การถอดองค์ความรู้/บทเรียน และผลสำเร็จ ของโครงการที่ได้รับการสนับสนุนเงินอุดหนุน จากกองทุนสิ่งแวดล้อม ด้านการส่งเสริมและรักษาทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม รพีพร ขันโอฬาร สำนักงานกองทุนสิ่งแวดล้อม ๑
หัวข้อนำเสนอ หลักการและเหตุผล ความเป็นมา แนวคิดในการดำเนินโครงการ ขั้นตอนในการดำเนินโครงการ ผลสำเร็จ/การนำไปใช้ประโยชน์ ปัญหาอุปสรรค และข้อเสนอแนะ www.themegallery.com
๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ หลักการและเหตุผล ๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ กองทุนสิ่งแวดล้อม ให้เงินอุดหนุน อปท. สถาบันการศึกษา และ NGOs ด้านการส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม ไปแล้วกว่า ๒๐๐ โครงการ ถอดบทเรียนผลสำเร็จ หรือองค์ความรู้จากโครงการของด้านการส่งเสริมและรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ในช่วงปี พ.ศ. ๒๕๕๐ – ๒๕๕๕ นำมาเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ได้รับทราบ และมีความรู้ ความเข้าใจ ตระหนักและเล็งเห็นความสำคัญ รวมทั้งเข้ามีส่วนร่วมในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในท้องถิ่น
๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ แนวคิดในการดำเนินการ ๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ๑) หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง การวิเคราะห์กระบวนการดำเนินงานของโครงการ ที่จะพัฒนาไปสู่ความยั่งยืนในการส่งเสริมและรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ๒) แนวคิดการถอดบทเรียน เป็นเครื่องมือในการสกัดองค์ความรู้จากผู้ที่เกี่ยวข้องในการดำเนินโครงการ ทั้งในส่วนที่ประสบความสำเร็จและบทเรียนจากการดำเนินงาน โดยใช้ทั้งวิธีการบันทึก การเล่าเรื่องหรือพูดคุย การจัดเวทีการนำเสนอแลกเปลี่ยน รวมถึงการถอดบทเรียนจากวิธีปฏิบัติงานที่เป็นเลิศ
๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ แนวคิดในการดำเนินการ ๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ๓) แนวคิดการจัดการความรู้ สกัดความรู้ที่มีอยู่เป็นบทเรียน/ความรู้ ในรูปแบบชุดความรู้ที่เป็นรูปธรรม โดยคำนึงถึงขั้นตอนของการจัดการความรู้ทั้งกระบวนการ เพื่อนำความรู้ไปใช้และเกิดการต่อยอดความรู้เดิม ๔) แนวคิดการสื่อสารแบบมีส่วนร่วม ทั้ง ๓ ระดับ คือ ระดับบุคคล ระดับกลุ่ม และระดับชุมชน เพื่อค้นหาองค์ความรู้ รวมทั้งการเผยแพร่ประชาสัมพันธ์องค์ความรู้ให้ประชาชนทั่วไปได้รับทราบ ๕) แนวคิดการติดตามและประเมินผล ค้นหาผลสำเร็จหรือปัญหาอุปสรรคในการดำเนินงาน รวมถึงผู้รับบริการที่ได้รับประโยชน์จากโครงการ
๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ขั้นตอนการดำเนินการ ๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ๑. ศึกษา/วิเคราะห์/สังเคราะห์ข้อมูล เพื่อกำหนดกรอบแนวคิด วิธีการ และขั้นตอนในการดำเนินการโครงการ ดังนี้ ๑) ข้อมูลสถานการณ์ปัญหาทรัพยากรฯ และสิ่งแวดล้อม และแนวทางการให้ชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมที่ผ่านมาในภาพรวม ๒) ข้อมูลนโยบายและแผนที่เกี่ยวข้อง รวมทั้งนโยบายของคณะกรรมการกองทุนสิ่งแวดล้อม และอนุกรรมการฯ ๓) ศึกษา ทบทวนและวิเคราะห์ผลสำเร็จ ปัญหา อุปสรรค ในการสนับสนุนเงินอุดหนุนจากกองทุน ที่ผ่านมาในภาพรวม ๔
๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ขั้นตอนการดำเนินการ ๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ๒. คัดเลือกกรณีศึกษาจากโครงการที่ได้รับการสนับสนุนเงินอุดหนุนจากกองทุนสิ่งแวดล้อม ๑) กำหนดหลักเกณฑ์การคัดเลือกโครงการอย่างน้อย - โครงการที่เสร็จสิ้นไม่เกิน ๕ ปี /มีความพร้อมของข้อมูลและองค์ความรู้ในพื้นที่ และสามารถเข้าร่วมโครงการได้ - เป็นพื้นที่ที่มีศักยภาพและมีความสำเร็จเป็นรูปธรรม เพื่อเป็นกรณีตัวอย่างที่จะขยายผลในอนาคต ๔
๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ขั้นตอนการดำเนินการ ๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ - พื้นที่/กรณีศึกษาที่สะท้อนความเชื่อมโยงกับหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และกระจายอยู่ตามภูมินิเวศต่างๆ - มีองค์ความรู้/บทเรียนและผลสำเร็จ สามารถนำไปปรับใช้เป็นต้นแบบในการทำงานที่ดี (Best practice) มีความสอดคล้องกับสถานการณ์และนโยบายในการพัฒนาประเทศ ในการส่งเสริมและรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมโดยชุมชน - เจ้าของโครงการหรือผู้รับผิดชอบโครงการ มีบทบาทสำคัญในการขับเคลื่อนกิจกรรมในพื้นที่ และมีความยินดีและพร้อมที่จะเข้าร่วมดำเนินกิจกรรม ๔
๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ขั้นตอนการดำเนินการ ๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ๒. คัดเลือกกรณีศึกษาจากโครงการที่ได้รับการสนับสนุนเงินอุดหนุนจากกองทุนสิ่งแวดล้อม ๒) ศึกษา ทบทวนเอกสารข้อมูลโครงการที่ได้คัดเลือกมาจากเกณฑ์ข้างต้นรวม ๒๓ โครงการ ทั้งในประเด็นเป้าหมาย ตัวชี้วัด ผลผลิต ผลลัพธ์ และผลความต่อเนื่องยั่งยืนของโครงการ สรุปประเด็นองค์ความรู้ บทเรียนและความสำเร็จเบื้องต้นได้ทั้งหมด ๒๑ เรื่อง ซึ่งมีความหลากหลายของประเด็นตามภูมินิเวศทั้งพื้นที่ ต้นน้ำ กลางน้ำ ปลายน้ำ ๔
๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ขั้นตอนการดำเนินการ ๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ๓. ถอดองค์ความรู้/บทเรียน และผลสำเร็จของโครงการ ๑) การวิเคราะห์ สังเคราะห์ เพื่อค้นหาข้อมูลองค์ความรู้/บทเรียน และผลสำเร็จในแต่ละโครงการ โดยการสัมภาษณ์ผู้ประสานงานโครงการและแกนนำของชุมชน การประชุมกลุ่มย่อย การใช้คำถามช่วยคิด การเล่าเรื่อง การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ การเยี่ยมชมกิจกรรมในพื้นที่โครงการ การสังเกต ๒) การสอบทานข้อมูลองค์ความรู้/บทเรียน และผลสำเร็จในแต่ละโครงการ และหาประเด็นเด่น ในแต่ละประเภทโครงการ และในภาพรวม โดยการจัดประชุมกลุ่มย่อย เพื่อแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกัน
๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ขั้นตอนการดำเนินการ ๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ๓. ถอดองค์ความรู้/บทเรียน และผลสำเร็จของโครงการ ๓) การสรุปองค์ความรู้/บทเรียน ผลสำเร็จ แบ่งเป็น ๓ ส่วน คือ - โครงการและผลงานเด่นในแต่ละภูมิภาค : ภาคเหนือ ภาคตะวัน ออกเฉียงเหนือ ภาคกลางและภาคใต้ - ความรู้และประสบการณ์ด้านการจัดการทรัพฯ และสิ่งแวดล้อม: ด้านการจัดการป่าไม้ ด้านการจัดการเกษตร การจัดการ แหล่งน้ำ การจัดการชายฝั่งทะเล - กระบวนการ : การสื่อสารและรณรงค์สร้างจิตสำนึก กระบวนการสิ่งแวดล้อมศึกษา กลไกการจัดการสิ่งแวดล้อม
๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ขั้นตอนการดำเนินการ ๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ๓. ถอดองค์ความรู้/บทเรียน และผลสำเร็จของโครงการ ๓) การสรุปองค์ความรู้/บทเรียน ผลสำเร็จ แบ่งเป็น ๓ ส่วน คือ - โครงการและผลงานเด่นในแต่ละภูมิภาค : ภาคเหนือ ภาคตะวัน ออกเฉียงเหนือ ภาคกลางและภาคใต้ - ความรู้และประสบการณ์ด้านการจัดการทรัพฯ และสิ่งแวดล้อม: ด้านการจัดการป่าไม้ ด้านการจัดการเกษตร การจัดการ แหล่งน้ำ การจัดการชายฝั่งทะเล - กระบวนการ : การสื่อสารและรณรงค์สร้างจิตสำนึก กระบวนการสิ่งแวดล้อมศึกษา กลไกการจัดการสิ่งแวดล้อม
๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ขั้นตอนการดำเนินการ ๔. ขั้นตอนการพิจารณาโครงการ ๔. เผยแพร่องค์ความรู้/บทเรียน และผลสำเร็จ ๑) เรียบเรียงเนื้อหา ออกแบบ และจัดพิมพ์หนังสือ “จากต้นสาย สู่ ปลายน้ำ” ๒) ออกแบบและจัดทำชุดนิทรรศการ ๓) กำหนดแนวคิด รูปแบบ บทบรรยาย ภาพประกอบ ผลิตวิดิทัศน์ ๔) การจัดสัมมนาเผยแพร่และประเมินผลการสัมมนา ๕) ประชาสัมพันธ์ในช่องทางอื่นๆ เช่น การออกบูธ วารสารข่าว เว็บไซต์
ผลสำเร็จของงาน ๑. เกิดองค์ความรู้/บทเรียน และผลสำเร็จของโครงการที่ได้รับการสนับสนุนเงินอุดหนุนจากกองทุนสิ่งแวดล้อม ด้านการส่งเสริมและรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ๒. หนังสือ “จากต้นสาย สู่ปลายน้ำ” จำนวน ๑๐,๐๐๐ เล่ม ๓. การถ่ายทอดและประชาสัมพันธ์องค์ความรู้/บทเรียน และผลสำเร็จของโครงการที่ได้รับการสนับสนุนเงินอุดหนุนจากกองทุนสิ่งแวดล้อม ด้านการส่งเสริมและรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ให้กลุ่มเป้าหมายได้รับทราบ และสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในท้องถิ่นของตนเองได้ ๑๐
การนำไปใช้ประโยชน์ หนังสือการถอดองค์ความรู้/บทเรียน และผลสำเร็จ ชื่อ “จากต้นสาย สู่ปลายน้ำ” จะเป็นข้อมูลให้กับหน่วยงานต่างๆ ที่สนใจจะดำเนินโครงการด้านการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ได้นำไปประยุกต์ ใช้ในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในท้องถิ่นของตนเอง เพื่อการต่อยอดและขยายผลต่อไป ๑๐
ความยุ่งยากในการดำเนินการ/ปัญหา/อุปสรรค ๑. กระบวนการการค้นหาองค์ความรู้ ปัจจัยแห่งความสำเร็จ ข้อพึงระวังจากผู้เข้าร่วมดำเนินโครงการ จะต้องใช้เทคนิค วิธีการ ในหลากหลายรูปแบบ ที่มีความแตกต่างกันไปในแต่ละประเภทโครงการ สภาพภูมิประเทศ สภาพสังคมและวัฒนธรรม รวมทั้งพฤติกรรม และบุคลิกภาพของแต่ละปัจเจกบุคคล เพื่อค้นหาความรู้ที่ฝังลึกอยู่ในตัวบุคคลนั้น ๒. การสอบทานข้อมูลองค์ความรู้ โดยใช้เวทีการประชุมกลุ่มย่อยจากหลากหลายโครงการ จะมีปัญหายุ่งยากในการนัดหมายผู้ที่เป็นแกนนำในการดำเนินโครงการให้มาเข้าร่วมประชุมพร้อมกันได้ ๑๐
ข้อเสนอแนะ ๑. กองทุนสิ่งแวดล้อมควรมีการถอดองค์ความรู้/บทเรียน และผลสำเร็จของโครงการในประเภทโครงการอื่นๆ ด้วย เช่น โครงการก่อสร้างระบบการจัดการขยะและน้ำเสียขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น โครงการการจัดมลพิษของภาคเอกชน ๒. กองทุนสิ่งแวดล้อมควรมีการดำเนินการถอดบทเรียนทุก ๕ ปี และนำองค์ความรู้/บทเรียน และผลสำเร็จ เผยแพร่ประชาสัมพันธ์ให้สาธารณชนทั่วไปได้รับทราบ ๑๐