หน่วยการเรียนที่ 2 สิ่งแวดล้อม และทรัพยากรทางธรรมชาติ หน่วยการเรียนที่ 2 สิ่งแวดล้อม และทรัพยากรทางธรรมชาติ

ประเภทของสิ่งแวดล้อม สามารถแบ่งออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ ๆ คือ สิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ (Natural Environment) ประกอบด้วย สิ่งแวดล้อมทางชีวภาพ (Biological Environment)

สิ่งแวดล้อมทางกายภาพ (Physical Environment) สิ่งแวดล้อมที่มนุษย์สร้างขึ้น (Man-made Environment) ประกอบด้วย สิ่งแวดล้อมที่เป็นกายภาพ (Physical-Feature Environment)

สิ่งแวดล้อมทางสังคม (Social Environment) หรือ สิ่งแวดล้อมที่เป็นนามธรรม (Abstract Environment)

คุณสมบัติของสิ่งแวดล้อม สิ่งแวดล้อมหรือสรรพสิ่งต่างๆ ที่อยู่รอบตัวเราจะมีลักษณะเฉพาะตัว 7 ประการ ดังนี้ สิ่งแวดล้อมทุกชนิดมีเอกลักษณ์ที่เด่นชัดเฉพาะตัว (Unique) สิ่งแวดล้อมไม่อยู่โดดเดี่ยวในธรรมชาติ แต่จะมีสิ่งแวดล้อมอื่นอยู่เสมอ สิ่งแวดล้อมประเภทหนึ่งต้องการสิ่งแวดล้อมอื่นอยู่เสมอ สิ่งแวดล้อมจะรวมกันเป็นกลุ่มหรือเป็นระบบ ที่เรียกว่าระบบนิเวศ สิ่งแวดล้อมทั้งหลายมักมีความเกี่ยวข้อง และสัมพันธ์ต่อกัน และกัน เป็นลูกโซ่ สิ่งแวดล้อมแต่ละประเภทจะมีความเปาะบาง แข็งแกร่ง และทนทานแตกต่างกันบางชนิด บางประเภทจะมีความคงทนได้ดี สิ่งแวดล้อมมีการเปลี่ยนแปลงตามเวลาที่เปลี่ยนไป ซึ่งอาจเป็นการเปลี่ยนแปลงชั่วคราวหรือถาวรก็ได้

มิติสิ่งแวดล้อม มิติสิ่งแวดล้อม แบ่งได้ 4 มิติ - ทรัพยากรธรรมชาติ - ทรัพยากรที่มนุษย์สร้างขึ้น - ซอฟต์แวร์ - ฮาร์ดแวร์ - ของแข็ง - ของเหลว - ก๊าซ - ฟิสิกส์ - ประชากร - การศึกษา - อนามัย - โบราณสถาน/โบราณวัตถุ - เศรษฐกิจ - การเมือง / ปกครอง - ความปลอดภัย - การธนาคาร - อื่น ๆ

อิทธิพลของสิ่งแวดล้อมต่อการดำเนินชีวิตของมนุษย์ ในระบบนิเวศไม่ว่าจะเป็นมนุษย์ พืช สัตว์ และสิ่งแวดล้อมอื่นๆ ต่างก็มีการพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันถ้าขาดอย่างใดอย่างหนึ่งไปก็จะส่งผลต่อความสมดุลของระบบนิเวศ มนุษย์ต้องใช้ทรัพยากรธรรมชาติในระบบนิเวศเป็นพื้นฐานในการดำรงชีวิต ปัจจัยพื้นฐาน หรือปัจจัยสี่ในการดำรงชีวิตของมนุษย์ ได้แก่

สถานภาพสิ่งแวดล้อม ภาวะเตือนภัย (Warning state) ปัจจุบันสิ่งแวดล้อมของประเทศไทยอยู่ในขั้นวิกฤตบางพื้นที่ ซึ่งมีผลกระทบต่อชีวิตทรัพย์สิน ความเป็นอยู่ของมนุษย์ ลักษณะสถานภาพสิ่งแวดล้อม ในปัจจุบันมีภาวะหรือสภาพแวดล้อม 4 ภาวะ ดังนี้ ภาวะสมดุลธรรมชาติ (State of nature balance) ภาวะเตือนภัย (Warning state) ภาวะเสี่ยงภัย (Risky state) ภาวะวิกฤติ (Critical state)

ทรัพยากรธรรมชาติ (Natural Resources) คือ สิ่งต่างๆ ที่ธรรมชาติสร้างไว้ ซึ่งมนุษย์สามารถนำมาใช้ประโยชน์ในการดำรงชีวิตได้ ทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่ทั้งหมดสามารถจัดเป็นหมวดหมู่ได้ 3 ประเภทใหญ่ ๆ คือ ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้ไม่หมด (Non-Exhausting Natural Resources) อากาศ น้ำในระบบนิเวศ แสงอาทิตย์

ทรัพยากรธรรมชาติที่สามารถสร้างขึ้นมาทดแทนหรือรักษาให้คงอยู่ได้ (Renewable Natural Resources) ทรัพยากรธรรมชาติสิ้นเปลืองหรือใช้แล้วหมดไป (Exhausting Natural Resources)

ความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติ มนุษย์ใช้ทรัพยากรธรรมชาติเป็นปัจจัยสี่ และ เครื่องอำนวยความสะดวกในการดำเนินชีวิต ดังนั้นจึงจำเป็นต้องมีการอนุรักษ์ และ ตระหนักถึงความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติอย่างจริงจัง เนื่องจาก ทรัพยากรบางอย่างเป็นทรัพยากรธรรมชาติสิ้นเปลือง อัตราการเกิดของประชากรเพิ่มขึ้น แต่ทรัพยากรธรรมชาติมีจำกัด ทรัพยากรธรรมชาติช่วยส่งเสริมความเจริญทางด้านเศรษฐกิจของประเทศ ทรัพยากรธรรมชาติก่อให้เกิดความเจริญทางวัฒนธรรม

วิกฤตการณ์ทรัพยากรธรรมชาติในปัจจุบัน สาเหตุสำคัญที่ทำให้ทรัพยากรธรรมชาติของโลกถูกทำลายจนเกิดวิกฤตการณ์ทรัพยากรธรรมชาติในปัจจุบัน ได้แก่ การเพิ่มของจำนวนประชากร การขยายตัวทางด้านเศรษฐกิจ ความเจริญก้าวหน้าทางด้านวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี ประชากรขาดความรู้ การนันทนาการ สงคราม การดำเนินนโยบายของรัฐขาดประสิทธิภาพ ขาดการประชาสัมพันธ์

การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ การอนุรักษ์ (Conservation) หมายถึง การรู้จักใช้ การเก็บรักษา การสงวน ซ่อมแซม และ ปรับปรุงเกี่ยวกับทรัพยากรธรรมชาติอย่างฉลาด สาเหตุหลักที่จำเป็นต้องทำการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ คือ ทรัพยากรธรรมชาติใช้แล้วสิ้นเปลือง ความจำเป็นในการใช้ทรัพยากรธรรมชาติเพิ่มขึ้น ทรัพยากรธรรมชาติส่งเสริมให้เกิดการพัฒนาทางด้านเศรษฐกิจ ทรัพยากรธรรมชาติแสดงออกถึงความเจริญทางวัฒนธรรม

หลักการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ หลักการสำคัญในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติให้สอดคล้องกับหลักอนุรักษ์วิทยา มีดังนี้ การถนอม การบูรณะฟื้นฟู การนำมาใช้ใหม่ การเพิ่มประสิทธิภาพในการใช้งาน การนำสิ่งอื่นมาใช้ทดแทน การสำรวจแหล่งทรัพยากรธรรมชาติเพิ่มขึ้น การประดิษฐ์ของเทียมขึ้นมาใช้

การดำเนินงานเพื่อการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ วิธีการจัดการทรัพยากรธรรมชาติมีดังต่อไปนี้ - จัดตั้งชมรมหรือสมาคมเพื่อการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ - ออกกฎหมายควบคุม - การให้การศึกษาแก่ประชาชน - การจัดตั้งหน่วยงานขึ้นรับผิดชอบ