การมีส่วนร่วม ... กระจายอำนาจ... ความยั่งยืน ภัทระ แสนไชยสุริยา คณะสาธารณสุขศาสตร์, มหาวิทยาลัยขอนแก่น

ชุมชน ทุนชุมชน ทุน คือ ? โจทย์การศึกษาชุมชน ? ประวัติชุมชน อดีต..ปัจจุบัน (อนาคต) มุ้งเล็กในมุ้งใหญ่ (การรวมกลุ่ม) แกนนำ (ฮาร์ดคอร์) ปัญหาชุมชน ..สุขภาพ/สุขภาวะ ชุมชน ทุนชุมชน ทุน คือ ?

“ ได้(ฉุก)คิด.....คิด(ต่อ)ได้” ความรู้ + ทักษะ(ชำนาญ) = ประสบการณ์ เสริมสร้างความรู้ (ความจริง) ... พัฒนาทักษะ (สมรรถนะ) ... ต่อเติมประสบการณ์ (ประยุกต์ใช้ความรู้และทักษะ) “ ได้(ฉุก)คิด.....คิด(ต่อ)ได้” “ สร้างการเรียนรู้ ”

อะไร คือ การมีส่วนร่วม? จะสร้างการมีส่วนร่วมได้อย่างไร?

ใครเป็นผู้มีส่วนร่วม? รู้จัก “ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย” ธรรมชาติ บทบาท หน้าที่– คาดหวัง / ความจริง สร้าง/หาสมดุล – สิ่งที่ต้องทำ, สิ่งที่ควรทำ, สิ่งที่ไม่จำเป็นต้องทำ

รูปแบบการมีส่วนร่วม การมีส่วนร่วมโดยสมัครใจ - สนใจ การมีส่วนร่วมโดยการบังคับ – มาตรการ ระเบียบ ข้อบังคับ & กฏหมาย

#€÷ คุณทำโน้น .. คุณทำนี่.. คุณทำนั่น ครับ.. ครับ ครับ..

พัฒนาการความร่วมมือ ผมดู คุณดู คุณทำ คุณทำผมช่วย พวกเราทำ ผมทำคุณช่วย ผมทำเอง

การมีส่วนร่วม ....ในความหมายเชิงปฏิบัติการ เป็นกระบวนการที่ บุคคล เข้าร่วมอย่างแข็งขันและจริงจังในการกำหนดประเด็นที่สนใจ ตัดสินว่าอะไรเป็นเหตุปัจจัยที่ส่งผลต่อการดำเนินชีวิต สร้างและดำเนินนโยบาย นำนโยบายสู่การปฏิบัติโดยมีการวางแผน พัฒนาและให้บริการ เพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลง (Bracht and Tsouros, 1990; WHO, 1991; Smithies and Webster, 1998; WHO Regional Office for Europe, 2002)

บุคคลที่มีส่วนช่วย(ร่วม)ในการวางแผน มักปรากฏตัวร่วมทำ ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ร่วมคิด (ร่วมวิเคราะห์ ร่วมตัดสินใจ ร่วมวางแผน) ร่วมทำ (ร่วมดำเนินการอย่างต่อเนื่องของคนใน) ร่วมประเมิน ร่วมรับผล บุคคลที่มีส่วนช่วย(ร่วม)ในการวางแผน มักปรากฏตัวร่วมทำ การมีส่วนร่วมไม่ใช่เพียงแค่ว่า มารับรองหรือให้ความเห็นชอบ หรือ สนับสนุนทรัพยากร

หลักคิดการมีส่วนร่วม 1) ชุมชนสามารถและควรจะกำหนดลำดับความสำคัญในการจัดการปัญหาที่ชุมชนเผชิญ 2) ความล้ำลึกของภูมปัญญา ความรู้ ที่ชุมชนสะสม ชุมชนสามารถสร้างขึ้น และนำมาซึ่งการเปลี่ยนแปลงและการพัฒนาที่ดีขึ้น 3) เมื่อบุคคลเข้าใจปัญหาอย่างถ่องแท้ บุคคลนั้นย่อมมีความพร้อมมากกว่าในการแก้ไขปัญหาWhen 4) บุคคลมีรูปแบบแก้ไขปัญหาที่ดีที่สุดจากการมีส่วนร่วมในกระบวนการกลุ่ม

ระดับการมีส่วนร่วม บริการเชิงรุก การให้คำปรึกษาแนะนำ ให้ความร่วมมือ ร่วมดำเนินการ ร่วมเป็นผู้นำ ผลการเข้าร่วม ได้รับการกระตุ้นความตระหนัก การให้คำปรึกษา ให้ความร่วมมือ ร่วมดำเนินการ ร่วมเป็นผู้นำ ผลการเข้าร่วม ได้รับการกระตุ้นความตระหนัก การให้คำปรึกษาแนะนำ ให้ความร่วมมือ ร่วมดำเนินการ ร่วมเป็นผู้นำ

ระดับการมีส่วนร่วม ระดับ 9 ชุมชนริเริ่มทำเอง ไกลเกินกว่า การมีส่วนร่วม 8 7 6 5 4 3 2 1 ชุมชนริเริ่มทำเอง มีอำนาจตัดสิน เป็นตัวแทนร่วมตัดสินใจกับผุ้มีอำนาจ ร่วมตัดสินใจ เข้าร่วม หารือ รับคำปรึกษา สารสนเทศ เครื่องมือ/กลไก ไกลเกินกว่า การมีส่วนร่วม ระยะการมีส่วนร่วม ระยะก่อนการมีส่วนร่วม ไม่มีส่วนร่วม

“การทำงานร่วมกันของแต่ละกลุ่ม การอยู่ร่วมกันที่เกิดเป็นบทบาทของแต่ละบุคคล ใครมีความสามารถตรงไหนก็ได้รับบทบาทนั้น หมายความว่า หน้าที่และบทบาทมาตามความสามารถของคนนั้น องค์กรธรรมชาติ ดำรงอยู่ได้ด้วยความพอเหมาะ และความพอเหมาะเหล่านี้ก็คือ ความพอดี ความถนัด ซึ่งก็ทำตามหน้าที่ ไม่ฝืน เพราะถ้าฝืนก็ไม่ใช่ธรรมชาติของคนนั้น ถ้าเป็นธรรมชาติจริงต้องไม่แยกจาก ต้องไม่กำหนด ตัวสำคัญคือภารกิจเกิดขึ้นที่ประสานกันได้และเป็นประโยชน์ ไม่มีความขัดแย้งจนเกินไป ประนีประนอมกันได้” การสร้างการมีส่วนร่วม : หลักการ ความหมาย และแนวทางการพัฒนา : รศ.นพ.วิชัย โปษยะจินดา

ความสำเร็จของการมีส่วนร่วม ขึ้นกับ การพูดคุยหารือกันอย่างต่อเนื่องสม่ำเสมอ ที่เป็นการกำหนด ทดสอบและตรวจทาน เป้าหมายร่วมกัน ซึ่งเป้าหมายร่วมดังกล่าวนั้นเกิดจากการวิเคราะห์ การวิจัย การศึกษา และประสบการณ์

อุปสรรคการมีส่วนร่วมของชุมชน - ขาดความมั่นใจ ขาดอิสระในการตัดสินใจ - ความขัดแย้งและการแบ่งฝ่าย (ความแตกต่างหลากหลาย) - ความขาดแคลน (ขาดทรัพยกร/ เจ็บป่วย) - ตรายาง

การเอาชนะอุปสรรคการมีส่วนร่วม - หาช่องทางเข้าถึงชุมชน ทำงานกับผู้นำ ประสานกับภาครัฐเพื่อการสนับสนุนระยะยาว เรียนรู้ และเข้าใจพื้นฐานชุมชนด้านเศรษฐกิจและสังคม จากอดีต ถึงปัจจุบัน สร้างกลไกที่เอื้อให้เกิดการมีส่วนร่วม (วิธีการค้นหา “ผู้นำ” ถามใครก้ได้ว่าหากต้อการคำปรึกษาจะไปหาใครให้บอกมาสามชื่อ จากชื่อสามชื่นั้นก็ให้ถาม คำถามเดิมว่า หากต้องการคำปรึกษาจะไปหาใคร แล้วเอารายชื่อที่สุดท้ายที่ได้มาเรียงตามความถี่ทีถูกเอ่ยถึง)

กระบวนการสร้างการมีส่วนร่วม เปิดพื้นที่พูดคุย ศึกษา/วิเคราะห์ ศึกษา/วิเคราะห์ สะท้อน สะท้อน พวกเราเป็นใคร? ค้นคว้า ค้นคว้า ทำ ทำ ทำไมมาอยู่นี่? ตัวเราเป็นใคร? ตั้งเป้าหมายร่วม กระบวนการสร้างการมีส่วนร่วม

ใกล้ชิด ผสมผสาน องค์รวม ต่อเนื่อง เชื่อมโยง ส่งต่อ) บริการปฐมภูมิ (รพ.สต.) ใกล้ชิด ผสมผสาน องค์รวม ต่อเนื่อง เชื่อมโยง ส่งต่อ) ความเชื่อใจ มีทุกคำตอบ

ความรู้ ทักษะ ประสบการณ์..... บริการปฐมภูมิ หลักยึด....จิตสำนึก การปฏิบัติ....นอบน้อมถ่อมตน

ความแข็ง...ความแรง ความแข็งแรง ไม้จิ้มฟัน ตะเกียบ ตะเกียบหนึ่งท่อน ตะเกียบหลายท่อน ตะเกียบหลายท่อน ตะเกียบหนึ่งมัด ตะเกียบหนึ่งมัด ไม้ท่อนหนึ่งท่อน ความแข็ง...ความแรง ความแข็งแรง

การมีส่วนร่วม ... ความสามัคคี กระจายอำนาจ... ความยั่งยืน

Co-learning Collective action Shared-leadership Collaboration Characteristics of Participation Co-learning Collective action Shared-leadership Collaboration Cooperation Consultation Compliance Co-option Development – Implement – Achievement Define – Resources – Action – Achievement - Measurement