กองทันตสาธารณสุข กรมอนามัย 11 ธันวาคม 2550 โครงการส่งเสริมป้องกันโรคในช่องปากกลุ่มผู้สูงอายุ ตามชุดสิทธิประโยชน์ ภายใต้โครงการหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า 2551 กองทันตสาธารณสุข กรมอนามัย 11 ธันวาคม 2550

ประเด็น ทันตสุขภาพสูงอายุ ชุดสิทธิประโยชน์ ส่งเสริมป้องกันโรคในช่องปากผู้สูงอายุ โครงการหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าปี 2551

Oral Health Status 1.ทันตสุขภาพวัยทำงานและสูงอายุ Age Status 1994 2001 3 % caries effected 66.5 66 5-6 85.3 87 12 DMFT 1.6 18 % Having 28 teeth 67 71 35-44 % Having 20 teeth 92 60-74 48 49

สถานการณ์กลุ่มผู้สูงอายุ 60-74 % Having 20 teeth 2537=48% 2544=49% 60-74 การสูญเสียฟัน - บางส่วน - ทั้งปาก Having 20 teeth - โรคฟันผุ - รากฟันผุ - โรคปริทันต์ การทำความสะอาดฟันเช้า-ก่อนนอน ร้อยละ 92 ร้อยละ 8 ร้อยละ 96 ร้อยละ 20 ร้อยละ 62 ร้อยละ 31

แนวคิดการจัดกิจกรรม 1. กลุ่มที่สูญเสียฟัน : ใส่ฟันทดแทนเพื่อการเคี้ยวอาหาร - ฟันเทียมพระราชทานปีละ 30,000 ราย 2. กลุ่มที่มีฟัน : ลดการสูญเสียฟัน - การดูแลสุขภาพช่องปากตนเอง : ชมรมผู้สูงอายุ - ทันตกรรมป้องกันตามชุดสิทธิประโยชน์ : กลุ่มเสี่ยงต่อรากฟันผุ/ปริทันต์ (+Long term care) - เตรียมพร้อมก่อนเข้าสู่วัยสูงอายุ : ทบทวนวัยทำงาน

การดำเนินงาน 3 ปีที่ผ่านมา (48-50) 1. Implement : ฟันเทียมพระราชทาน 48-50 - สูญเสียฟันทั้งปาก (Vertical program งบ P&P ...... ตลอดไป ??) 2. Pilot : การพัฒนาชมรมผู้สูงอายุ 49-50 - จัดกิจกรรมการดูแลสุขภาพช่องปากสมาชิกชมรม 3 ภาค 11 จังหวัด 32 ชมรม (.....จาก 2,000 กว่าชมรม) ผลการ survey รายปี 2548 มีฟันใช้งานได้ 4 คู่สบ (ฟันแท้+ฟันเทียม) ร้อยละ 44 2549 มีฟันใช้งานได้ 4 คู่สบ(ฟันแท้+ฟันเทียม) ร้อยละ 48 National survey 2550 – สูญเสียฟันทั้งปากร้อยละ 8 ร้อยละ 10

2.ชุดสิทธิประโยชน์ฯ ด้านการรักษา ข้อที่ (5) การถอนฟัน การอุดฟัน การขูดหินปูน การทำฟันเทียมฐานพลาสติก การรักษาโพรงประสาทฟันน้ำนม และ การใส่เพดานเทียมในเด็กปากแหว่งเพดานโหว่

ชุดสิทธิประโยชน์ฯ ด้านการส่งเสริมป้องกัน ข้อที่ (1) การส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคในช่องปาก ได้แก่ การตรวจสุขภาพช่องปาก การแนะนำด้านทันตสุขภาพ การให้ฟลูออไรด์เสริมในกลุ่มที่มีความเสี่ยงต่อโรคฟันผุ เช่น กลุ่มเด็ก ผู้สูงอายุ ผู้ป่วยฉายรังสีบริเวณศีรษะและลำคอ รวมทั้งการเคลือบหลุมร่องฟัน

สัมฤทธิ์ ศรีธำรงสวัสดิ์ สำนักงานวิจัยเพื่อการพัฒนาหลักประกันสุขภาพไทย สิทธิประโยชน์และต้นทุนบริการส่งเสริมสุขภาพป้องกันโรค ภายใต้โครงการหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า สัมฤทธิ์ ศรีธำรงสวัสดิ์ สำนักงานวิจัยเพื่อการพัฒนาหลักประกันสุขภาพไทย (สวปก.)

กรอบแนวคิด ประกันการมีสุขภาพดี แทนการประกันเฉพาะกรณีการเจ็บป่วย ผสมผสานแนวคิดเรื่องการส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันโรค และการรักษาพยาบาลเข้าด้วยกันตลอดจนการฟื้นฟูสภาพ อาศัยสถานพยาบาลปฐมภูมิเป็นแกนหลักในการจัดบริการ สิทธิประโยชน์ครอบคลุมถึงเฉพาะบริการส่วนบุคคล (personal services) ไม่รวมไปถึงบริการที่เป็นสาธารณะสำหรับชุมชน (public health program)

ชุดสิทธิประโยชน์บริการส่งเสริมสุขภาพป้องกันโรค การดูแลอนามัยมารดาก่อนคลอด บริการส่งเสริมสุขภาพป้องกันโรคในเด็กเล็ก (0-2, 3-5 ปี) บริการส่งเสริมสุขภาพป้องกันโรคเด็กนักเรียน (6-12 ปี) บริการส่งเสริมสุขภาพป้องกันโรควัยรุ่น (13-18, 19-24 ปี) บริการส่งเสริมสุขภาพป้องกันโรควัยผู้ใหญ่ (25-34, 35-59 ปี) บริการส่งเสริมสุขภาพป้องกันโรควัยสูงอายุ (60+ ปี) การเยี่ยมบ้าน และดูแลสุขภาพที่บ้าน (home visit / home health care)

บริการส่งเสริมสุขภาพป้องกันโรคตามวัย 1,734 บริการก่อนคลอด ตรวจสุขภาพมารดา/ทารกในครรภ์ บำรุงสุขภาพมารดา/ทารก ตรวจคัดกรองความผิดปกติจากการตั้งครรภ์ ตรวจคัดกรอง/ป้องกันโรคติดต่อ ตรวจคัดกรองโรคทางพันธุกรรม 674 เด็ก 0-2 ปี ตรวจคัดกรองความผิดปกติของพัฒนาการ ภาวะโภชนาการ สุขภาพช่องปาก วัคซีนป้องกันโรค 425 วัย 60 ปี คัดกรองโรคเรื้อรัง มะเร็งปากมดลูก ทันตกรรม วางแผนครอบครัว 194 149 วัย 35-59 ปี คัดกรองโรคเรื้อรัง มะเร็งปากมดลูก ทันตกรรม วางแผนครอบครัว เด็ก 3-5 ปี โภชนาการ ทันตกรรม วัคซีน 88 86 51 เด็ก 6-12 ปี สุขลักษณะ โภชนาการ ทันตกรรม/วัคซีน วัย 25-34 ปี เจริญพันธ์ /วางแผนครอบครัว ทันตกรรม วัย13-24 ปี เจริญพันธ์ ทันตกรรม ในครรภ์ ทารก เด็กเล็ก วัยเรียน วัยรุ่น วัยทำงาน วัยกลางคน สูงอายุ

ชุดบริการส่งเสริมป้องกันกลุ่ม 60+ ปี กิจกรรม ครั้ง  ความครอบคลุม ซักประวัติ-ตรวจร่างกาย ปีละครั้ง 100 สุขศึกษา ตรวจสุขภาพช่องปาก, แนะนำ และขูดหินน้ำลาย Hct/Hb ทุกสามปี 33 CHL FPG Stool Exam

บริการเยี่ยมบ้าน / ดูแลสุขภาพที่บ้าน จัดเป็นค่าพาหนะให้กับการไปงานอนามัยโรงเรียน ปีละ 2 ครั้ง จัดค่าพาหนะให้กับการเยี่ยมบ้านสัปดาห์ละ 2 ครั้ง ค่าพาหนะในเขตชนบทให้ครั้งละ 350 บาท ค่าพาหนะในเขตเมืองให้ครั้งละ 500 บาท

สรุป: สิทธิประโยชน์ P&P ในภาพรวมชุดสิทธิประโยชน์ในกลุ่มเด็กและสตรีวัยเจริญพันธ์ครอบคลุมบริการส่วนบุคคลการป้องกันด้านคลินิก (personal clinical prevention and promotion services) ค่อนข้างกว้างขวาง รอบด้าน และเป็นรูปธรรม สิทธิประโยชน์สำหรับกลุ่มอื่นๆค่อนข้างขาดมาตรการ/บริการที่เป็นรูปธรรมเฉพาะด้านในการป้องกัน ลดปัจจัยเสี่ยง/ปรับเปลี่ยนพฤติกรรม ยังมีลักษณะค่อนข้างไปทางการตรวจหาโรคมากกว่าการตรวจคัดกรองความเสี่ยง ความเข้าใจ/ชัดเจนของกิจกรรม UC – Non-UC

ทำอย่างไร ....... การเชื่อมต่อและพัฒนาระหว่างกิจกรรมและหน่วยงาน การตรวจสุขภาพช่องปาก และให้คำแนะนำ การดูแลสุขภาพ ช่องปากตนเอง โดยชมรมผู้สูงอายุ การจัดบริการส่งเสริมป้องกัน การรักษาและใส่ฟัน โดย ทันตบุคลากร ตรวจสุขภาพช่องปาก ฝึกทักษะควบคุมคราบจุลินทรีย์ ฟลูออไรด์ ขูดหินน้ำลายและขัดฟัน จากชมรมผู้สูงอายุ จากคลินิกสูงอายุจากคลินิกทันตกรรม อื่น ๆ -สร้างความเข้มแข็งให้ชมรม -ชมรมจัดกิจกรรมเพื่อผู้สูงอายุ - ระบบการส่งต่อ ?? CUP/PCU สำนักงานสาธารณสุขจังหวัด ศูนย์อนามัยเขต 12 แห่ง กรมอนามัย

การทำงานกับผู้สูงอายุ พื้นที่ที่ไม่เคยทำ รู้สึกว่าทำงานกับผู้สูงอายุยาก กลุ่มอื่นง่ายกว่า สร้างความสัมพันธ์อันดีกับผู้สูงอายุ ดึงศักยภาพผู้สูงอายุไปทำงานกลุ่มอายุอื่น ได้พัฒนาเทคนิค/ทักษะการทำฟันเทียม ต้องเข้าใจผู้สูงอายุ นัดเมื่อไรก็พร้อม ประชุมขอความร่วมมือจากพี่ ๆ ในจังหวัดและได้รับความร่วมมืออย่างดี ธรรมชาติผู้สูงอายุเขาชอบคุยกัน ให้คนที่ใส่ฟันพูดเรื่องส่งเสริมไปด้วย พัฒนาบริการใกล้บ้านผู้สูงอายุให้เข้าถึง ทำงานบูรณาการ ความสุขของคนที่ทำงานกับผู้สูงอายุ มอบสิ่งดี ๆ ให้กับผู้สูงอายุ ใจที่ทุ่มเทให้กับผู้สูงอายุ การสร้างเครือข่ายให้เหนียวแน่น และมากขึ้น รวมทั้ง อปท. ผู้สูงอายุรวมกลุ่มง่าย ทำงานง่าย

โครงการส่งเสริมป้องกันโรคในช่องปากกลุ่มผู้สูงอายุ ตามชุดสิทธิประโยชน์ ภายใต้โครงการหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า 2551 วัตถุประสงค์ 1. เพื่อศึกษาความเป็นไปได้ในการจัดระบบบริการส่งเสริมป้องกัน ตามชุดสิทธิประโยชน์ - ตามความเหมาะสมและตามความจำเป็น 2. สร้างความมีส่วนร่วมของทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง - ในการแก้ปัญหาสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

กิจกรรม การตรวจสภาวะช่องปาก เพื่อให้คำแนะนำ หรือ รับบริการป้องกันโรคในช่องปากตามที่กำหนดในชุดสิทธิประโยชน์ 2. จัดกิจกรรมป้องกัน 2.1 การให้คำแนะนำและฝึกทักษะในการดูแลสุขภาพช่องปาก - การให้คำแนะนำในการดูแลฟันแท้ และ /หรือฟันเทียม - การใช้อุปกรณ์เสริมเพื่อการทำความสะอาดตามที่จำเป็น 2.2 การใช้ฟลูออไรด์ - การใช้ฟลูออไรด์วาร์นิช หรือเจล ทุก 3-4 เดือน เพื่อป้องกันรากฟันผุ ในกลุ่มเสี่ยงต่อการเกิดรากฟันผุสูง 2.3 การขูดหินน้ำลายและขัดทำความสะอาดฟัน - กำจัดคราบจุลินทรีย์เพื่อป้องกันเหงือกอักเสบ หรือ maintainance phase ในรายที่เคยเป็นโรคปริทันต์

การประชุมวันนี้ เสนอสภาพปัญหาและแนวคิดการจัดกิจกรรม เสนอ flow chart พิจารณา - ความเป็นไปได้ / ความเหมาะสม - การจัดกิจกรรม ตามบทบาท ของบุคลากรที่เกี่ยวข้อง - แบบบันทึก - ความต้องการสนับสนุน แผนการดำเนินงาน