วิวัฒนาการของศาสนา 01388111 ศาสนาเบื้องต้น อาจารย์ชัชวาลย์ ชิงชัย ภาควิชาปรัชญาและศาสนา คณะมนุษยศาสตร์ ห้อง 507/4 ตึกมนุษยศาสตร์ 1

วิวัฒนาการของศาสนา การนับถือธรรมชาติ (Animatism) การนับถือผีสางเทวดา (Animism) การนับถือบรรพบุรุษ (Ancestor Worship) การนับถือเทพเจ้าหลายองค์ (Polytheism) การนับถือเทพเจ้าองค์เดียวของชนกลุ่มหนึ่ง (Henotheism) การนับถือพระเจ้าองค์เดียว (Monotheism) การไม่นับถือพระเจ้า (Atheism)

การนับถือธรรมชาติ (Animaism) มนุษย์ในระยะเริ่มแรกยังไม่เจริญด้วยสติปัญญา ไม่สามารถจะ คิดอะไรได้ลึกซึ้ง ดังนั้น ศาสนาจึงต้องมีลักษณะง่ายๆ

การนับถือผีสางเทวดา (Animism) วิวัฒนาการมาจากการนับ ถือธรรมชาติ มนุษย์เชื่อว่า ธรรมชาติ เหล่านั้นที่เกิดการแปรผันไป ได้ต่างๆในตัวของธรรมชาติ เอง เกิดจากอำนาจอะไร อย่างหนึ่งสิงสถิตอยู่ อำนาจ ที่สามารถบันดาลให้เป็นไป ได้นั้น เรียกว่า วิญญาณ (Spirit)

การนับถือบรรพบุรุษ (Ancestor Worship) มนุษย์มีการนับถือกราบไหว้บรรพบุรุษ ได้กลายเป็นมูลเหตุให้เกิดเทพเจ้าหรือพระเจ้าประจำตระกูล และพระเจ้าประจำครอบครัวขึ้นอีกประเภทหนึ่ง เทพเจ้าเหล่านั้น คือ ดวงวิญญาณของบรรพบุรุษนั่นเอง

การนับถือเทพเจ้าหลายองค์ (Polytheism) ถือว่าเป็นขั้นตอนที่สำคัญยิ่งในประวัติศาสตร์แห่งศาสนา เพราะ เหตุผล 4 ประการ เป็นขั้นที่ความเชื่อของมนุษย์ได้กลายเป็นศาสนาตาม ความหมายของคำว่า religion อย่างแท้จริง เพราะมีการเคารพ บูชาเทพเจ้าอย่างเต็มที่ ศาสนาประเภทพหุนิยมเคยเป็นศาสนาที่ครองโลกทั้งโลก มาแล้วในยุคหนึ่ง

การนับถือเทพเจ้าหลายองค์ (Polytheism) สำหรับพุทธศาสนานั้น โดยหลักการแล้วเป็นศาสนาประเภท อเทวนิยม แต่ในทางปฏิบัติจริงๆก็มีองค์ประกอบทางพหุเทวนิ ยมผสมอยู่ คริสต์ศาสนาเป็นเอกเทวนิยมโดยหลักการ แต่ในทางปฏิบัติ ชาวคริสต์บางนิกายก็ยังเคารพบูชาแม่พระและนักบุญต่างๆอีก ด้วย

การนับถือเทพเจ้าองค์เดียวของชนกลุ่มหนึ่ง (Henotheism) เมื่อมนุษย์เริ่มรวมกันเป็นพวก มีหัวหน้าควบคุม มนุษย์แต่ละหมู่แต่ละกลุ่มก็แบ่งหน้าที่ของเทพเจ้าออกไป ให้ ควบคุมมนุษย์ไปแต่ละกลุ่ม ให้เป็นที่เคารพกราบไหว้ของมนุษย์แต่ละหมู่โดยเฉพาะ ไม่ ปะปนกัน โดยกำหนดเอาฐานะของเทพเจ้าประจำกลุ่มนั้นๆ

การนับถือเทพเจ้าองค์เดียว (Monotheism) นักปราชญ์ส่วนใหญ่เห็นว่า ศาสนาประเภทเอกเทวนิยม ก็ พัฒนามาจากศาสนาประเภทปัจเจกเทวนิยมนั้นเอง แต่ทั้งนี้มิได้หมายความว่า เทพประจำเผ่าหรือประจำชาติทุกองค์ จะต้องกลายเป็นพระเจ้าสากลทุกองค์ไป

การนับถือเทพเจ้าองค์เดียว (Monotheism) เอกเทวนิยมแบบยิว มักจะมองพระเจ้าในแง่ของจริยธรรม เป็นหลักสำคัญ เอกเทวนิยมแบบกรีก มักจะมองพระเจ้าในฐานะเป็น แหล่งกำเนิดเป็นคำอธิบาย เป็นคู่ เป็นระเบียบ หรือเป็น ความสมเหตุสมผลของโลก เอกเทวนิยมแบบอินเดีย มองพระเจ้าในฐานะเป็นความจริง แท้เพียงหนึ่ง ทุกสิ่งรวมกันเป็นหนึ่งนั้นคือพระเจ้า ส่วนโลก และปรากฏการณ์ทั้งปวงเป็นเพียงภาพมายาซึ่งไม่มีอยู่จริง

การไม่นับถือพระเจ้า (Atheism) ศาสนาอเทวนิยมเป็นสาขาใหญ่อีกสาขาหนึ่งของศาสนาคู่กับ ศาสนาเทวนิยม ศาสนาอเทวนิยมก็คือ ศาสนาที่ไม่มีแนวคิด เรื่องพระเจ้าผู้ ยิ่งใหญ่สูงสุดองค์เดียว ซึ่งเป็นผู้สร้างและควบคุมชะตากรรม ของเอกภพและมนุษย์ ศาสนาที่ยังมีอยู่ในปัจจุบันที่พอจะจัดเป็นอเทวนิยมได้ ก็คือ ศาสนาเชนกับพุทธศาสนา

การไม่นับถือพระเจ้า (Atheism) ศาสนาฝ่ายอเทวนิยมที่มีคนนับถืออยู่ฝนปัจจุบันนี้มี 3 ศาสนา คือ ศาสนาเชน ศาสนาพุทธ และศาสนาขงจื้อ แต่ถ้าจะจัดเป็น ประเภทใหญ่ๆก็มี 2 ประเภท คือ

การไม่นับถือพระเจ้า (Atheism) ศาสนาอเทวนิยมเน้นจริยธรรมและ ปรัชญา เน้นความสำคัญของมนุษย์ มนุษย์พึ่งตนเองได้ สามารถนำตนไปสู้ เป้าหมายได้ด้วยความพากเพียร โดย ไม่ต้องอาศัยการช่วยเหลือของพระ เจ้า ศาสนาประเภทนี้มี 2 ศาสนา คือ พุทธ ศาสนาและศาสนาเชน

การไม่นับถือพระเจ้า (Atheism) ศาสนาอเทวนิยมเน้นจริยธรรมอย่าง เดียว หมายถึง ศาสนาขงจื้อ เพราะ เน้นหนัก ในเรื่องจริยธรรมอย่างเดียว เช่น เรื่องการทำตนให้เหมาะสม ความ จริงใจ ความซื่อสัตย์ ความรัก เราจะเห็นได้ว่า คุณธรรมต่างๆเหล่านี้ คือคุณธรรมพื้นๆที่มีสอนอยู่ในศาสนา ทุกๆศาสนานั่นเอง