การพยากรณ์โรคไข้เลือดออก ในเขตตรวจราชการสาธารณสุขที่ 4,5 โดย คณะทำงานข่าวกรอง พยากรณ์โรคและภัยสุขภาพ สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 4 จังหวัดราชบุรี ชลิต เข็มมาลัย กลุ่มระบาดวิทยาและข่าวกรอง สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 4 จังหวัดราชบุรี

บทนำ ประเทศไทยเริ่มพบโรคไข้เลือดออกประปราย ตั้งแต่ปี พ.ศ.2492 พบการระบาดใหญ่ครั้งแรกในประเทศไทย ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2501 ในช่วง 50 ปีที่ผ่านมามีการระบาดเพิ่มมากขึ้น สถานการณ์โรคไข้เลือดออกประเทศไทย นับตั้งแต่ ปี 2501-2545 มีแนวโน้มที่สูงขึ้นมาโดยตลอด พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_1

สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 4 จังหวัดราชบุรี มีพื้นที่รับผิดชอบทั้งหมด 2 เขตสาธารณสุข เขตตรวจราชการสาธารณสุขที่ 4 ประกอบด้วย จังหวัดราชบุรี กาญจนบุรี สุพรรณบุรี นครปฐม เขตตรวจราชการสาธารณสุขที่ 5 ประกอบด้วย จังหวัดสมุทรสาคร สมุทรสงคราม เพชรบุรี ประจวบคีรีขันธ์ ทั้งสองเขตเป็นพื้นที่ที่มีการระบาดของโรคไข้เลือดออก อย่างต่อเนื่อง และติดอยู่ใน 10 อันดับแรกของโรคที่ต้องเฝ้าระวัง พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_2

เพื่ออธิบายลักษณะทางระบาดวิทยา ของโรคไข้เลือดออก วัตถุประสงค์ เพื่ออธิบายลักษณะทางระบาดวิทยา ของโรคไข้เลือดออก ในพื้นที่สาธารณสุขเขต 4 และ 5 เพื่อคาดการณ์แนวโน้มของโรคไข้เลือดออก ในปี พ.ศ. 2555 พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_3

วิธีการศึกษา ศึกษาระบาดวิทยาเชิงพรรณนา โดยวิเคราะห์ข้อมูลลักษณะการเกิดโรค ในลักษณะของบุคคล เวลา สถานที่ และปัจจัยด้านเชื้อไวรัส พยากรณ์แนวโน้มของการเกิดโรค สถิติชั้นสูงแบบอนุกรมเวลา (Time Series Analysis) พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_4

เครื่องมือที่ใช้ในการศึกษา ข้อมูลผู้ป่วยไข้เลือดออกในเขตตรวจราชการสาธารณสุขที่ 4,5 จากรายงาน506 ย้อนหลัง 10 ปี โปรแกรมที่ใช้วิเคราะห์ข้อมูลใช้ข้อมูล สำเร็จรูปคอมพิวเตอร์ พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_5

ผลการศึกษา พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_6

ลักษณะการเกิดโรคไข้เลือดออก รูปที่ 1 อัตราป่วยต่อประชากรแสนคนโรคไข้เลือดออกรายจังหวัด เขตตรวจราชการสาธารณสุขที่ 4,5 ปี พ.ศ. 2545 – 2554 พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_7

ตารางที่ 1 10 อันดับอัตราป่วยต่อประชากรแสนคน จำแนกตามเขตตรวจราชการ ของประเทศไทย ปี พ.ศ. 2550-2554 ลำดับ 2550 2551 2552 2553 2554 เขต อัตรา/แสน 1 18 190.41 9 240.48 7 135.65 8 431.27 5 252.06 2 168.25 4 238.29 133.44 6 311.89 225.18 3 168.08 218.22 123.43 15 303.68 183.1 19 160.51 206.36 122.24 274.97 171.28 17 155.32 199.36 111.69 14 227.65 157.34 148.15 195.9 109.68 222.01 137.66 137.97 187.1 98.54 173.68 126.11 127.44 185.57 97.39 171.41 108.2 124.18 155.28 16 92.3 164.8 13 86.4 10 106.6 144.53 82.24 11 134.35 86.36 พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_8

รูปที่ 2 ร้อยละผู้ป่วยโรคไข้เลือดออกแยกกลุ่มอายุ เขตตรวจราชการสาธารณสุขที่ 4,5 ปี พ.ศ. 2550 – พ.ศ. 2554 พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_9

รูปที่ 3 จำนวนผู้ป่วยไข้เลือดออกแยกอาชีพ พื้นที่สาธารณสุขเขต 4,5 พ. ศ รูปที่ 3 จำนวนผู้ป่วยไข้เลือดออกแยกอาชีพ พื้นที่สาธารณสุขเขต 4,5 พ.ศ. 2550 – พ.ศ. 2554 พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_10

รูปที่ 4 จำนวนผู้ป่วยไข้เลือดออกรายเดือน เปรียบเทียบ Median 5 ปีพื้นที่สาธารณสุขเขต 4,5 (ม.ค.2550 – ก.ค. 2555) พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_11

พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_12

พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_13

การพยากรณ์แนวโน้มการเกิดโรคไข้เลือดออก ปี 2555 ( Time Series analysis ) พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_14

พื้นที่สาธารณสุขเขต 4,5 (ม.ค.2555 – ก.ค. 2555) รูปที่ 7 การพยากรณ์จำนวนผู้ป่วยไข้เลือดออกรายเดือน เปรียบเทียบ Median 5 ปี พื้นที่สาธารณสุขเขต 4,5 (ม.ค.2555 – ก.ค. 2555) เดือน ม.ค ก.พ มี.ค เม.ย พ.ค มิ.ย ก.ค จำนวน พยากรณ์ 41 3 42 3 466 573 870 1208 1248 จำนวนผู้ป่วย จริง 43 6 37 5 386 404 630 740 พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_15

จังหวัดเพชรบุรี 4,5 (ม.ค.2555 – ก.ค. 2555) รูปที่ 8 การพยากรณ์จำนวนผู้ป่วยไข้เลือดออกรายเดือน เปรียบเทียบ Median 5 ปี จังหวัดเพชรบุรี 4,5 (ม.ค.2555 – ก.ค. 2555) เดือน ม.ค ก.พ มี.ค เม.ย พ.ค มิ.ย ก.ค จำนวนพยากรณ์ 17 20 27 37 63 76 82 จำนวนผู้ป่วยจริง 24 13 26 46 114 พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_16

จังหวัดสมุทรสาคร 4,5 (ม.ค.2555 – ก.ค. 2555) รูปที่ 9 การพยากรณ์จำนวนผู้ป่วยไข้เลือดออกรายเดือน เปรียบเทียบ Median 5 ปี จังหวัดสมุทรสาคร 4,5 (ม.ค.2555 – ก.ค. 2555) เดือน ม.ค ก.พ มี.ค เม.ย พ.ค มิ.ย ก.ค จำนวนพยากรณ์ 17 20 27 37 63 76 81 จำนวนผู้ป่วยจริง 97 61 62 78 29 106 พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_17

จังหวัดสมุทรสงคราม 4,5 (ม.ค.2555 – ก.ค. 2555) รูปที่ 10 การพยากรณ์จำนวนผู้ป่วยไข้เลือดออกรายเดือน เปรียบเทียบ Median 5 ปี จังหวัดสมุทรสงคราม 4,5 (ม.ค.2555 – ก.ค. 2555) เดือน ม.ค ก.พ มี.ค เม.ย พ.ค มิ.ย ก.ค จำนวนพยากรณ์ 8 9 13 16 24 27 จำนวนผู้ป่วยจริง 15 18 20 25 พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_18

จังหวัดราชบุรี 4,5 (ม.ค.2555 – ก.ค. 2555) รูปที่ 11 การพยากรณ์จำนวนผู้ป่วยไข้เลือดออกรายเดือน เปรียบเทียบ Median 5 ปี จังหวัดราชบุรี 4,5 (ม.ค.2555 – ก.ค. 2555) เดือน ม.ค ก.พ มี.ค เม.ย พ.ค มิ.ย ก.ค จำนวนพยากรณ์ 82 87 78 100 204 225 จำนวนผู้ป่วยจริง 104 95 94 119 167 207 พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_19

อภิปรายผล รูปแบบ (Pattern) ของการเกิดโรคในรอบ 10 ปี ตั้งแต่ปี 2545 – 2554 รูปแบบการระบาด 2 ปีเว้น 1 ปี ในช่วงปี พ.ศ.2550-2554 พบว่ารูปแบบเป็นแบบ 2 ปีเว้น 2 ปี ปัจจัยอื่น ๆ มาเกี่ยวข้อง เช่น สภาพภูมิอากาศ ภูมิประเทศ ที่เปลี่ยนแปลงไป หรือนโยบายที่เกี่ยวข้องกับพื้นที่ ธรรมชาติของเชื้อโรค พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_20

อภิปรายผล(ต่อ) รูปแบบการเกิดโรคในปี 2555 – 2556 อาจมีความแตกต่าง ไปจากเดิม ดังนั้นการพยากรณ์โรคไข้เลือดออกโดยวิธี การวิเคราะห์ทางสถิติโดยใช้อนุกรมเวลา ( Time Series ) อาจมีความคลาดเคลื่อนไปจากความเป็นจริงได้ เขตตรวจราชการสาธารณสุขที่ 4 และ 5 มีอัตราป่วยต่อ ประชากรแสนคนอยู่ใน 10 อันดับของประเทศเกือบทุกปี และในปี 2554 และ 2555 ส่วนใหญ่จะพบการระบาดของเชื้อ ไวรัสทั้งซีโรไทป์ 1, 2 พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_21

อภิปรายผล(ต่อ) ผลจากการวิเคราะห์ทางสถิติพบว่าจำนวนผู้ป่วยจากการ พยากรณ์กับผู้ป่วยจริงจะแตกต่างกันมากหรือน้อยผิดปกติ จะทำให้การพยากรณ์โรคไม่ได้ผลเนื่องจาก ขาดความครบถ้วนของการรายงานผู้ป่วย รายงานไม่ทันเวลา เมื่อพ้นระยะการเฝ้าระวังโรคแล้วการระบาดยังคงมีอย่างต่อเนื่อง การพยากรณ์โรคเป็นรายเดือนจำนวนพยากรณ์จะใกล้เคียง กับผู้ป่วยจริง พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_22

ข้อจำกัด เรื่องการพยากรณ์โรคเป็นเรื่องใหม่สำหรับเจ้าหน้าที่ระบาดวิทยา และเป็นเรื่องที่เข้าใจได้ยาก เจ้าหน้าที่มีพื้นฐานความรู้ด้านสถิติ อาจยังไม่เพียงพอ ขาดการนำข้อมูลผู้ป่วยทางด้านอายุ เพศ อาชีพ มาทำการพยากรณ์โรค ขาดการนำข้อมูลจากรายงานการสอบสวนโรคในบางประเด็น เช่น ประวัติการเดินทาง กิจกรรมการสำรวจดัชนีลูกน้ำยุงลาย เป็นต้น จังหวัดไม่มีส่วนร่วมในการทำพยากรณ์โรค พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_23

ข้อเสนอแนะ ควรมีการติดตามประเมินผลการพยากรณ์โรคไข้เลือดออก ว่ามีความแม่นยำถูกต้องหรือไม่ และควรหาวิธีการพยากรณ์โรค มาใช้ให้มากขึ้น ควรมีการจัดอบรมให้กับเจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบงานอย่างต่อเนื่อง ควรมีการนำข้อมูลด้าน อายุ เพศ อาชีพ ประวัติการเดินทาง กิจกรรมการสำรวจดัชนีลูกน้ำยุงลาย จะทำการพยากรณ์โรค มีประสิทธิภาพมากขึ้น ควรให้จังหวัดมีส่วนร่วมในการทำพยากรณ์โรคอาจจะทำให้ได้ ข้อมูลที่ครบถ้วน ถูกต้อง ทันเวลา มากขึ้น พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_24

มาตรการการป้องกันการระบาดของโรค เจ้าหน้าที่สาธารณสุขในพื้นที่ควรมีการวิเคราะห์ความเสี่ยง การเกิดโรคของพื้นที่ โดยใช้ข้อมูลโรค และปัจจัยเสี่ยงของ การเกิดโรคไข้เลือดออก เพื่อนำมาใช้ในการวางแผนป้องกันโรค ก่อนถึงฤดูกาลระบาด ผู้บริหารหน่วยงานสาธารณสุขติดตามระบบเฝ้าระวังและเร่งรัด ให้มีการขยายเครือข่ายการเฝ้าระวังโดยชุมชนเพื่อให้มีการแจ้งข่าว และรับทราบข่าวได้รวดเร็วเพื่อนำไปสู่การควบคุมโรค เจ้าหน้าที่สาธารณสุขในพื้นที่สร้างความร่วมมือกับหน่วยงานต่าง ๆ ที่มีบทบาทหน้าที่ในด้านการป้องกันควบคุมโรค พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_25

มาตรการการป้องกันการระบาดของโรค(ต่อ) ให้ความรู้และสื่อสารความเสี่ยง เช่น อาการไข้สูงควรรีบมารับ การรักษาสถานบริการของรัฐ เป็นต้นให้ประชาชนได้รับทราบ อย่างสม่ำเสมอ เพื่อให้ประชาชนได้ตระหนัก และให้ความร่วมมือ ในการป้องกันโรค เจ้าหน้าที่ระบาดวิทยาควรนำรายงานการสอบสวนโรคมาวิเคราะห์ จะทำให้ทราบถึงลักษณะการระบาดของโรคเป็นอย่างไร กลุ่มเสี่ยง ความครอบคลุมของกิจกรรมการควบคุมป้องกันโรค เป็นต้น พื้นที่ควรนำรายงานสถานการณ์โรคไข้เลือดออกนำเสนอในที่ ประชุมระดับจังหวัด อำเภอ อปท. พยากรณ์โรคเขต 4 ปี 55_26

สวัสดี