การวิเคราะห์พื้นที่เสี่ยงโรคไข้เลือดออกจากดัชนีความชุกลูกน้ำยุงลายในพื้นที่เขต 17 โดยใช้ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ SPATIAL ANALYSIS OF DENGUE HAEMORRHAGIC FEVER RISK HOUSE INDEX IN REGIONS 17 USING GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM นายทวีศักดิ์ ทองบู่ กลุ่มปฏิบัติการควบคุมโรคและตอบโต้ภาวะฉุกเฉินทางด้านสาธารณสุข สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 9 จังหวัดพิษณุโลก

อัตราป่วยไข้เลือดออกรายจังหวัด พื้นที่สาธารณสุขเขต 17 พ.ศ. 2545 – 2553 อัตราป่วยไข้เลือดออกรายจังหวัด พื้นที่สาธารณสุขเขต 17 พ.ศ. 2545 – 2553

อัตราตายไข้เลือดออกรายจังหวัด พื้นที่สาธารณสุขเขต 17 พ.ศ. 2545 – 2553 อัตราตายไข้เลือดออกรายจังหวัด พื้นที่สาธารณสุขเขต 17 พ.ศ. 2545 – 2553

จำนวนผู้ป่วยไข้เลือดออกรายเดือน เปรียบเทียบ Median 5 ปี พื้นที่สาธารณสุขเขต 17 (ม.ค.2550 – พ.ค.2554)

ความเป็นมาของปัญหา GIS เพื่อสนับสนุนการบริหารและตัดสินใจ

ความเป็นมาของปัญหา 􀃠เปลี่ยนข้อมูลและสารสนเทศให้มองเห็นเป็นภาพแผนที่ได้ 􀃠การจำแนกปัญหาด้วยมุมมองใหม่ๆ 􀃠การทดลองสร้างแบบจำลอง 􀃠หลีกเลี่ยงความผิดพลาดของข้อมูล 􀃠หลีกเลี่ยงการตั้งสมมุติฐานผิด ๆ

โจทย์การวิจัย การใช้สารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS) สามารถนำมาใช้ในการวิเคราะห์ในเชิงพื้นที่ และเชื่อมโยงผสมผสานข้อมูลเชิงพื้นที่และข้อมูลเชิงบรรยาย เพื่อหาพื้นที่เสี่ยงการเกิดโรคไข้เลือดออก แต่ยังไม่แน่ชัด

จุดมุ่งหมายของงานวิจัย เพื่อหาพื้นที่เสี่ยงในการเกิดโรคไข้เลือดออกจากค่าดัชนีความชุกของลูกน้ำยุงลาย (House Index :HI)

กรอบแนวคิด พื้นที่เสี่ยง(หมู่บ้าน)โรคไข้เลือดออก ปี 2554 ดัชนีความชุกลูกน้ำยุงลาย (HI) ปี 2551-2553 พื้นที่เสี่ยง(หมู่บ้าน)โรคไข้เลือดออก ปี 2554 GIS (Spatial Analysis)

Visual larva survey (WHO) การแปลผลการสำรวจ (HI) วิธีการ รง.506 นอกเขต ในเขตเทศบาล ชุมชนแออัด ชุมชนที่พักอาศัย ชุมชนพาณิชน์ คัดเลือกหมู่บ้านที่ดำเนินการสุ่มสำรวจ มีค.,พค.,กค. ดำเนินการสำรวจ Visual larva survey (WHO) การแปลผลการสำรวจ (HI) -HI > 10 เสี่ยงสูง -HI ≤ 10 เสี่ยงต่ำ วิเคราะห์ทางสถิติโดย - ร้อยละ - ค่าเฉลี่ย วิเคราะห์เชิงพื้นที่ (Spatial Analysis) Interpolation : (IDW) - Overlay Program GIS พื้นที่เสี่ยง (หมู่บ้าน) โรคไข้เลือดออกจากค่า HI

Inverse Distance Weighted Interpolation (IDW) Interpolated point Known point 30 50 52 d1=4 d1=2 d1=6 โดย Zi เป็นค่าของจุดที่ทราบค่า dij เป็นระยะทางจากจุดที่ทราบค่า Zj เป็นจุดที่ไม่ทราบค่า n เป็นเลขยกกำลังที่ผู้ใช้เลือก (1, 2 หรือ 3) = 34

วิเคราะห์เชิงพื้นที่ (Spatial Analysis) แผนที่ (point) การแปลผลการสำรวจ Interpolation : (IDW) HI 51 HI 52 HI 53 Overlay Analysis (HI) Risk area Overlay Analysis Village

ผลการศึกษา

จุดหมู่บ้านที่สำรวจและผลของค่าดัชนีความชุกลูกน้ำยุงลาย (HI) ปี 2551 ปี 2553 ปี 2552 .≤ 10.00 > 10.00

ค่าดัชนีความชุก (HI) ลูกน้ำยุงลาย ปี 2551-2553 = เสี่ยงต่ำ เสี่ยงสูง .≤ 10.00 > 10.00

พื้นที่เสี่ยงจากค่าดัชนีความชุก (HI) ลูกน้ำยุงลาย ปี 2551-2553 ปี 2553 ปี 2552 ปี 2551 เสี่ยงต่ำ เสี่ยงสูง

Overlay Analysis

พื้นที่เสี่ยงโรคไข้เลือดออกจากค่าดัชนีความชุกลูกน้ำยุงลาย (2554) ด้วยระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์

จังหวัด พื้นที่ สคร.9 พื้นที่เสี่ยงสูงปี 2554 อำเภอ ตำบล หมู่ พิษณุโลก ตารางแสดงพื้นที่เสี่ยงไข้เลือดออกจากดัชนีความชุกลูกน้ำยุงลายปี 2554 จังหวัด พื้นที่ สคร.9 พื้นที่เสี่ยงสูงปี 2554 อำเภอ ตำบล หมู่ พิษณุโลก 9 91 957 83 592 (14.03) เพชรบูรณ์ 11 115 1,373 10 53 344 (8.15) ตาก 63 520 5 16 49 (1.16) อุตรดิตถ์ 64 533 - สุโขทัย 84 834 รวม 47 417 4,217 24 152 985 (23.36)

ตัวอย่างผลการวิเคราะห์รายหมู่บ้าน จังหวัด อำเภอ ตำบล หมู่ พิษณุโลก ชาติตระการ 3 บางระกำ ท่านางงาม   สวนเมี่ยง 10 คุยม่วง 2 บ้านดง 1 พรหมพิราม 12 ท่าสะแก 7 ท่าช้าง 5 นครไทย 13 วงฆ้อง หนองกระท้าว 27 มะตูม 4 บ้านแยง หอกลอง 6 เนินเพิ่ม 17 ศรีภิรมย์ นาบัว ตลุกกระเทียม นครชุม วังวน ยางโกลน หนองแขม 9 บ่อโพธิ์ มะต้อง 11 บ้านพร้าว ทับยายเชียง ห้วยเฮี้ย ดงประคำ

ความแม่นยำในการวิเคราะห์ หมู่บ้าน จังหวัด อำเภอ forecasting true ร้อยละความแม่นยำ พิษณุโลก เนินมะปราง 38 8 21.05 บางกระทุ่ม 10 2 20.00 วังทอง 106 16 15.09 เมืองพิษณุโลก 129 37 28.68 บางระกำ 75 10.67 พรหมพิราม 72 22.22 วัดโบสถ์ 17 11.76 ชาติตระการ 21 4 19.05 นครไทย 118 31 26.27   586 124 21.16

ข้อเสนอแนะและการนำข้อมูลไปใช้ประโยชน์ การคาดคะเนการระบาด จุดกำเนิดหรือจุดแพร่กระจายของโรค การนำระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ มาใช้ในการเฝ้าระวังป้องกันควบคุมโรคและการทำนายแนวโน้ม (Trend) การเกิดโรคไข้เลือดออก ผู้บริหารสามารถตัดสินใน วางแผนการดำเนินได้ทันเวลา และใช้ทรัพยากรได้อย่างเหมาะสม การพัฒนาการใช้ GIS เพื่อช่วยเหลือในการวิเคราะห์ การทำให้เห็นภาพ (Visualization) การจัดการและการพัฒนานโยบาย

ข้อเสนอแนะในการวิจัยครั้งต่อไป * การติดตามความแม่นยำในการวิเคราะห์ระยะยาว * การนำปัจจัยอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง มาวิเคราะห์หาพื้นที่เสี่ยง เช่น > ปริมาณน้ำฝน > ความหนาแน่นของประชากร > พฤติกรรม > อุณหภูมิ > จำนวนผู้ป่วย ฯลฯ

Thank You

ความสัมพันธ์ชิงเส้น ปี 2551 ปี 2552 ปี 2553

การแปลค่าดัชนีทางกีฏวิทยา Pant and Self (WHO,1993) ได้ให้แนวทางเกี่ยวกับการ แปลงค่าดัชนียุงลายและลูกน้ำยุงลาย ดังนี้ BI>50 มีความเสี่ยงสูงที่จะเกิดการแพร่โรค BI<5 มีความเสี่ยงต่ำที่จะเกิดการแพร่โรค HI>10 มีความเสี่ยงสูงที่จะเกิดการแพร่โรค HI<1 มีความเสี่ยงต่ำที่จะเกิดการแพร่โลก จิติและคณะ (2536) BI > 100 เป็นพื้นที่ที่มีอุบัติการณ์ไข้เลือดออก BI < 50 เป็นพื้นที่ไม่มีรายงานผู้ป่วยไข้เลือดออก