ความเป็นพลเมือง สัญชาติ Citizenship, Nationality

ควรให้การรักษาพยาบาลแก่คนพม่าที่เจ็บป่วยบริเวณชายแดน แล้วเข้ามาในโรงพยาบาลของไทยหรือไม่ ถ้าควร ด้วยเหตุผลอะไร ถ้าไม่ควร ด้วยเหตุผลอะไร

ควรจะปฏิบัติต่อชาวโรฮิงยาอย่างไร ควรรับเขาไว้และให้การเลี้ยงดู เปิดโอกาสให้ทำงานเสมือนพลเมืองไทย หรือควรผลักดันเขาออกไปจากผืนแผ่นดินไทย เพราะไม่ได้เป็นพลเมืองไทย

ถ้าจำนวนขนาดนี้ล่ะ?

โรฮิงญา คือ ใคร? โรฮิงญา เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่นับถือศาสนาอิสลามในประเทศพม่า อาศัยอยู่ทางตอนเหนือของรัฐยะไข่ (อาระกัน) ทางตะวันตกของประเทศ เดิมชาวโรฮิงญาอาศัยอยู่ในบังคลาเทศ แต่ถูกอังกฤษกวาดต้อนมาเพื่อใช้แรงงานและการสงคราม บางส่วนเป็นชาวอาหรับที่เดินทางมาค้าขายในรัฐอาระกันเดิม

โรฮิงญาเข้ามาทำไม? ต่อมามีความปั่นป่วนรุนแรงมากขึ้นในรัฐยะไข่ และปานปลายจนรัฐไม่สามารถควบคุมได้ (ในความรู้สึกของชาวโรฮิงญา) ร่วมๆ กับความยากจนข้นแค้นในรัฐยะไข่ (เช่นเดียวกับ คนไทใหญ่ ฯลฯ) โรฮิงญาเหล่านี้จึงพยายามทำให้ชีวิตตนเองดีขึ้นด้วยการอพยพ และกลายเป็นเหยื่อของขบวนการค้ามนุษย์ในที่สุด

รัฐยะไข่ (อาระกัน)

เพราะเหตุใดเราจึงรู้สึกว่าควรปฏิบัติต่อบุคคลเหล่านี้แตกต่างไปจาก “คนไทย” ด้วยกันเอง

มิติในทางสังคม การถือสัญชาติเดียวกันทำให้เกิดความรู้สึกว่าเป็นพวกเดียวกัน คนกลุ่มเดียวกัน เช่น นักกีฬาทีมชาติ แม้อาจมีความแตกต่างอย่างมาก แต่ก็รู้สึกว่าเป็นพวกเดียวกัน

Zinadine Zidane ชาวฝรั่งเศส เกิดในครอบครัวชาวแอลจีเรียอพยพ

มิติในทางกฎหมาย การเป็นคนสัญชาติเดียวกันจะได้รับการคุ้มครองจากรัฐ และมีหน้าที่ในลักษณะเดียวกัน เช่น การเข้าถึงบริการสาธารณสุข การศึกษา การเสียภาษี การได้รับความคุ้มกันจากกระบวนการยุติธรรม การมีสิทธิเลือกตั้ง ฯลฯ

สิทธิทางการเมืองกับสัญชาติ

First Amendment Congress shall make no law respecting an establishment of religion, or prohibiting the free exercise thereof; or abridging the freedom of speech, or of the press; or the right of the people peaceably to assemble, and to petition the Government for a redress of grievances.

สิทธิทางการเมือง-สิทธิพลเมือง-สัญชาติ  English musician John Lennon's transformation to a rallying anti-war activist striving for world peace during the late 1960s and early 1970s. The United States government under President Richard Nixon to silence him. and the FBI put Lennon under surveillance. The Immigration and Naturalization Service tried to deport him

การเป็นพลเมืองของรัฐสมัยใหม่ สัญชาติ (Nationality) และเชื้อชาติ (Race) เชื้อชาติ คือ ลักษณะทางพันธุกรรมหรือทางวัฒนธรรมของผู้คน สัญชาติ คือ ความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลกับรัฐสมัยใหม่

ความเข้าใจที่คับแคบบางประการ ในแต่ละรัฐ จะมีพลเมืองที่มีลักษณะใกล้เคียงหรือคล้ายคลึงกันทั่วทั้งรัฐ หรือมีความพยายามจะทำให้คนภายในรัฐมีลักษณะที่เหมือนกัน แต่ในความเป็นจริงแต่ละรัฐ มีพลเมืองที่มีเชื้อชาติ เผ่าพันธุ์ที่แตกต่างกันอย่างมาก

หลักกฎหมายทั่วไปว่าด้วยการได้สัญชาติ การได้สัญชาติโดยการเกิด การได้สัญชาติภายหลังการเกิด

การได้สัญชาติโดยการเกิดมี การได้สัญชาติโดยหลักดินแดน <jus soli> การได้สัญชาติโดยหลักสืบสายโลหิต <jus sanquinis>

การได้สัญชาติโดยหลักดินแดน บุคคลที่กำเนิดขึ้นในดินแดนของรัฐใด ก็ควรมีสิทธิได้สัญชาติของรัฐนั้น ถือความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลกับดินแดน

แต่อาจมีข้อยกเว้นบางประการ การเข้าเมืองในลักษณะชั่วคราวหรือเข้าเมืองแบบผิดกฎหมาย ทำงานในองค์กรระหว่างประเทศ เรียนหนังสือ ท่องเที่ยว หลบหนีเข้าเมือง

การได้สัญชาติโดยหลักสืบสายโลหิต บุคคลที่ถือกำเนิดขึ้นจากพ่อแม่ที่มีสัญชาติใดก็ควรจะต้องได้สัญชาตินั้น เป็นการถ่ายทอดสัญชาติผ่านทางสายเลือด

การได้สัญชาติภายหลังการเกิด การได้สัญชาติโดยการสมรส ถือหลักความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันของครอบครัว การได้สัญชาติโดยการแปลงสัญชาติ ถือหลักความผสมกลมกลืนของบุคคลกับสังคมนั้นๆ การได้สัญชาติเนื่องมาจากการเปลี่ยนแปลงเขตอำนาจรัฐ เป็นความจำเป็นของรัฐที่เปลี่ยนแปลงไป

หลักกฎหมายว่าด้วยการเสียสัญชาติ การเสียสัญชาติด้วยการแสดงเจตนาของเอกชน เช่น การสละสัญชาติ การเสียสัญชาติด้วยการแสดงเจตนาของรัฐ เช่น การถูกถอนสัญชาติ

กฎหมายสัญชาติในสังคมไทย

ชาติไทย – คนไทย “คนไทย” คืออะไร? ชื่อชนชาติไทยมาจาก คำว่า “สยาม” “สยาม” คืออะไร? เมืองยิ้ม? สยามเป็นชื่อชนชาติ ตรงกับคำว่า “เสียม” ในภาษาขอม ตรงกับคำว่า “ชาน” (ฉาน) ตรงกับคำว่า “เสียน” ในภาษาจีน ฯลฯ สยาม/ศยาม เป็นชื่อของชนชาติ “เสียม” ในพื้นที่ต่างๆ ทั่วทุกภาคใน/นอกประเทศไทย

“ชาน” = รัฐฉาน (Shan State)

เสียมกุก (ชาวเสียมที่แม่น้ำกก)

“คนไทย” “คนชาติไทนก็คือเกิดเปนไทย เกิดในหมู่ชนที่เรียกนามตัวเองว่าไทย” น่าจะเกิดขึ้นช่วงรัชกาลที่ 4-5 แต่เกิดขึ้นเฉพาะในหมู่ชนชั้นนำ เพราะขาดกลไกอย่างการศึกษาและการพิมพ์ เหตุที่น่าจะเป็นช่วงรัชกาลที่ 4 เพราะช่วงนั้นเกิดสนธิสัญญาเบาวริ่ง ทำให้จำเป็นต้องคิดวิธีการจัดการปัญหาต่างๆ ใหม่ ตาม “คนชาติ” อื่นๆ เช่น คนในบังคับอังกฤษ คนในบังคับฝรั่งเศส ฯลฯ คนจีน คนแขก คนญี่ปุ่น ที่อยู่ในบังคับ ฯลฯ

Sir John Bowring

สัญญาเบาริ่ง สัญญาที่สยามทำกับอังกฤษ สาระสำคัญเป็นเรื่องวิธีการค้าขายเป็นการค้าเสรี คนในบังคับอังกฤษจะอยู่ภายใต้อำนาจควบคุมของกงสุลอังกฤษ คนในบังคับอังกฤษได้รับสิทธิในการค้าขายอย่างเสรีในเมืองท่า สามารถพำนักอาศัยอยู่ในกรุงเทพมหานครเป็นการถาวรได้ ภายในอาณาเขตสี่ไมล์ แต่ไม่เกินกำลังเรือแจวเดินทางในยี่สิบสี่ชั่วโมง คนในบังคับอังกฤษสามารถซื้อหรือเช่าอสังหาริมทรัพย์

ผลหลังสนธิสัญญาเบาริ่ง “เมื่อทำหนังสือสัญญาแล้ว มีฝรั่งเข้ามาค้าขายมากขึ้นโดยลำดับ และมีกงสุลเข้ามาตั้งคอยหนุ่นฝรั่งพวกของตน...และความลำบากซึ่งมิได้เคยมีมาแต่ก่อนเกิดขึ้นต่างๆ” “จะว่าราชการบ้านเมืองในสมัยนั้นก็ลำบากด้วยฝรั่งเข้ามามีอำนาจกว่าแต่ก่อน” การตั้งชุมชนของคนอังกฤษและคนในบังคับอังกฤษ พวกเขาได้รับสิทธิพิเศษทั้งทางกฎหมาย การค้า และการถือครองที่ดิน การได้รับประโยชน์ของคนเหล่านี้ทำให้เกิดการตั้งถิ่นฐานในกรุงเทพฯต่อมา

การเปลี่ยนแปลงในเชิงกายภาพ อันเกี่ยวเนื่องจากการตั้งถิ่นฐานและการสร้างชุมชน โดยเฉพาะบริเวณตอนใต้ของกรุงเทพฯ การเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ เกิดจากการสร้างถนนและตึกแถวจำนวนมาก ชาวอังกฤษและคนในบังคับอังกฤษมีส่วนร่วมในการกระตุ้นการเติบโตทางเศรษฐกิจภาครัฐและเศรษฐกิจของกรุงเทพฯ การตั้งถิ่นฐานของชาวอังกฤษและคนในบังคับ ได้ก่อให้เกิดการบริหารจัดการเมืองที่เปลี่ยนแปลงไปในกรุงเทพฯ มาลินี คุ้มสุภา, “การเปลี่ยนแปลงกรุงเทพฯ พ.ศ.2398-2452: ผลกระทบจากการตั้งถิ่นฐานของชาวอังกฤษและคนในบังคับ” วิทยานิพนธ์ อักษรศาสตร์ดุษฎีบัณฑิต (ไทยศึกษา), 2554.

พลังของสัญญาเบาริ่ง สัญญาเบาริ่ง ในมิติปัจจุบัน คือ “สนธิสัญญาระหว่างประเทศ” อันเป็นที่มาของกฎหมายระหว่างประเทศ ตามมาตรา 38 ของธรรมนูญศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ “ศาลซึ่งมีหน้าที่พิจารณาพิพากษากรณีพิพาทที่มาสู่ศาลตามกฎหมายระหว่างประเทศจะต้องใช้” สนธิสัญญา, จารีตประเพณีระหว่างประเทศ, หลักกฎหมายทั่วไป เป็นตัวอย่างหนึ่งที่แสดงให้เห็นพลังของกฎหมายระหว่างประเทศที่ทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลงในสังคมไทย

รวมถึงการก่อให้เกิดสำนึกความเป็น “คนไทย” และ “คนชาติ” อื่นๆ ในหมู่ชนชั้นนำไทย

พระราชสาสน์ ร.4 ถึงนโปเลียนที่ 3 พ.ศ. 2408 “สมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎพระเจ้ากรุงรัตนโกสินทร์ มหินทรายุทธยาเป็นมหาราชธานีใหญ่ในพระราชอาณาจักรฝ่ายสยาม คือแผ่นดินสยามเหนือใต้และดินแดนต่างๆ อยู่เคียงอยู่ใกล้ เป็นที่อยู่อาศัยของชนชาวประเทศมีเพศภาษาต่างๆ คือ ลาวกาว ลาวเฉียง กัมพูชา มลายูและกะเหรี่ยง”

ก่อนหน้ารัชกาลที่ 5 ในหนังสืออักขราภิธานศรับท์ 2416 ของหมอบรัดเลย์ ชาติ หมายถึงบังเกิด กำเนิดขึ้น หรือเป็นการเปรียบเปรยถึงบุคคลบางประเภท เช่น ชาติข้า ชาติหงส์ ชาติหมา ตราบจนกระทั่งแนวคิดเรื่องรัฐสมัยใหม่แผ่อิทธิพลเข้ามา โดยประชาชนใต้อำนาจปกครองต้องมีลักษณะบางอย่างร่วมกันซึ่งก็คือ สัญชาติ

การปฏิรูปการปกครองในสมัย ร.5 จัดตั้งมณฑลลาวเฉียง (เชียงใหม่ ลำพูน ลำปาง แพร่ น่าน เถิน) > มณฑลพายัพ จัดตั้งมณฑลลาวพวน (อุดร ขอนแก่น นครพนม สกลนคร เลย หนองคาย > มณฑลอุดร จัดตั้งมณฑลลาวกาว เขมร หัวเมืองแขกมลายู > มลฑลไทรบุรี

เจ้าแก้วนวรัฐ เจ้าเมืองเชียงใหม่คนสุดท้าย 2453 – 2482

จนกระทั่งแนวคิดเรื่องรัฐสมัยใหม่แผ่อิทธิพลเข้ามา ตั้งแต่ ร จนกระทั่งแนวคิดเรื่องรัฐสมัยใหม่แผ่อิทธิพลเข้ามา ตั้งแต่ ร. 5 โดยประชาชนใต้อำนาจปกครองต้องมีลักษณะบางอย่างร่วมกันซึ่งก็คือ สัญชาติ จึงทำให้เกิดกฎหมายว่าด้วยสัญชาติขึ้น แต่ในรัชกาลถัดมา พระราชบัญญัติแปลงชาติ พ.ศ. 2454 พระราชบัญญัติสัญชาติ พ.ศ. 2456

กฎหมายสัญชาติปัจจุบัน พ.ร.บ. สัญชาติ 2508 การได้สัญชาติโดยการเกิด หลักสืบสายโลหิต บุคคลย่อมได้สัญชาติไทยหากบิดาหรือมารดามีสัญชาติไทย แม้เกิดนอกราชอาณาจักรไทย

หลักดินแดน ผู้ใดถือกำเนิดในราชอาณาจักรไทยจะได้รับสัญชาติ ยกเว้นบิดามารดาเป็นคนต่างด้าว และบิดาหรือมารดาเข้าเมืองแบบไม่ถาวร ได้รับผ่อนผันเป็นกรณีเฉพาะราย เข้าเมืองแบบชั่วคราว เข้าเมืองโดยไม่ได้รับอนุญาต

การได้สัญชาติภายหลังการเกิด หญิงต่างด้าวสมรสกับชายไทยสามารถขอมีสัญชาติตามสามี แต่ถ้าเป็นชายต่างด้าวสมรสกับหญิงไทยไม่สามารถขอมีสัญชาติไทยโดยการสมรส ทำไมจึงเป็นแบบนี้

คนต่างด้าวแปลงสัญชาติ เงื่อนไขบรรลุนิติภาวะ ประพฤติดี มีอาชีพ อยู่ในไทยไม่น้อยกว่า 5 ปี มีความรู้ภาษาไทย

ถวัลย์ ดัชนี

เมื่อขึ้นปี 2 กลับทำได้แค่ 15 คะแนน เพราะเหตุผลที่ศาสตราจารย์ ศิลป์ พีระศรี ให้ไว้ว่า ปลาของนายไม่มีกลิ่นคาว นกของนายแหวกว่ายไปในอากาศไม่ได้ ม้าของนายไม่สามารถที่จะควบหรือวิ่งทะยานออกไปได้ นายเป็นเพียงแค่นักลอกรูป มันไม่ใช่งานศิลปะ เมื่อคิดและดำรงอยู่ในวิถีทางแห่งศิลปะได้แล้ว เขาจึงได้รับการสนับสนุนจากศาสตราจารย์ ศิลป์ พีระศรี ให้สอบชิงทุนไปศึกษาต่อที่ประเทศเนเธอร์แลนด์ ด้านสาขาจิตรกรรมฝาผนัง อนุสาวรีย์ ผังเมือง

ศิลป์ พีระศรี เป็นปูชนียบุคคลคนหนึ่งของไทย โดยได้สร้างคุณูปการในทางศิลปะ ก่อตั้งมหาวิทยาลัยศิลปกร บิดาแห่งศิลปะร่วมสมัยของไทย และเป็นบิดาแห่งมหาวิทยาลัยศิลปากร อธิบดีกรมศิลปกร ผลงานของ ศิลป์ พีระศรี เช่น อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี, อนุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว

อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี

โฉมหน้า ศิลป์ พีระศรี เดิมชื่อ คอร์ราโด เฟโรชี - Corrado Feroci บิดาชื่อ นาย Artudo Feroci มารดาชื่อนาง Santina Feroci  ชนะการประกวดการออกแบบเหรียญเงินตราสยามจึงรับราชการเป็นช่างปั้นประจำกรมศิลปากร สงครามโลกครั้งที่ 2 อิตาลียอมพ่ายแพ้แก่ฝ่ายสัมพันธมิตร ขอโอนสัญชาติไทย และเปลี่ยนชื่อเป็น "นายศิลป์ พีระศรี"

Bruce Gaston

บุรุษ เกศกรรณ

ความเข้าใจที่คลาดเคลื่อนบางประการ บุคคลทุกคนต้องมีสัญชาติ ไม่มีใครที่ไม่มีสัญชาติ บุคคลสองสัญชาติคือ ข้าสองเจ้า บ่าวสองนาย ไม่จงรักภักดีต่อประเทศใดประเทศหนึ่ง บางประเทศกำหนดให้บุคคลมีเพียงสัญชาติเดียว ไม่สามารถถือสองสัญชาติ บางประเทศไม่กำหนด

คนไร้สัญชาติ มักเป็นบุคคลที่อยู่ห่างไกลจากอำนาจรัฐ ถึงแม้จะอยู่ในขอบข่ายที่อาจได้สัญชาติตามกฎหมายไทย แต่ด้วยข้อจำกัดของอำนาจรัฐจึงไม่สามารถได้สัญชาติตามการเกิดได้ คือ อำนาจของรัฐไทยยังไม่แผ่ซ่านไปในทุกพื้นที่ เมื่อไม่ได้สัญชาติตั้งแต่เกิด การได้สัญชาติย่อมยาก เช่น ต้องสมรส ต้องขอสัญชาติภายหลัง ฯลฯ

สัญชาติ ก่อให้เกิดสิทธิหน้าที่ระหว่างพลเมืองและรัฐ เมื่อไร้สัญชาติจะก่อให้เกิดผลอย่างไร สิทธิในการเข้าถึงบริการของรัฐ การเข้าถึง “สิทธิ” และ “หน้าที่” พื้นฐาน แพะในทางสังคม

เช่นอะไร? การบริการของรัฐ เช่น การรักษาสุขภาพ การศึกษา การคุ้มครองความสงบเรียบร้อย การพัฒนา น้ำไหล ไฟดับ ฯลฯ “สิทธิหน้าที่” เช่น เสรีภาพในการแสดงความเห็น สิทธิทางการเมือง สิทธิในการเลือกตั้ง การเข้ารับราชการ หน้าที่ในการเกณฑ์ทหาร ฯลฯ “แพะทางสังคม” คือ เมื่อไม่มีสิทธิหน้าที่เท่าคนปกติจึงมีการคุ้มครองทางกฎหมายน้อยกว่า + มิติทางสังคมของสัญญาติ ซึ่งทำให้เราไม่รู้สึกว่าเขาเป็นพวกเดียวกับเรา

ในกระบวนการยุติธรรม กระบวนการตรวจสอบทางสังคม ภาษาที่ใช้การสื่อสารระหว่างการสืบสวนและพิจารณาคดี การได้รับความช่วยเหลือตามกฎหมายที่เหมาะสม สิทธิในการได้รับการประกันตัว (ปล่อยตัวชั่วคราว) มายาคติที่มีต่อคนไร้สัญชาติ เช่น ถ้าชาวเขาไม่ค้ายา ก็ต้องทำไร้เลื่อนลอย (?) นางหน่อเฮ กับ นายดิ๊แปะโพ

พลเมืองของรัฐหลัง รัฐ-ชาติ ปัจจุบัน โลกของเราไม่ได้เคร่งครัดในความคิดเรื่องรัฐชาติเข้มแข็งอีกแล้ว แต่กลับมีกระบวนการระดับโลก (Global process) ที่ทำให้เกิดการปรับตัวไปสู่สากล (internationalization) ในทุกมิติ เศรษฐกิจ = การค้าและการลงทุนระหว่างประเทศ, World Bank, WTO ฯลฯ สังคม-วัฒนธรรม = การติดต่อสื่อสารข้ามโลกและข้ามวัฒนธรรม, วัฒนธรรมโลก การเมือง = กฎหมายระหว่างประเทศ, ศาลระหว่างประเทศ สิ่งเหล่านี้ได้เขย่าขาของรัฐสมัยใหม่แรงและแรงขึ้น เหมือนที่รัฐสมัยใหม่เคยเปลี่ยนศาสนจักร

การควบคุมสัญชาติในประเทศต่างๆ ประเทศอังกฤษ เป็นประเทศเก่า (Old country) ที่มีการปกครองที่มั่นคง แต่มีฐานคิดเรื่องสัญชาติค่อนข้างสับสน โดยการผสมระหว่าง jus soli และ jus sanguinis เหตุผลหนึ่ง อาจเป็นเพราะอังกฤษเป็นประเทศที่มีการอพยพเคลื่อนย้ายมากมานานแล้ว ด้วยความเป็นจักวรรดิใหญ่โต (Global empire) ของพวกเขา

ประเทศฝรั่งเศส เป็นประเทศผู้บุกเบิกความคิดเรื่องสัญชาติแบบเปิดในยุคสมัยใหม่ ซึ่งอนุญาตให้บุคคลสามารถมีสัญชาติฝรั่งเศสได้โดยร่วมอุดมการณ์และหลักการของการปฏิวัติฝรั่งเศษ ยอมรับผู้อพยพอย่างกว้างขวางหากได้รับการศึกษา และเข้าถึงวัฒนธรรมฝรั่งเศส

Napolean Bonaparte a French military and political leader Emperor Napoleon I  from 1804 to 1814 and again in 1815 Napoleon was born in Corsica to a relatively modest family of noble Italian ancestry กลายเป็นฝรั่งเศสและจักรพรรดิด้วยการสมาทานความคิดแห่งการปฏิวัติฝรั่งเศส

ประเทศเยอรมันนี เป็นประเทศที่เคร่งครัดเรื่องการกำหนดสัญชาติตามชาติพันธ์ (ethnic sense of nationality) มาต่อเนื่องยาวนาน หลักการยอมรับสัญชาติของเยอรมัน เน้นที่ Jus sanguinis อย่างไรก็ตาม การพัฒนาประเทศของเยอรมันในช่วง 40 ปีหลัง ได้ลงความเข้มข้นลงบ้าง และเริ่มเปิดรับผู้อพยพ

ความเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ ตลาดแรงงานที่เปิดกว้างข้ามพรมแดนหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ซึ่งก่อให้เกิดการอพยพเคลื่อนย้ายจำนวนมาก การสลายอาณานิคม ก่อให้เกิดรัฐอิสระใหม่ๆ ขึ้นจำนวนมาก รัฐเหล่านี้ไม่มีประวัติศาสตร์ที่สัมพันธ์กับวัฒนธรรมเดิมมากนัก จึงต้องผูกพันตนกับวัฒนธรรมโลก (Rights in universalizatic parameters) การเกิดขึ้นของการเมืองหลายระดับ ตั้งแต่ระดับที่ทำงาน ท้องถิ่น รัฐ นานารัฐ ฯลฯ รวมถึงการเมืองที่ไม่เป็นทางการ การเติบโตของความคิดสิทธิมนุษยชน

การเคลื่อนย้ายไปมาของมนุษย์ในโลกจึงกว้างขวางขึ้น นำไปสู่ความเปลี่ยนแปลงในความคิดเรื่องสัญชาติและความเป็นพลเมือง เช่น การลดความเข้มงวดของการควบคุมการอพยพ, การรับรองสิทธิของผู้พำนักอาศัยถาวร (resident immigrants) รวมถึงการเพิ่มขึ้นของกฎหมายระหว่างประเทศเกี่ยวกับสิทธิมนุษยชน และสิทธิเหนือรัฐต่างๆ

สรุป The nation state as territorial entity is no longer the source of legitimacy for individual rights. Classical conceptions of national citizenship are no longer adequate in understanding the dynamics of membership and belonging. อย่างไรก็ตาม ความเปลี่ยนแปลงดังกล่าวเกิดขึ้นสม่ำเสมอทั่วโลกหรือไม่? การอ้างอิงสิทธิเหนือรัฐต่างๆ ทำได้เพียงใดในประเทศโลกที่สาม? รัฐชาติทั่วโลก อาจมีความสำคัญน้อยลง แต่ความคิดเรื่องสัญชาติยังมีพลังอยู่มากในสังคมไทย

ก้าวแรกของการแก้ปัญหาอาจต้องเริ่มมองก่อนว่า ก้าวแรกของการแก้ปัญหาอาจต้องเริ่มมองก่อนว่า....... ที่แท้สัญชาติก็เป็นเพียงเทคโนโลยีในการจัดการกำลังคนแบบหนึ่งในรัฐสมัยใหม่เท่านั้น ... ในประเทศไทย คงไม่เกินร้อยปีเศษๆ ... เป็นไปได้หรือไม่ที่เราจะจัดความสัมพันธ์แบบใหม่