นางจันทร์จิรา หัตถกอง กลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม อาณาจักรสุโขทัย โดย นางจันทร์จิรา หัตถกอง กลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม ครูชำนาญการ

พ่อขุนรามคำแหงมหาราช อาณาจักรสุโขทัย พ่อขุนรามคำแหงมหาราช

อาณาจักรสุโขทัย ก่อตั้งขึ้นประมาณ พ.ศ.1792 หมายถึง รุ่งอรุณแห่งความสุขของคนไทย อาณาจักรสุโขทัย ก่อตั้งขึ้นประมาณ พ.ศ.1792 โดย พ่อขุนบางกลางหาว กับ พ่อขุนผาเมือง ปฐมกษัตริย์ คือ พ่อขุนศรีอินทราทิตย์(พ่อขุนบางกลางหาว)

ปัจจัยที่เอื้อต่อการสถาปนากรุงสุโขทัย 1) ขอมเสื่อมอำนาจลง เนื่องจากพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 สวรรคต 2) ความเข้มแข็งของผู้นำและความสามัคคีของคนไทย 3) ทำเลที่ตั้งกรุงสุโขทัยเหมาะสม อยู่บนฝั่งแม่น้ำยม การคมนาคมสะดวก

พระมหากษัตริย์ในราชวงศ์พระร่วง 1) พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ 2) พ่อขุนบาลเมือง 3) พ่อขุนรามคำแหงมหาราช 4) พญาเลอไทย 5) พญางั่วนำถุม 6) พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไทย) 7) พระมหาธรรมราชาที่ 2 8) พระมหาธรรมราชาที่ 3 (ไสยลือไทย) 9) พระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล)

การเมืองการปกครอง สมัยสุโขทัยตอนต้น ปกครองแบบพ่อปกครองลูก กษัตริย์มีคำนำหน้าพระนามว่า “พ่อขุน” ผู้คนเดือดร้อนสั่นกระดิ่งที่หน้าประตูวัง พ่อขุนรามคำแหงมหาราช จะเสด็จออกตัดสินด้วยพระองค์เอง

แผนผังการปกครองสมัยสุโขทัย เมืองประเทศราช เมืองลูกหลวง เมืองหลวง เมืองพระยามหานคร

แล้วเขาปกครองอย่างไรกันน้อ? ผมรู้ครับ ฮ่ะ ฮ่ะ คุณยายเคยเล่าให้ฟัง เมืองหลวง ปกครองโดยพระมหากษัตริย์ เมืองลูกหลวง ปกครองโดยราชโอรส เมืองพระยามหานคร ปกครองโดยขุนนางชั้นผู้ใหญ่ เมืองประเทศราช ปกครองโดยเจ้าเมืองนั้นๆ แต่ต้องส่งเรื่องราชบรรณาการ

สมัยพระมหาธรรมราชาที่ ๑ (ลิไทย) สมัยสุโขทัยตอนปลาย การเมืองการปกครองช่วงนี้ได้รับอารยธรรมตะวันออกมาจากแหล่งต่างๆ เช่น อินเดีย ลังกา มอญ เขมร จึงมีการปกครองแบบ “ธรรมราชา ” คำนำหน้าพระนามพระมหากษัตริย์เปลี่ยนจาก “พ่อขุน” มาเป็น “พระยา”(พญา) หรือ“พระมหาธรรมราชา” ดังนั้น สมัยพระมหาธรรมราชาที่ ๑ (ลิไทย) จึงให้ความสำคัญของความเป็น “ธรรมราชา”

แผนที่แสดงอาณาจักรสุโขทัย สมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช แผนที่แสดงอาณาจักรสุโขทัย สมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ล้านนา จีน ญวน สุโขทัย ขอม นครศรีธรรมราช

ลักษณะความสัมพันธ์กับอาณาจักรอื่นๆ ล้านนา อยู่ทางด้านเหนือของสุโขทัย พญาเม็งรายแห่งล้านนานเป็นเพื่อนสนิทกับพ่อขุนรามคำแหงมหาราช มอญ พระเจ้าฟ้ารั่ว(มะกะโท) มีฐานะเป็นราชบุตรเขยของพ่อขุนรามมหาราช เมื่อสิ้นสมัยพ่อขุนรามฯ ก็แยกตัวเป็นอิสระ

นครศรีธรรมราช พ่อขุนรามคำแหงมหาราช ทรงนำพระพุทธศาสนานิกายเถรวาทจากนครศรีธรรมราชมาประดิษฐานในกรุงสุโขทัย ลังกา มีความสัมพันธ์กับสุโขทัยทางด้านวัฒนธรรมทางพระพุทธศาสนานิกายเถรวาท ลัทธิลังกาวงศ์ จีน มีความสัมพันธ์กับสุโขทัยในลักษณะการค้าในระบบบรรณาการ

ด้านเศรษฐกิจของสุโขทัย อาชีพที่สำคัญ 3 ประการ คือ เกษตรกรรม การค้าขาย หัตถกรรม

ด้านเกษตรกรรมของสุโขทัย ได้ผลดีเพราะ 1. มีแม่น้ำ ปิง ยม และ น่าน ไหลผ่าน 2. มีการจัดระบบชลประทาน มี ทำนบกักเก็บน้ำ(สรีดภงส์) ขุดสระน้ำ(ตระพัง) รอบเมืองสุโขทัย และเมืองสำคัญ

การค้าขาย(พาณิชยกรรม) 1. สินค้าออกที่สำคัญคือ เครื่องสังคโลก พริกไทย น้ำตาล งาช้าง 2. สินค้าเข้าที่สำคัญ คือ ผ้าไหม ผ้าทอ อัญมณี 3. ตลาดปสาน คือ ตลาดประจำหมู่บ้าน 4. จกอบ(จังกอบ) คือ ภาษีผ่านด่าน ซึ่งไม่มีการเก็บ ทำให้มีปริมาณสินค้ามาก ราคาถูก

งานหัตถกรรม งานหัตถกรรมที่มีชื่อเสียงของสุโขทัยคือ การทำเครื่องปั้นดินเผาเครื่องสังคโลกที่เผาโดยใช้เตาทุเรียงซึ่งที่มีผลิตมากคือ ถ้วยชาม รองลงมาคือ แจกัน คนโฑ และตุ๊กตาต่างๆ เตาทุเรียง เครื่องสังคโลก เครื่องสังคโลก

ระบบเงินตราและภาษี เงินพดด้วงและเบี้ยหอย เป็นเงินที่ใช้ในสมัยสุโขทัย เงินพดด้วงและเบี้ยหอย เป็นเงินที่ใช้ในสมัยสุโขทัย พดด้วงทำจากโลหะเงินมี 3 ตรา คือตราช้าง ตราราชสีห์ และตราราชวัตรเป็นสัญลักษณ์

สาขาปัตยกรรม มีการสร้างเจดีย์ 3 แบบ ด้านศิลปกรรม สาขาปัตยกรรม มีการสร้างเจดีย์ 3 แบบ 1.เจดีย์แบบสุโขไทยแท้ ฐานเป็นสี่เหลี่ยมสามชั้น ตั้งซ้อนกัน องค์เจดีย์เป็นทรงกลม ยอดเจดีย์พุ่มข้าวบิณฑ์(ดอกบัวตูม) 2.เจดีย์ทรงกลมแบบลังกา( คล้ายระฆัง) 3. เจดีย์แบบศรีวิชัย ฐานเป็นสี่เหลี่ยม องค์ระฆังสูง

สาขาประติมากรรม สมัยสุโขทัยได้ชื่อว่าสร้างพระพุทธรูปได้งดงามที่สุด มีลักษณะเด่นคือ พระเกศมีรัศมีเปลวเพลิง พระเกศาขมวดเป็นก้นหอย พระพักตร์รูปไข่ พระนาสิกแหลมงุ้ม พระโอษฐ์ยิ้มเล็กน้อย พระอังสะใหญ่ ครองจีวรห่มเฉลียง ชายจีวรยาวจรดพระนาภี ปรางค์ที่นิยมสร้างมากคือ ปางมารวิชัย ปรางค์ที่ได้รับยกย่องว่างดงามที่สุด คือ ปางลีลา

สาขาจิตกรรม สมัยสุโขทัย พบภาพจิตกรรมทั้งลายเส้นและภาพสีฝุ่นตามฝาผนัง สี่นิยมใช้เป็นสีกลุ่มดำแดง ที่เรียกว่า “สีเอกรงค์”

วรรณกรรมที่สำคัญสิ่งที่ 1 ด้านภาษาและวรรณกรรม วรรณกรรมที่สำคัญสิ่งที่ 1 มรดกที่สำคัญยิ่งของอาณาจักรสุโขทัย คือ ตัวอักษรไทย พ่อขุนรามคำแหงทรงคิดประดิษฐ์ขึ้นใน พ.ศ.1826 มีวิธีการเขียนสระ พยัญชนะอยู่บนบรรทัดเดียวกันหมด ศิลาจารึก หลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญ

วรรณกรรมที่สำคัญสิ่งที่ 2 ไตรภูมิพระร่วง(เตภูมิกถา) เป็นพระราชนิพนธ์ ของพระมหาธรรมราชาที่ 1(ลิไท) ซึ่งเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา มุ่งเน้น ให้ทำความดี ชี้ให้เห็นถึงบาปบุญ นรก สวรรค์

1) ความไม่เข้มแข็งของกษัตริย์สุโขทัยบางพระองค์ อาณาจักรสุโขทัยเจริญอยู่นานประมาณ 200 ปี พ.ศ.1981 - สิ้นสุดราชวงศ์พระร่วงและอาณาจักรสุโขทัย ด้วยสาเหตุดังนี้ 1) ความไม่เข้มแข็งของกษัตริย์สุโขทัยบางพระองค์ 2) การแย่งชิงอำอาจกันเองในหมู่ผู้นำของสุโขทัย 3) การประกาศตนเป็นอิสระของอาณาจักรอยุธยา 4) การตั้งตนเป็นอิสระของหัวเมืองมอญ

แม้ว่าอาณาจักรสุโขทัยจะเจริญรุ่งเรืองได้นานถึง 200 ปี ด้วยเหตุปัจจัยหลายๆอย่างข้างต้น ทำให้อาณาจักรสุโขทัยต้องล่มสลายลงในที่สุด จำไว้นะคะในฐานะที่เราเป็นคนไทย ไม่ว่าจะอยู่ในแผ่นดินของราชวงศ์ไหนก็ขอให้เราปฏิบัติตนเป็นคนดีของสังคม ของแผ่นดิน เพื่อทดแทนพระคุณของแผ่นดินกันนะคะ