ผู้ใช้สารสนเทศ อาจารย์ ดร. นฤมล รักษา สุข

หน่วยที่ 5 5. ทักษะการรู้สารสนเทศ 5.1 แนวคิดเรื่องการรู้ สารสนเทศ 5.2 การสอนทักษะการรู้ สารสนเทศ 5.3 บทบาทขององค์กรด้าน สารสนเทศต่อ การรู้สารสนเทศ การรู้สารสนเทศ

5.1 แนวคิดเรื่องการรู้ สารสนเทศ  การรู้สารสนเทศ (Information Literacy) หมายถึง ความสามารถของ บุคคลในการระบุความต้องการ สารสนเทศของตนเอง รู้จักใช้ เครื่องมือและกระบวนการค้นหา เพื่อระบุแหล่งสารสนเทศ สามารถประเมิน วิเคราะห์ สังเคราะห์และใช้สารสนเทศได้ อย่างมีประสิทธิภาพ

 การรู้สารสนเทศครอบคลุม ทักษะการใช้ห้องสมุด (Library Skill) ทักษะการใช้สารสนเทศ (Information Skill) ทักษะการ ใช้คอมพิวเตอร์ (Computer Skill) ทักษะการใช้ เทคโนโลยี สารสนเทศและการสื่อสาร (ICT Skill)

 การรู้สารสนเทศถือเป็น ทักษะพื้นฐานที่จำเป็นต่อ การดำรงชีวิตอย่างปกติสุข ของประชาชน และเป็น กลไกสำคัญในการ ขับเคลื่อนสังคมโลกให้ดำรง อยู่ได้

ระดับการรู้สารสนเทศ ของผู้ใช้ 1) ตระหนักรู้ว่าสารสนเทศที่ ถูกต้องสมบูรณ์สามารถ นำไปใช้ประโยชน์ได้ 2) รู้ว่าตนเองมีความต้องการ สารสนเทศใด 3) สามารถตั้งคำถามหรือระบุ ความต้องการสารสนเทศของ ตนเองได้

4) สามารถระบุหรือชี้แหล่ง สารสนเทศที่จะค้นหาได้ 5) สามารถพัฒนากลวิธีการค้น คืนสารสนเทศได้ 6) สามารถเข้าถึงแหล่ง สารสนเทศทั้งที่จัดเก็บอยู่ใน สื่อคอมพิวเตอร์และสื่อรูปแบบ อื่นๆ ได้ 7) สามารถประเมินคุณค่า สารสนเทศได้

8) สามารถจัดกลุ่มหรือ หมวดหมู่สารสนเทศเพื่อ นำไปใช้ประโยชน์ได้ 9) สามารถบูรณาการ สารสนเทศใหม่ๆ เข้ากับ องค์ความรู้ที่มีอยู่เดิมได้ 10) สามารถใช้สารสนเทศใน การคิดเชิงวิเคราะห์ และใช้ สารสนเทศในการแก้ปัญหา ได้

ผู้รู้สารสนเทศ  คือผู้ที่ได้เรียนรู้วิธีเรียน กล่าวคือ รู้ว่าความรู้จัดระบบ อย่างไร จะหาสารสนเทศได้ อย่างไรและจะใช้สารสนเทศ อย่างไรเพื่อเผยแพร่ความรู้ ไปสู่บุคคลอื่น

 พอล ซูร์คาวสกี้ (Paul Zurkowsky) เป็นผู้คิดค้นคำ ว่า Information Literacy ขึ้นใช้เมื่อ ค. ศ เพื่อให้ตระหนักถึงความ จำเป็นของทักษะการรู้ สารสนเทศใน สภาพแวดล้อมทาง เทคโนโลยีที่เพิ่งเริ่มก่อตัว ขึ้นในช่วงเวลานั้น

 นับแต่ปลายศตวรรษที่ 20 เป็น ต้นมา สมาคมห้องสมุดอเมริกัน (American Library Association) ได้เผยแพร่ แนวคิดนี้ไปทั่วโลกและแนวคิด นี้ได้สอดรับกับแนวคิดเรื่องการ เรียนรู้ตลอดชีวิต (Lifelong Learning) การสร้าง สังคมสารสนเทศ (Information Society) และ สังคมความรู้ (Knowledge Society)

5.2 การสอนทักษะการรู้ สารสนเทศ  แนวคิดการรู้สารสนเทศมี กำเนิดมาจากการสอนทักษะ การใช้ห้องสมุด  รูปแบบการสอนทักษะการรู้ สารสนเทศได้แก่ การนำชม สถาบันบริการสารสนเทศ แนะนำบริการต่างๆ ของ สถาบันบริการสารสนเทศ

ให้ความรู้เกี่ยวกับแหล่ง สารสนเทศประเภทต่างๆ สอนเทคนิคการค้นคืน สารสนเทศ (Information Retrieval) จากฐานข้อมูล ออนไลน์ (Online Databases)  วิธีการสอนอาจสอนเป็น รายบุคคล รายกลุ่ม หรือเป็น ชั้นเรียน

5.2 บทบาทขององค์กรด้าน สารสนเทศต่อ การรู้สารสนเทศ  วัตถุประสงค์สำคัญคือการ เผยแพร่แนวคิดและส่งเสริมการ จัดกิจกรรมการรู้สารสนเทศ  สมาคมห้องสมุดอเมริกันก่อตั้ง ที่ประชุมอภิปรายแห่งชาติว่า ด้วยการรู้สารสนเทศ (National Forum of Information Literacy

 สมาคมห้องสมุดวิทยาลัยและ ห้องสมุดทางการวิจัย (Association of College and Research Libraries – ACRL) ได้จัดตั้งสถาบันการรู้สารสนเทศ (Institute for Information Literacy) ซึ่งในเดือนกุมภาพันธ์ ค. ศ ACRL ได้จัดทำ Framework for Information Literacy for Higher Education โดยกำหนด Literacy for Higher Education โดยกำหนด

ความหมายของ Information Literacy ว่า Information literacy is the set of integrated abilities encompassing the reflective discovery of information, the understanding of how information is produced and valued, and the use of information in creating new knowledge and participating ethically in communities of learning.

Framework for Information Literacy for Higher Education (ACRL) 1. Authority is Constructed and Contextual 2. Information Creation as a Process 3. Information has Value 4. Research as Inquiry

5. Scholarship as Conversation 6. Searchinh as Strategic Exploration โดยแต่ละกรอบจะยกตัวอย่าง ว่าผู้เรียนที่กำลังพัฒนา ความสามารถในการรู้ สารสนเทศจะเข้าใจหลักการ และมีแนวโน้มที่จะปฏิบัติตน อย่างไร

1. Authority is Constructed and Contextual Information Resources reflect their creators’ expertise and credibility, and are evaluated based on the information need and the context in which the information will be used. Authority is constructed in that various communities

may recognize different types of authority. It is contextual in that the information need may help to determine the level of authority required.

2. Information Creation as a Process Information in any format is produced to convey a message and is shared via a selected delivery method. The iterative processes of researching, creating, revising, and disseminating information vary, and the resulting product reflects these differences.

3. Information has Value Information possesses several dimensions of value, including as a commodity, as a means of education, as a means to influence, and as a means of negotiating and understanding the world. Legal and socioeconomic interests influence information production and dissemination.

4. Research as Inquiry Research is iterative and depends upon asking increasingly complex or new questions whose answers in turn develop additional questions or lines of inquiry in any field.

5. Scholarship as Conversation Communities of scholars, researchers, or professionals engage in sustained discourse with new insights and discoveries occurring over time as a result of varied perspectives and interpretations.

6. Searchinh as Strategic Exploration Searching for information is often nonlinear and iterative, requiring the evaluation of a range of information sources and the mental flexibility to pursue alternative avenues as new understanding develops.

 สหพันธ์สมาคมและสถาบัน ห้องสมุดนานาชาติ (International Federation of Library Association and Institutions – IFLA) จัดให้มี หน่วยงานย่อยเรียกว่า Information Literacy Section ซึ่งร่วมมือกับ UNESCO จัดทำ ฐานข้อมูลการรู้สารสนเทศ เพื่อให้เป็นแหล่งสารสนเทศ ด้านนี้