนดิน แหล่งน้ำธรรมชาติ

ระบบประปามีกี่ประเภท ระบบประปาผิวดิน ระบบประปาบาดาล ระบบประปามีกี่ประเภท

กระบวนการผลิตประปาบาดาล สูบน้ำจากบ่อบาดาล เติมอากาศในน้ำ กรองสิ่งเจือปนออกจากน้ำ ฆ่าเชื้อโรคในน้ำ สร้างแรงดันส่งน้ำผ่านท่อจ่ายน้ำ

แหล่งน้ำใต้ดิน สูบน้ำจากบ่อน้ำตื้น น้ำผ่านถาดแอร์เรเตอร์ เหล็กเปลี่ยนจากสารละลายเป็นตะกอนเหล็ก น้ำไหลเข้าสู่ถังกรอง ตะกอนถูกกรองบนทรายกรอง น้ำไหลเข้าสู่ถังน้ำใส เหล็กบางส่วนถูกกรองในถังน้ำใส น้ำถูกส่งผ่าน Dron เหล็กถูกกำจัดโดยเดล่อน น้ำถูกส่งผ่านถังกรองสำเร็จรูป เหล็กถูกกำจัดโดยถังกรองสำเร็จรูป น้ำถูกจ่ายเข้าสู่ภายในบ้าน

กระบวนการผลิตประปาผิวดิน สูบน้ำจากสระ,หนอง,คลองบึง ฯลฯ แยกตะกอนออกจากน้ำ กรองสิ่งที่หลงเหลือจากการแยกตะกอน ฆ่าเชื้อโรคในน้ำ สร้างแรงดันส่งน้ำผ่านท่อจ่ายน้ำ

กระบวนการผลิตน้ำประปา

รูปแบบการจัดการน้ำบริโภคภาคธุรกิจ ตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ น้ำดื่มบรรจุขวด

ขั้นตอนการผลิตน้ำดื่มบรรจุขวด

น้ำดื่มบรรจุขวด หลักเกณฑ์วิธีการที่ดีในการผลิตน้ำดื่ม - สถานที่ตั้งและอาคารผลิต - เครื่องมือเครื่องจักรและอุปกรณ์การผลิต - แหล่งน้ำ แหล่งน้ำที่นำมาใช้ - การปรับคุณภาพน้ำ - ภาชนะบรรจุ ต้องทำจากวัสดุที่ไม่เป็นพิษ - สารทำความสะอาดและสารฆ่าเชื้อ

น้ำดื่มบรรจุขวด หลักเกณฑ์วิธีการที่ดีในการผลิตน้ำดื่ม (ต่อ) - การบรรจุ - การควบคุมคุณภาพมาตรฐาน - การสุขาภิบาล - บุคลากรและสุขลักษณะผู้ปฏิบัติงาน - การบันทึกและรายงาน

สาเหตุของปัญหาการปนเปื้อน ในการผลิตน้ำดื่มบรรจุขวด 1. ขาดการดูแลควบคุมคุณภาพน้ำดิบ 2. การสะสมของเชื้อในสารกรอง/ไส้กรอง 3. ข้อบกพร่องของระบบฆ่าเชื้อ 4. จุดพักในขบวนการผลิตที่อาจเป็นแหล่งสะสมของเชื้อโรค 5. วิธีการบรรจุและการดูแลไม่เหมาะสม 6. การล้างภาชนะบรรจุและการเก็บรักษาไม่เหมาะสม

แนวทางการป้องกันการปนเปื้อน ในการผลิตน้ำดื่มบรรจุขวด

น้ำดื่มบรรจุขวด วิธีการเลือกซื้อน้ำบรรจุขวด สภาพภายนอก และสภาพภายในของขวด/ถังที่ใช้บรรจุ ลักษณะของน้ำต้องใสสะอาด ฉลากต้องระบุชื่อผู้ผลิตสถานที่ผลิตตราน้ำดื่ม ไม่ซื้อน้ำบริโภคในภาชนะบรรจุปิดสนิทที่วางปะปนกับวัตถุมีพิษ

ตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ

ขั้นตอนการผลิตน้ำดื่มตู้หยอดเหรียญ 1.Sediment Filter 2.Resin Filter 3.Pre Carbon Filter 4.RO membrane 5.Post Carbon Filter 6.UV Disinfection

ตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ ปัจจัยเสี่ยงจากตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ - น้ำที่ใช้ในการผลิต หรือน้ำดิบ - การดูแลบำรุงรักษาตู้น้ำดื่มอัตโนมัติ (การบำรุงรักษาไม่ดีพอ ไม่มีการล้าง ทำความสะอาดไส้กรองอย่างเหมาะสม) - ภาชนะบรรจุที่ผู้บริโภคนำมาบรรจุใส่น้ำ ไม่สะอาด แนวทางการควบคุมการประกอบกิจการตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ

Website สำนัก สุขาภิบาลอาหารและน้ำ http://foodsan. anamai. moph. go Website สำนัก สุขาภิบาลอาหารและน้ำ http://foodsan.anamai.moph.go.th โทร 0-2590-4188 , 0-2590-4186 Fan Page สำนักสุขาภิบาลอาหารและน้ำ http://www.facebook.com/foodandwatersanitation