ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน : ความฝันที่ไกลและไปไม่ถึง? ดร.ณรงค์ชัย อัครเศรณี การสัมมนาเชิงวิชาการ “ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน: ก้าวใหม่ที่ท้าทาย หรือ ความฝันที่ไกลเกินจริง” 20 มิถุนายน 2550 โรงแรมโซฟิเทลเซ็นทรัล พลาซา

ก้าวย่างสำคัญของ ASEAN ยุคเริ่มแรก 1967 – 1980 : รวมตัวทางการเมืองเป็นสำคัญ สิงหาคม 1967 --- ก่อตั้ง ASEAN เริ่มต้นด้วยจุดมุ่งหมายทางการเมืองเพื่อลดความขัดแย้งระหว่าง อินโดนีเซีย มาเลเซีย และฟิลิปปินส์ มีไทยเป็นเจ้าภาพ 1976 --- หลังสิ้นสุดสงครามเวียตนาม มี ASEAN Summit ครั้งแรก เริ่มมีความร่วมมือเข้มแข็งมากขึ้นขยายไปด้านเศรษฐกิจโดยมี PTA ฉบับแรกในปี 1977 ปัจจัยสนับสนุนจากกระแสต่อต้านการขยายตัวของลัทธิคอมมิวนิสต์ ในช่วงแรกอาจเกิจาก internal driven แต่หลังจาก 76 เป็น external

ก้าวย่างสำคัญของ ASEAN (ต่อ) 1980-1989 : พยายามขยายความร่วมมือทางเศรษฐกิจมากขึ้น หลังจากวิกฤติน้ำมันครั้งที่ 2 ASEAN ตัดสินใจร่วมมือทางเศรษฐกิจมากขึ้น มีการตั้งคณะที่ปรึกษาพิเศษ เพื่อหาแนวทางและรูปแบบการร่วมมือทางเศรษฐกิจ 1987 --- ความพยายามในการเสนอให้มีข้อตกลงจัดตั้งรูปแบบการค้าเสรีไม่สำเร็จ ทำได้แค่ขยาย PTA การลอบสังหารนักการเมืองระดับสูง (นายอาควิโน) นำไปสู่ความไม่สงบในฟิลิปปินส์ ส่งผลให้ต้องรีบยุติ การประชุม ASEAN Summit 79-80 เกิดวิกฤติน้ำมัน ทีมที่แต่งตั้งไปทำงาน หาวิธีที่ทำให้อาเซียนร่วมมือกันมากขึ้น

ก้าวย่างสำคัญของ ASEAN (ต่อ) ปลาย 1980s, เศรษฐกิจ ASEAN เติบโตสูง ทำให้ ความสนใจในการร่วมมือทางเศรษฐกิจลดลง ผลจาก Plaza Accord FDI ใน ASEAN เพิ่มสูง ช่วยเร่งการขยายตัวทางเศรษฐกิจ เศรษฐกิจดีขึ้นเยอะ หลัง plaza accord

ก้าวย่างสำคัญของ ASEAN (ต่อ) 1990 - 2000 : เน้นเศรษฐกิจ และขยายขอบเขตความร่วมมือ 1992 – กำเนิด AFTA การเจรจา GATT รอบอุรุกวัยมีแนวโน้มยุติ การเมืองสนับสนุน โดยทั้งผู้นำไทย (คุณ อานันท์) และอินโดนีเซีย (ซูฮาร์โต) สนับสนุน และผลักดันเต็มที่ มีการเตรียมการที่ดี เพราะมีการศึกษาไว้ ล่วงหน้า คุณอานันท์ ผลักดันและ lobby กันเพื่อให้เกิด AFTA ซึ่งเจรจากันยาวมาก มีการสร้างความพร้อมดีพอสมควรทีเดียว

ก้าวย่างสำคัญของ ASEAN (ต่อ) 1997 : ASEAN Vision 2020 --- มุ่งไปสู่การเป็น ประชาคมอาเซียน คือการเป็นประชาคมที่มีการ เคลื่อนย้ายอย่างเสรีทั้งด้านการค้า การลงทุน แรงงาน และอื่นๆ ในปี 2020 1998 --- แผนปฏิบัติการฮานอย โดยเร่ง AFAS 1999 – ขยายขอบเขตความร่วมมือ จาก ASEAN – 6 เป็น ASEAN-10 ASEAN +3 รวม จีน ญี่ปุ่น และเกาหลีใต้

ก้าวย่างสำคัญของ ASEAN (ต่อ) ASEAN Vision 2020 ไม่ค่อยคืบหน้า หลายประเทศสมาชิกเผชิญวิกฤตการเงิน ในปี 1997/1998 จึงต้องเร่งแก้ปัญหา ภายใน ปัจจัยในเรื่องของพม่า ทำให้ชะลอ ความก้าวหน้าในหลายเรื่อง การรวมกลุ่มเอเชียตะวันออกมาแรงกว่า

ก้าวย่างสำคัญของ ASEAN (ต่อ) แข่งกันทำ FTAs 2001 --- 9/11 ทำให้ประเด็นก่อการร้ายสากลแพร่ขยาย ลดความสำคัญด้านร่วมมือเศรษฐกิจ 2002 --- ญี่ปุ่นเสนอความร่วมมือทาง เศรษฐกิจกับ ASEAN เพื่อก่อตั้ง EAEC --- จีนลงนาม FTA กับ ASEAN EAEC มาแรงกว่า AEC

ก้าวย่างสำคัญของ ASEAN (ต่อ) 2003 --- พยายามฟื้นฟู ASEAN Vision 2020 ที่เสนอในปี 1997 ร่นเวลา ASEAN Community มาเป็น 2015 แบ่งความร่วมมือเป็น 3 เสาหลัก --- มั่นคง, เศรษฐกิจ, สังคม & วัฒนธรรม ด้านเศรษฐกิจ มีเครื่องมือเพื่อบรรลุ AEC 3 ด้าน AFTA AIA AFAS

ก้าวย่างสำคัญของ ASEAN (ต่อ) 2004/2005 --- การผลัดเปลี่ยนทางการเมือง มี.ค. --- มาเลเซีย ได้ นรม.ใหม่ Badawi แทน Mahathir ที่อยู่ในอำนาจอย่างยาวนาน เม.ย. --- อินโดนีเซียมีการเลือกตั้งประธานาธิบดีโดยตรงครั้งแรก หลังจากความไม่แน่นอนและการเปลี่ยนแปลงในช่วงระยะเวลา 6ปี ได้ Yudhoyono เป็นประธานาธิบดี พ.ค. --- สมัยที่สองของ Arroyo ในฟิลิปปินส์ ส.ค. --- สิงคโปร์ได้ นรม.ใหม่ Lee Hsien Lung ก.พ. 05 --- นรม.ทักษิณ เป็นรัฐบาลครั้งที่สอง มีการเปลี่ยนแปลงผู้นำทางการเมืองที่เคยมีบทบาทใน ASEAN มาอย่างยาวนาน

อนาคตของ AEC การค้าและการลงทุนเป็นปัจจัยสำคัญในการเร่งการรวมกลุ่มเศรษฐกิจ การค้าสินค้า --- AFTA ภาษีเกือบ 0% แล้วสำหรับรายการสินค้าที่ตกลงใน ASEAN-6, CLMV ยังค่อยเป็นค่อยไป การค้าบริการ --- AFAS ยังไปไม่ถึงไหน การลงทุน – มีความก้าวหน้าในบางอุตสาหกรรม เช่น รถยนต์ ระดับการพัฒนาที่แตกต่างระหว่างสมาชิกเดิมและใหม่ ทำให้การเปิดเสรีเต็มที่ระหว่างกันชะลอออกไป

อนาคตของ AEC (ต่อ) ต้องอาศัยการเมืองที่เข้มแข็งและมีฝ่ายเทคนิค สนับสนุน การเกิด AFTA มีจังหวะของการเมืองเหมาะสม มีผู้นำ ที่เข้มแข็งสนับสนุน ประกอบกับมีการเตรียมการ ล่วงหน้าที่ดี กรณี AEC การเมืองในภูมิภาคยังไม่มีเสถียรภาพ แม้ จะมีฝ่ายเทคนิคที่พร้อมแล้วก็ตาม (High Level Task Force on ASEAN Economic Integration)

อนาคตของ AEC (ต่อ) สถานภาพการเมืองใน ASEAN การเมืองสิงคโปร์มีเสถียรภาพที่สุด แต่ระดับการนำในภูมิภาคยังไม่เพียงพอ ภาวะการเมืองในไทย กับ ฟิลิปปินส์ ไม่มั่นคง มีความไม่แน่นอนสูง แม้ว่าอินโดนีเซียจะมีภาวะการเมืองที่มั่นคงโดยเปรียบเทียบมากที่สุดในปัจจุบัน แต่ผู้นำให้ความสนใจในการจัดบ้านตัวเองมากกว่าจะเล่นบทนำใน ASEAN ปัจจัยเรื่องพม่ายังสำคัญ การเมืองไม่อำนวย ขาดผู้มีบทบาทนำใน ASEAN จะเป็น international Singapore

สรุป ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนแบบเต็มรูปแบบคงเกิดขึ้นยาก เพราะขาดการเมืองสนับสนุน อีกทั้งยังมีความแตกต่างระหว่างสมาชิกเก่าและใหม่มาก รูปแบบการรวมกลุ่มที่เป็นไปได้ --- เร่ง DSM และAFAS (+AIA) ระบบการผลิต/การค้าและการลงทุน ระหว่างประเทศที่เปลี่ยนแปลง และการแข่งขันที่เพิ่มมากขึ้น บวกกับแรงสนับสนุนจากจีนและญี่ปุ่นจะทำให้เกิดความร่วมมือในกรอบ EAEC เพิ่มขึ้น