วิชานายตรวจสรรพสามิต เป็นเรื่องของศิลปะหรือเทคนิคในการนำกฎหมายมาบังคับใช้ให้เกิดประสิทธิภาพ เป็นธรรม และปลอดภัย
ประสิทธิภาพ หมายถึง การนำผู้กระทำผิดกฎหมายสรรพสามิตมาดำเนินคดีได้ ทำให้ผลการปฏิบัติงานด้านปราบปรามบรรลุผลตามเป้าหมาย โดยใช้บุคลากร งบประมาณ และระยะเวลา ที่น้อยลง
เป็นธรรม หมายถึง การบังคับใช้กฎหมายของเจ้าหน้าที่ เป็นที่ยอมรับของประชาชน
ปลอดภัย หมายถึง เจ้าหน้าที่ผู้ใช้กฎหมายไม่ถูกฟ้องร้อง หรือถูกดำเนินคดีในภายหลัง
การปฏิบัติงานด้านปราบปรามเป็นศาสตร์และศิลป์ ศาสตร์ เป็นเรื่องขององค์ความรู้ด้านต่าง ๆ เช่น นิติศาสตร์ รัฐศาสตร์ บริหาร จิตรวิทยา มนุษย์วิทยา สังคมวิทยา ฯลฯ ศิลป์ คือทักษะที่เกิดจากความชำนาญในการปฏิบัติงาน ในการนำเอาองค์ความรู้จากศาสตร์ต่าง ฯ มาปรับใช้อย่างเหมาะสม กับเหตุการณ์ หรือสถานการณ์ เพื่อให้การปฏิบัติงานเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ
คุณสมบัติของนายตรวจสรรพสามิตที่ดี ต้องเป็นผู้ที่มีความรู้ ความเชี่ยวชาญ ในเรื่องของภาษีสรรพสามิตเป็นอย่างดี รวมทั้งต้องมีความรู้ในเรื่องของภาษีอื่น ๆ เช่น ภาษีสรรพากร และภาษีศุลกากรอีกพอสมควร ต้องมีความรู้ด้านกฎหมายต่าง ๆ เช่น กฎหมายอาญา กฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ กฎหมายปกครอง และกฎหมายอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับงานด้านปราบปราม ต้องเป็นผู้ที่มีประสบการณ์ในงานปราบปรามเป็นอย่างมาก สามารถวิเคราะห์และประเมินสถานการณ์ต่าง ๆ ได้อย่างถูกต้อง