แผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตร์

ภูมิศาสตร์ (geography) คืออะไร ศาสตร์ที่ว่าด้วยการจัดพื้นที่และสิ่งแวดล้อมที่อยู่อาศัยตลอดจนองค์ประกอบด้านมนุษย์โดยเป็นการศึกษาในลักษณะที่เป็น 2 ระบบได้แก่ ระบบกายภาพ และระบบสังคมมนุษย์

แผนที่ ( map) สิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นเพื่อแสดงลักษณะของพื้นผิวโลกและสิ่งต่างๆบนพื้นผิวโลกทั้งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติและที่มนุษย์สร้างขึ้นโดยแสดงข้อมูลลงบนวัสดุพื้นราบด้วยการย่อขนาดให้เล็กลงตามมาตราส่วนที่ต้องการและใช้สัญลักษณ์แทนสิ่งที่มีอยู่จริงบนพิ้นผิวโลกลงในแผนที่

แบ่งตามลักษณะการใช้แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ ประเภทของแผนที่ แบ่งตามลักษณะการใช้แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ

1. แผนที่อ้างอิง (general reference map) เป็นแผนที่ที่ใช้เป็นหลักในการทำแผนที่ชนิดอื่นๆ แผนที่อ้างอิงที่สำคัญๆ ได้แก่ แผนที่ภูมิประเทศ แผนที่ชุด

แผนที่เฉพาะเรื่อง (thematic map) เป็นแผนที่ที่สร้างขึ้นเพื่อแสดงรายละเอียดเฉพาะเรื่อง มีหลายชนิด เช่น แผนที่รัฐกิจ แผนที่ภูมิอากาศ แผนที่ธรณีวิทยา แผนที่พืชพรรณธรรมชาติ แผนที่ท่องเที่ยว

1.แผนที่รัฐกิจ (political map) แผนที่แสดงอาณาเขตทางการปกครอง เช่น เขตจังหวัดหรือประเทศ บอกที่ตั้งและชื่อเมืองหลวง เมืองท่าหรือเมืองสำคัญ

แผนที่รัฐกิจแสดงอาณาเขตของประเทศต่างๆในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

2. แผนที่ภูมิอากาศ (CLIMATIC MAP) แผนที่สำหรับแสดงข้อมูลด้านภูมิอากาศโดยเฉพาะ เช่น แผนที่ภูมิอากาศของโลก แผนที่ปริมาณฝนเฉลี่ยของประเทศไทย

แผนที่ภูมิอากาศ

แผนที่ธรณีวิทยา เป็นแผนที่ที่จัดทำขึ้นเพื่อแสดงอายุ ประเภทและการกระจายตัวของหินเปลือกโลก การตกตะกอนทับถมของสารต่างๆที่ผิวโลกรวมทั้งแสดงรอยเลื่อนที่ปรากฎบนผิวโลก

แผนที่การถือครองที่ดิน จัดทำขึ้นเพื่อแสดงอาณาเขตที่ดินในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่ง เช่น ในเขตตำบล อำเภอ หรือจังหวัด

แผนที่พืชพรรณธรรมชาติ จัดทำขึ้นเพื่อแสดงประเภทของพืชพรรณธรรมชาติและการกระจายตัวของพืชพรรณชนิดนั้นๆที่ปรากฎบนโลก ภูมิภาคหรือประเทศต่างๆ

แผนที่ท่องเที่ยว จัดทำขึ้นเพื่อแนะนำสถานที่ท่องเที่ยวนั้นๆเพื่ออำนวยความสะดวกแก่นักท่องเที่ยว

องค์ประกอบของแผนที่ 1. ชื่อแผนที่ บอกให้ทราบว่าเป็นแผนที่ เรื่องอะไร แสดงอะไร เพื่อจะได้ใช้ประโยชน์ได้ถูกต้องตามวัตถุประสงค์

2. ทิศทางในแผนที่ ทิศทาง หมายถึง แนวทางที่ใช้ในการชี้หรือ เล็งสิ่งใด ๆ จากจุดหนึ่งไปสู่อีกจุดหนึ่ง การกำหนดทิศทาง มีดังนี้

3. มาตราส่วน คือ อัตราส่วนระหว่างส่วนที่ย่อหรือระยะทางในแผนที่กับระยะทางจริง             ในภูมิประเทศ มาตราส่วนในแผนที่อาจบอกไว้ที่ด้านล่างของแผนที่หรือมุมด้านขวามือของแผนที่ มาตราส่วน มี 3 ชนิด คือ 1. มาตราส่วนแบบกราฟิก

2. มาตราส่วนแบบเศษส่วน แสดงด้วยตัวเลขอัตราส่วน เช่น แผนที่มาตราส่วน 1/ 50,000 หรือ 1: 50,000 หมายความว่า ระยะทาง 1 ส่วนในแผนที่เท่ากับระยะทาง 50,000 ส่วนบนพื้นผิวโลก

3. มาตราส่วนคำพูด เป็นการบอกมาตราส่วนเป็นคำพูด เช่น 1: 50,000 หรือ 1:50,000 มาตราส่วนคำพูดคือ 1เซนติเมตรเท่ากับ 0.5 กิโลเมตร หรือ 2 เซนติเมตรเท่ากับ 1 กิโลเมตร

4. สัญลักษณ์และคำอธิบายสัญลักษณ์ แผนที่มี 5 สี คือ 1. สีดำ แทนสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น 2. สีแดง แทนถนนและรายละเอียดต่างๆ 3. สีน้ำเงิน แทนแม่น้ำ คลอง มหาสมุทร 4. สีน้ำตาล แทนความสูงของพื้นที่ 5. สีเขียว แทนพื้นที่ป่าไม้ พื้นที่เกษตร

สัญลักษณ์แผนที่