หน่วยการเรียนรู้ที่ 4 การเงิน การคลัง

ตัวชี้วัด อธิบายบทบาทของรัฐบาลเกี่ยวกับการเงิน การคลังในการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศ (ส3.2 ม.4-6/1)

ผังสาระการเรียนรู้ การเงิน การคลัง การเงิน การธนาคาร การคลัง และงบประมาณ การจัดการเรื่องรายได้ รายจ่าย ของรัฐบาล

การเงิน การธนาคาร การคลัง และงบประมาณ เงิน หมายถึง สิ่งที่ทุกคนในสังคมนั้นๆ ยอมรับอย่างกว้างขวางให้ใช้ชำระเป็นค่าสินค้าและบริการ

ความหมายของปริมาณเงิน ในทางเศรษฐศาสตร์เรียกว่า อุปทานของเงิน หมายถึง เงินที่รัฐบาลผลิตออกมาและหมุนเวียนอยู่ในมือของประชาชน เอกชน ห้างร้าน และบริษัทต่างๆ รวมทั้งเงินฝากของประชาชน ในระยะเวลาใดเวลาหนึ่ง

ปริมาณเงินมีองค์ประกอบ ดังนี้  ธนบัตร ธนาคารกลางของไทย หรือธนาคารแห่งประเทศไทย จะเป็นผู้ผลิต และควบคุมปริมาณเงินมิให้มากหรือน้อยจนเกินไป  เหรียญกษาปณ์ การซื้อขายสินค้าที่มีมูลค่าน้อยจะใช้เหรียญกษาปณ์เพื่อความสะดวก หน่วยงานที่รับผิดชอบในการผลิตคือ กรมธนารักษ์  เงินฝากกระแสรายวัน หมายถึง เงินที่ฝากไว้กับธนาคารพาณิชย์ โดยผู้เป็นเจ้าของเงินฝากสามารถเขียนเช็คสั่งให้ธนาคารพาณิชย์จ่ายเงินได้ทันที

ภาวะที่มีผลทำให้ระบบเศรษฐกิจเกิดความผันผวน ภาวะเงินเฟ้อ หมายถึง ภาวะที่ระดับราคาของสินค้าและบริการที่จำเป็นส่วนใหญ่มีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง ส่งผลให้อำนาจซื้อของเงินลดลง ภาวะเงินเฟ้อระดับอ่อน คือ ภาวะที่ระดับราคาสินค้าและบริการโดยทั่วไปสูงขึ้นไม่เกินอัตราร้อยละ 5 ต่อปี ก่อให้เกิดผลดีต่อระบบเศรษฐกิจโดยรวม

ภาวะที่มีผลทำให้ระบบเศรษฐกิจเกิดความผันผวน ภาวะเงินเฟ้อระดับปานกลาง คือ ภาวะที่ระดับราคาสินค้าและบริการโดยทั่วไปมีราคาสูงขึ้นมากกว่าร้อยละ 5 แต่ไม่เกินร้อยละ 20 ต่อปี ประชาชนได้รับความเดือดร้อน ภาวะเงินเฟ้ออย่างรุนแรง ภาวะที่ระดับราคา และบริการโดยทั่วไปปรับเพิ่มมากขึ้น หรือสูงกว่าร้อยละ 20 ต่อปี ภาวะเงินเฟ้อเกิดขึ้นฉับพลันประชาชนประสบกับความเดือดร้อนมาก

สาเหตุของการเกิดภาวะเงินเฟ้อ ความต้องการซื้อสินค้าและบริการ ของประชาชนมีมากกว่าปริมาณการผลิตที่ผู้ผลิตนำออกจำหน่าย ความต้องการเพิ่มขึ้นแต่ผลิตเพิ่มตามไม่ทันทำให้ระดับราคามีแนวโน้มสูงขึ้น สาเหตุทางด้านอุปสงค์ ปริมาณสินค้าและบริการ ที่ผู้ผลิตนำมาเสนอขายซึ่งต้นทุนการผลิตของผู้ผลิตหรือผู้ประกอบการสูงขึ้น ทำให้ราคาสินค้าโดยทั่วไปสูงขึ้นตามไป สาเหตุทางด้านอุปทาน

ภาวะเงินเฟ้อ ผลกระทบของเงินเฟ้อ มาตรฐานการครองชีพของประชาชน ทำให้มาตรฐานค่าครองชีพสูงขึ้น ผลต่อความต้องการถือเงิน เงินจำนวนเดิมซื้อของได้ปริมาณน้อยลง ผลต่อระดับการผลิตและการลงทุนของประเทศ ระดับภาวะเงินเฟ้อไม่สูงมาก ช่วยกระตุ้นการผลิต ถ้ามีระดับสูงมาก ทำให้ผลผลิตที่ผลิตมาขายไม่ได้ ผลต่อดุลการค้า ดุลการชำระเงิน ราคาสินค้าในประเทศมีแนวโน้มสูงขึ้น ซึ่งมีราคาสูงกว่าประเทศที่เป็นคู่แข่งขัน ผลต่อบุคคลที่มีฐานะเป็นเจ้าหนี้และลูกหนี้ เจ้าหนี้จะเป็นฝ่ายเสียเปรียบเนื่องจากตัวเงินที่ได้รับจากการชำระหนี้มีค่าลดลงเมื่อเทียบกับค่าเงินในช่วงที่กู้ยืมไป ผลกระทบของเงินเฟ้อ

ภาวะเงินฝืด หมายถึง ภาวะที่ระดับราคาสินค้าและบริการโดยรวมลดลง ทำให้อำนาจซื้อของเงินเพิ่มขึ้น ภาวะเงินฝืดระดับอ่อน เป็นภาวะที่ระดับราคาของสินค้าและบริการลดลงต่อเนื่องไม่เกินร้อยละ 5 ต่อปี เป็นผลดีต่อระบบเศรษฐกิจ ภาวะเงินฝืดระดับปานกลาง เป็นภาวะที่ระดับราคาสินค้าและบริการลดลงในระดับเกินกว่าร้อยละ 5 แต่ยังต่ำกว่าร้อยละ 20 ต่อปี ส่งผลเสียต่อระบบเศรษฐกิจ ภาวะเงินฝืดระดับรุนแรง เป็นภาวะระดับราคาของสินค้าและบริการมีการลดลงอย่างต่อเนื่องในระดับเกินกว่าร้อยละ 20 ต่อปี ส่งผลให้ผู้ผลิตหยุดผลิตสินค้าและมีการปลดคนงานหรือเลิกจ้าง

ปัจจัยที่ก่อให้เกิดภาวะเงินฝืด ธนาคารกลาง กำหนดนโยบายการเงินแบบเข้มงวด สถาบันการเงินต่างๆ ชะลอการปล่อยสินเชื่อให้แก่ผู้ต้องการกู้ยืม ธนาคารกลางพิมพ์ธนบัตรออกมาหมุนเวียนในระบบน้อยเกินไป ปัจจัยที่ก่อให้เกิดภาวะเงินฝืด ประเทศมีฐานะทางดุลการค้าหรือดุลการชำระเงินขาดดุลอย่างต่อเนื่อง รัฐบาลเก็บภาษีในอัตราสูง รัฐบาลใช้นโยบายลดงบประมาณรายจ่าย

ผลกระทบที่เกิดจากภาวะเงินฝืด การจ้างงานลดลงทำให้เกิดปัญหาคนว่างงาน ประชาชนมีรายได้ลดลงและไม่มีกำลังซื้อเพียงพอ การชะลอการลงทุนการผลิตลดลง ผลกระทบต่อความต้องการถือเงิน เนื่องจากเงินจำนวนเดิมซื้อสินค้าและบริการได้มากขึ้น ผลกระทบที่เกิดจากภาวะเงินฝืด

มาตรการของนโยบายการเงิน มาตรการที่ใช้เพื่อแก้ไขภาวะเงินเฟ้อและภาวะเงินฝืด นโยบายการเงิน เป็นเครื่องมือในการกระตุ้นหรือชะลอการเติบโตทางเศรษฐกิจโดยการปรับเปลี่ยนปริมาณเงินที่หมุนเวียนในระบบเศรษฐกิจ มาตรการของนโยบายการเงิน เครื่องมือควบคุมปริมาณเงิน  การเปลี่ยนแปลงอัตราเงินสำรองตามกฎหมาย  เปิดตลาดซื้อขายหลักทรัพย์  การเปลี่ยนแปลงอัตรารับช่วงซื้อลดหรืออัตราธนาคาร เครื่องมือในการควบคุมด้านคุณภาพ ธนาคารกลางดูแลคุณภาพการให้สินเชื่อของธนาคารพาณิชย์ ให้เป็นประโยชน์ต่อภาคเศรษฐกิจที่สำคัญตลอดจน ลดการให้สินเชื่อแก่ภาคเศรษฐกิจที่ ไม่เป็นประโยชน์ต่อเศรษฐกิจส่วนรวม

การธนาคาร (สถาบันการเงิน) ธนาคารแห่งประเทศไทย เป็นธนาคารของประเทศทำหน้าที่ในการควบคุมดูแลระบบการเงิน

การธนาคาร (สถาบันการเงิน) ธนาคารพาณิชย์ เป็นธนาคารที่ได้รับอนุญาตให้ประกอบธุรกิจระดมเงินออมโดยการรับเงินฝากประเภทต่าง ๆ รวมทั้งการปล่อยสินเชื่อแก่บุคคลหรือหน่วยธุรกิจ

การธนาคาร (สถาบันการเงิน) ธนาคารอิสลาม เป็นธนาคารที่ให้ชาวไทยมุสลิมได้ดำเนินธุรกรรมทางเศรษฐกิจได้อย่างไม่ผิดหลักของศาสนาอิสลาม

รูปแบบของนโยบายการเงิน ทำให้เงินหายากหรือตึงตัวขึ้น  เปิดให้มีการขายหลักทรัพย์  เพิ่มอัตราเงินสำรองตามกฎหมาย  เพิ่มอัตรารับช่วงซื้อลด นโยบายการเงินแบบเข้มงวด ทำให้มีเงินหมุนเวียนสะพัดมากขึ้น  ซื้อหลักทรัพย์โดยเปิดเผย  ลดอัตราเงินสำรองตามกฎหมาย  ลดอัตรารับช่วงซื้อลด นโยบายการเงินแบบขยายตัว

รายชื่อสถาบันการเงินประเภทธนาคาร ตารางแสดงประเภทสถาบันการเงินในประเทศไทย รายชื่อสถาบันการเงินประเภทธนาคาร หน่วยงานกำกับดูแล 1. ธนาคารแห่งประเทศไทย กระทรวงการคลัง 2. 3. 4. 5. ธนาคารพาณิชย์ สาขาธนาคารต่างประเทศ (Full branch) ธนาคารพาณิชย์ที่เป็นบริษัทลูกของธนาคารต่างประเทศ ธนาคารพาณิชย์เพื่อรายย่อย 6. ธนาคารออมสิน กระทรวงการคลัง/ธนาคาร แห่งประเทศไทย

รายชื่อสถาบันการเงินประเภทธนาคาร ตารางแสดงประเภทสถาบันการเงินในประเทศไทย รายชื่อสถาบันการเงินประเภทธนาคาร หน่วยงานกำกับดูแล 7. ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส.) กระทรวงการคลัง/ธนาคาร แห่งประเทศไทย 8. ธนาคารอาคารสงเคราะห์ (ธ.อ.ส.) 9. ธนาคารเพื่อการส่งออกและ นำเข้าแห่งประเทศไทย (ธ.ส.น.) 10. ธนาคารพัฒนาวิสาหกิจขนาดกลางและ ขนาดย่อมแห่งประเทศไทย (ธ.พ.ว.) แห่งประเทศไทย/กระทรวงอุตสาหกรรม

รายชื่อสถาบันการเงินที่ไม่ใช่ธนาคาร ตารางแสดงประเภทสถาบันการเงินในประเทศไทย รายชื่อสถาบันการเงินที่ไม่ใช่ธนาคาร หน่วยงานกำกับดูแล 1. 2. บริษัทเงินทุน บริษัทเครดิตฟองซิเอร์ ธนาคารแห่งประเทศไทย 3. บรรษัทประกันสินเชื่ออุตสาหกรรมขนาดย่อม (บ.ส.ย.) กระทรวงการคลัง/กระทรวงอุตสาหกรรม 4. บรรษัทตลาดรองสินเชื่อเพื่อที่อยู่อาศัย กระทรวงการคลัง/ธนาคารแห่งประเทศไทย 5. บรรษัทบริหารสินทรัพย์สถาบันการเงิน การทรวงการคลัง/ธนาคาร แห่งประเทศไทย

รายชื่อสถาบันการเงินที่ไม่ใช่ธนาคาร ตารางแสดงประเภทสถาบันการเงินในประเทศไทย รายชื่อสถาบันการเงินที่ไม่ใช่ธนาคาร หน่วยงานกำกับดูแล 6. บริษัทบริหารสินทรัพย์ (เฉพาะที่ถือหุ้นโดยกองทุนเพื่อการฟื้นฟูและพัฒนาสถาบันการเงิน) กระทรวงการคลัง/ธนาคารแห่งประเทศไทย 7. บริษัทรับแลกเปลี่ยนเงินตราต่างประเทศ กระทรวงการคลัง/ธนาคาร แห่งประเทศไทย 8. 9. บริษัทหลักทรัพย์ บริษัทหลักทรัพย์จัดการกองทุนรวม คณะกรรมการกำกับหลัก-ทรัพย์และตลาดหลักทรัพย์ 10. บริษัทประกันชีวิต กระทรวงพาณิชย์

รายชื่อสถาบันการเงินที่ไม่ใช่ธนาคาร ตารางแสดงประเภทสถาบันการเงินในประเทศไทย รายชื่อสถาบันการเงินที่ไม่ใช่ธนาคาร หน่วยงานกำกับดูแล 11. 12. สหกรณ์การเกษตร สหกรณ์ออมทรัพย์ กรมส่งเสริมสหกรณ์และ กรมตรวจบัญชีสหกรณ์กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ 13. กองทุนสำรองเลี้ยงชีพ คณะกรรมการกำกับหลักทรัพย์และตลาดหลักทรัพย์ 14. กองทุนประกันสังคม กระทรวงแรงงานและสวัสดิการสังคม 15. โรงรับจำนำ กระทรวงมหาดไทย

การคลังภาครัฐ ในทุกระบบเศรษฐกิจ จำเป็นต้องมีการควบคุมดูแลโดยภาครัฐ แม้ว่าระบบเศรษฐกิจนั้นจะเป็นระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม รัฐบาลจำเป็นต้องกำหนดนโยบายการคลัง เพื่อให้บรรลุเป้าหมายทางเศรษฐกิจ ตลอดจนมีบทบาท แทรกแซงกลไกตลาด

การคลังภาครัฐ สินค้าและบริการที่ก่อให้เกิดผลกระทบภายนอก การลงทุนที่มีขนาดใหญ่ ระบบตลาดที่แท้จริงเกิดความล้มเหลวด้วยเหตุผลที่สำคัญ ดังนี้ กรณีสินค้าสาธารณะ เกิดข้อจำกัดด้านข่าวสารที่ไม่อาจสื่อให้ประชาชนซึ่งเป็นผู้บริโภคได้อย่างทั่วถึง

การจัดการเรื่องรายได้ รายจ่าย ของรัฐบาล รายได้หรือรายรับของรัฐบาล รายได้จากภาษีอากร รายได้จากรัฐวิสาหกิจต่างๆ รวมทั้งรายได้จากค่าปรับ ค่าธรรมเนียม ใบอนุญาต ด้านการศึกษา การป้องกันประเทศ การสาธารณสุข การพัฒนาชนบท เงินกู้ของรัฐบาลจากภายในและต่างประเทศ เงินคงคลัง การจัดการเรื่องรายได้ รายจ่าย ของรัฐบาล รายได้หรือรายรับของรัฐบาล รายจ่ายภาครัฐ

โครงสร้างงบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2557 งบประมาณแผ่นดิน งบประมาณแผ่นดินของประเทศไทยกำหนดคาบเวลา 1 ปี เรียกว่าปีงบประมาณ โดยเริ่มตั้งแต่วันที่ 1 ตุลาคมของปีก่อนหน้า จนถึงวันที่ 30 กันยายนของปีปัจจุบัน โครงสร้างงบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2557

ในการกำหนดงบประมาณแผ่นดินรายปี อาจดำเนินการได้ 3 แนวทาง ได้แก่ งบประมาณแผ่นดินแบบสมดุล หมายถึง การกำหนดงบประมาณรายจ่ายเท่ากับงบประมาณรายรับ งบประมาณแผ่นดินแบบเกินดุล หมายถึง การกำหนดงบประมาณรายจ่ายให้น้อยกว่างบประมาณรายรับ งบประมาณแผ่นดินแบบขาดดุล หมายถึง การกำหนดงบประมาณรายจ่ายให้สูงกว่างบประมาณรายรับ

หนี้สาธารณะ คือ รัฐบาลมีรายจ่ายมากกว่ารายได้ รัฐบาลจำเป็นต้องหารายได้ หรือรายรับ เพื่อจัดสรรเป็นรายจ่ายโดยการพิมพ์ธนบัตรเพิ่มขึ้นหรือ อาจกู้จากสถาบันการเงิน

นโยบายการคลังแบบเข้มงวด นโยบายการคลังแบบขยายตัว ใช้ในกรณีที่ควรมีการสร้างความเป็นธรรมและสร้างประสิทธิภาพในการกระจายรายได้ นโยบายการคลังแบบขยายตัว ใช้ในกรณีรัฐบาลเล็งเห็นว่าในช่วงเวลาที่ภาวะเศรษฐกิจขยายตัวน้อยหรือภาวะเศรษฐกิจฝืดเคือง

นโยบายการคลังประกอบด้วยเครื่องมือ 3 ชนิด ได้แก่ นโยบายด้านรายรับหรือนโยบายภาษีอากร  รัฐบาลจะเพิ่มอัตราภาษีในกรณีนี้เศรษฐกิจขยายตัวอย่างรวดเร็ว  รัฐบาลจะลดอัตราภาษีในกรณีที่เศรษฐกิจตกต่ำ นโยบายด้านรายจ่าย หรือ นโยบายงบประมาณ เป็นเครื่องมือที่สำคัญของรัฐบาลในการบริหารและควบคุมภาวะเศรษฐกิจ การจัดสรรการใช้จ่ายให้กับกิจกรรมต่าง ๆ แสดงถึงการให้ความสำคัญกับกิจกรรมนั้น ๆ นโยบายบริหารหนี้สาธารณะ คือการที่รัฐบาล กู้ยืมเงินเพื่อใช้จ่ายในกิจกรรมต่าง ๆ ให้เกิดผลผลิตเพิ่มขึ้น ช่วยให้อัตราการพัฒนาเศรษฐกิจเติบโตเร็วยิ่งขึ้น

มาตราการการคลังเพื่อแก้ไขปัญหาทางเศรษฐกิจ มาตรการคลังเพื่อแก้ไขภาวะเงินเฟ้อ  ลดการใช้จ่ายของภาครัฐบาล  เพิ่มภาษีอากร มาตราการการคลังเพื่อแก้ไขปัญหาการว่างงาน  เพิ่มการใช้จ่ายของรัฐบาล  การลงทุนในงานด้านส่วนรวม  ลดภาษี มาตราการการคลังเพื่อแก้ไขปัญหาทางเศรษฐกิจ มาตรการการคลังเพื่อแก้ไขภาวะเงินฝืด  เพิ่มการใช้จ่ายของภาครัฐ  ลดอัตราภาษีอากร

มาตรการการคลังเพื่อแก้ปัญหาการกระจายรายได้ไม่เท่าเทียมกัน มาตรการด้านรายจ่าย  การใช้จ่ายของรัฐบาลโดยเลือก โครงการใช้จ่ายที่จะให้ ประโยชน์แก่ผู้มีรายได้ต่ำ  การให้เงินช่วยเหลือแบบให้เปล่า  โครงการพยุงราคาสินค้า มาตรการด้านรายได้  การจัดเก็บภาษีในระบบอัตรา ก้าวหน้า  การจัดเก็บภาษีมรดกและภาษี ทรัพย์สิน  นโยบายการคลังกับการพัฒนา เศรษฐกิจ มาตรการการคลังเพื่อแก้ปัญหาการกระจายรายได้ไม่เท่าเทียมกัน

เศรษฐกิจภาครัฐบาล ภาครัฐบาลการหารายได้ และการใช้จ่ายจะต้องคำนึงถึงประโยชน์ผลได้ผลเสียของส่วนรวมหรือสาธารณะเป็นสำคัญ

เศรษฐกิจภาครัฐบาลจะครอบคลุมเกี่ยวกับ หนี้ของรัฐหรือหนี้สาธารณะ รายจ่ายของรัฐบาล รายได้ของรัฐบาล งบประมาณของรัฐบาล เศรษฐกิจภาครัฐบาลจะครอบคลุมเกี่ยวกับ นโยบายการคลัง หนี้ของรัฐหรือหนี้สาธารณะ

รายได้ของส่วนราชการท้องถิ่น โครงสร้างรายได้ของรัฐบาล รายได้จากภาษีอากร รายได้จากการขายสินค้า และบริการ รายได้จากรัฐพาณิชย์ รายได้อื่นๆ เงินอุดหนุน การออกตราสารหนี้ภาครัฐ เช่น พันธบัตรรัฐบาล รายรับของรัฐบาล รายได้ของรัฐบาลกลาง รายได้ของส่วนราชการท้องถิ่น เงินกู้ เงินคงคลัง

โครงสร้างรายจ่ายของรัฐบาล รายจ่ายของรัฐบาลกลาง  รายจ่ายด้านเศรษฐกิจ  รายจ่ายด้านการศึกษา  รายจ่ายด้านสาธารณสุขและสาธารณูปการ  รายจ่ายด้านบริการสังคม  รายจ่ายด้านการศึกษาความมั่นคงแห่งชาติ  รายจ่ายด้านการรักษาความสงบภายใน  รายจ่ายด้านการบริหารทั่วไป  รายจ่ายด้านการชำระหนี้เงินกู้ รายจ่ายของส่วนราชการท้องถิ่นหรือรัฐบาลท้องถิ่น  รายจ่ายของรัฐบาลกลาง ได้แก่ รายจ่ายของกระทรวง ทบวง กรม  รายจ่ายของรัฐบาลท้องถิ่น  รายจ่ายจากเงินนอกงบประมาณ เช่น เงินกู้ เงินช่วยเหลือ โครงสร้างรายจ่ายของรัฐบาล

งบประมาณของรัฐบาลแบ่งเป็น 3 ลักษณะดังนี้ งบประมาณของรัฐบาลหรืองบประมาณแผ่นดิน งบประมาณของรัฐบาลแบ่งเป็น 3 ลักษณะดังนี้ งบประมาณสมดุล งบประมาณรายได้และรายจ่ายของรัฐบาลมีจำนวนเท่ากัน งบประมาณขาดดุล รัฐบาลมีรายจ่ายมากกว่ารายได้ งบประมาณเกินดุล รัฐบาลมีรายได้มากกว่ารายจ่าย

นโยบายทางเศรษฐกิจของรัฐบาล 1. กระตุ้นเศรษฐกิจที่มีผลต่อการยกระดับรายได้ของประชาชน 2. ปรับปรุงภาษีให้สอดคล้องกับยุทธศาสตร์การพัฒนาประเทศ 3. จัดหาแผนการบริหารทรัพย์สินและหนี้สินสาธารณะ 4. ดำเนินนโยบายการเงินที่เอื้อต่อการปล่อยสินเชื่อเข้าสู่ภาคเศรษฐกิจ 5. ฟื้นฟูและเสริมสร้างความเข้มแข็งด้านเกษตรกรรม 6. พัฒนาตลาดในประเทศไทย

นโยบายทางเศรษฐกิจของรัฐบาล 7. เพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันของภาคเกษตรกรรมในตลาดโลก 8. พัฒนาอุตสาหกรรมขนาดกลางและขนาดเล็ก 9. บริหารการท่องเที่ยวโดยใช้กลยุทธ์การตลาดเชิงรุก 10. พัฒนาและส่งเสริมให้ประเทศไทยเป็นหนึ่งในศูนย์กลางการค้าสินค้าและบริการในภูมิภาค 11. สนับสนุนและผลักดันนโยบายการค้าเสรีของเขตการค้าเสรีอาเซียน