เรื่องบุคคลสำคัญในประวัติศาสตร์ไทย พระยาพิชัยดาบหัก นำเสนอโดย พัฒศวรรณ ฉายวิเศษพล ชญตา ธรรมรัตน์ กัญญ์วรา บุญชัย อาจารย์ผู้สอน อาจารย์ อัจฉรา

ประวัติของพระยาพิชัยดาบหัก พระยาศรีสัชนาลัยบดี ( เลี้ยง ศิริปาละกะ ) ซึ่งเป็นชาวพิชัยโดยกำหนดได้รวบรวมเรียบเรียงขึ้น เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๖ แลได้ นำเผยแพร่ในหนังสือเสนาศึกษา เมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๔๖๗ เดิมชื่อจ้อย เกิดที่บ้านห้วยคา หลังเมืองพิชัยไปทางทิศตะวันออก มีพี่น้องรวมทั้งหมดสี่คน แต่เสียชีวิตด้วยโรคไข้ทรพิษไปทั้งหมดจนเหลือจ้อยแค่คนเดียว เมื่ออายุ ๘ ขวบ บิดาให้เลี้ยงควายและชอบชกมวยมาก บิดาจึงนำตัวไปฝากท่านพระครูวัดมหาธาตุเมืองพิชัยเพื่อเรียน หนังสือจนอายุย่างเข้า ๑๔ ขวบ ก็อ่านออกเขียนได้

ประวัติของพระขาพิชัยดาบหัก ภายหลังได้หนีไปหัดชกมวยที่บ้านท่าเสา เนื่องจากมีเรื่องวิวาทกับลูกชายของเจ้าเมืองพิชัย และด้วยเกรงว่าจะมีคนจำชื่อ ได้จึงเปลี่ยนชื่อใหม่เป็นทองดี เมื่อหัดมวยจนเป็นที่โดดเด่นกว่าคนอื่นแล้ว ครูเที่ยงผู้ฝึกสอนจึงตั้งชื่อใหม่ให้ว่า ‘ทองดี ฟันขาว’ ด้วยฟีมือการชกมวยที่เป็นที่เลื่องลือนี้เอง ทำให้เป็นที่ถูกใจของพระยาตากหรือพระบาทสมเด็จพระเจ้าตากสินในสมัยนั้น จนเข้ารับทำงานด้วย จนได้รับการแต่งตั้งเป็น ‘หลวงพิชัยอาสา’ เมื่อรับราชการมีความดีความชอบจึงได้รับแต่งตั้งเป็น เจ้าหมื่นไวยวรนาถ พระยาสีหราชเดโช และพระยาพิชัย ผู้สำเร็จราชการครองเมืองพิชัย ซึ่งรับพระราชทานเครื่องยศเสมอเจ้าพระยาสุรสีห์ ตามลำดับ ภายหลังพม่ายกทัพมาตีเมืองพิชัยสองครั้งในการรบครั้งที่ 2 พระยาพิชัยถือดาบสองมือ ออกต่อสู้จนดาบหักไปข้างหนึ่ง และรักษาเมืองไว้ได้ ดังนั้นจึงไดัรับสมญานามว่า "พระยาพิชัยดาบหัก”

เหตุการณ์สำคัญในชีวิตของพระยาพิชัยดาบหัก เป็นกำลังสำคัญในการช่วยพระเจ้าตากสินตีฝ่าวงล้อมของพม่า และปราบดาพิเษกตนเองเป็นสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี หรือ พระบรมราชาธิราชที่ ๔ เมื่อ พ.ศ. ๒๓๑๑ ส่วนพระยาพิชัยได้รับการแต่งตั้งเป็น เจ้าหมื่นไวยวรนาถมีตำแหน่งเป็น นายทหารเอกวงษ์ในพระองค์

ข้อความจารึกในพงสวดาร ภายในพระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถาเลขาตอนหนึ่งกล่าวเกี่ยวกับวีรกรรมของพระยาพิชัยดาบหักความ ว่า            ครั้งถึง ณ เดือนอ้ายข้างขึ้น โปสุพลายกกองทัพมาตีเมืองพิชัยอีก พระยาพิชัยก็ยกพลทหารออกไปรบแต่กลางทางยัง ไม่ถึงเมืองเจ้าพระยาสุรสีห์ก็ยกกองทัพเมืองพระพิษณุโลกขึ้นไปช่วยได้รบกับพม่าเป็นสามารถและพระยาพิชัยถือดาบ สองมือคุมทหารออกไล่ฟันพม่าจนดาบหักจึงลือชื่อปรากฏเรียกว่า    พระยาพิชัยดาบหัก  แต่นั้นมา……..      

บั้นปลายชีวิตของพระยาพิชัยดาบหัก พระยาพิชัยดาบหักได้ร่วมรบกับพม่าอีกหลายครั้งจนกระทั่งสิ้นแผ่นดินพระเจ้ากรุงธนบุรี พระบาทมเด็จพระพุทธยอดฟ้า จุฬาโลกเสด็จขึ้นเถลิงถวัลราชสมบัติ ณ กรุงเทพมหานคร โปรดเกล้าให้เสนาบดีเรียกตัวพระยาพิชัยดาบหักลงไปถามว่าจะยอมอยู่ทำราชการต่อไปหรือไม่ ถ้ายอมอยู่จะเลี้ยงเพราะ หาความผิดมิได้ พระยาพิชัยดาบหักตรองเห็นว่าขืนอยู่ไปคงได้รับภัยมิใดก็วันหนึ่งเพราะตัวท่านเป็นข้าหลวงเดิมอันสนิทของพระเจ้าตาก ย่อมเป็นที่ระแวงท่านผู้จะเป็นประมุขแผ่นดินต่อไป ทั้งประกอบด้วยความเศร้าโศกอาลัยในพระเจ้ากรุงธนบุรีเข้ากลัด กลุ้มในหทัย สิ้นความอาลัยในชีวิตของตน จึงตอบไม่ยอมอยู่จะขอตายตามเสด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีขอฝากแต่บุตรชายให้ ได้ทำราชการสนองพระเดชพระคุณสืบสกุลต่อไปภายหน้า จึงโปรดเกล้า ฯ ให้ประหารชีวิตเสียเมื่อพระยาพิชัยดาบหักสิ้นอายุได้ ๔๑ ปีจึงโปรดเกล้า ฯ ให้เสนาบดีท้องตราถึงผู้ ครองเมืองเชียงใหม่ให้รับบุตรชายพระยาพิชัยดาบหักเข้าเป็นราชการต่อไปตามควรแก่ความสามารถ

สกุลของพระยาพิชัยดาบหัก บุตรหลานพระยาพิชัยดาบหักเป็นข้าราชการการลำดับมาจนถึงทุกวันนี้และในสมัยรัชกาลที่ ๖ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ผู้สืบตระกูลได้รับพระราชทานนามสกุลว่า ‘วิชัยขัทคะ’ นามนี้ถ้าแปลอนุโลมตามความเข้าใจก็คือ ดาบวิเศษของพระยาพิชัยดาบหักนั่นเอง

อนุสรณ์ของพระยาพิชัยดาบหัก อนุเสาวรีย์พระยาพิชัยดาบหัก อำเภอเมือง จังหวัดอุตรดิตถ์