การพัฒนาคลินิกผู้สูงอายุ รศ.นพ. ประเสริฐ อัสสันตชัย ภาควิชาเวชศาสตร์ป้องกันและสังคม คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล
การพัฒนาคลินิกผู้สูงอายุ จำนวนและสัดส่วนประชากรผู้สูงอายุไทย ลักษณะเฉพาะของผู้สูงอายุ เป้าหมายการดูแลผู้สูงอายุและแผนการดูแล สิ่งที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน พัฒนา อะไร อย่างไร พัฒนาศักยภาพของผู้ให้และผู้รับบริการ พัฒนาความครอบคลุม การสร้างเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค แนวทางการคัดกรองและตรวจเช็คสุขภาพ การประเมินผู้สูงอายุครบวงจร
ประชากรผู้สูงอายุ คำจำกัดความ องค์การอนามัยโลก > 60 ปี ยุโรปและอเมริกาเหนือ > 65
อายุคาดเฉลี่ยเมื่อแรกเกิดของประชากรไทย Life expectancy at birth พ.ศ. 2551 69.5 76.3
สัดส่วนประชากรผู้สูงอายุในประเทศไทย พ.ศ. 2498 4.8 % พ.ศ. 2528 5.6 % พ.ศ. 2538 7.6 % พ.ศ. 2543 9.3 % พ.ศ. 2553 12 % The National Commission on the Elderly, 2006
ประชากรโลกกำลังเข้าสู่วัยชรามากขึ้นเรื่อยๆ Service/21_3_46 ประชากรโลกกำลังเข้าสู่วัยชรามากขึ้นเรื่อยๆ ประเทศที่พัฒนาแล้ว 8 6 4 2 20 40 60 80 100+ Age Males Females 1999 Percentage of population 2050 The proportion of elderly people and particularly of very elderly people is increasing in industrialized countries. Consequently, because the incidence of hypertension and cardio- and cerebrovascular disease increases considerably with age, the prevalence and burden of these diseases is expected to rise in future years. United Nations 1999
นโยบายและการดูแลผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุวัยต่าง ๆ รุ่นเยาว์ 60-75 ปี รุ่นกลาง 75-85 ปี รุ่นใหญ่ > 85 ปี
แบ่งตามการพึ่งพาผู้สูงอายุ ไม่ต้องพึ่งพาเลย – totally independence พึ่งพาบางส่วน – partially dependence พึ่งพาทั้งหมด – totally dependence ติดเตียง – bed ridden
แบ่งตามภาวะสุขภาพ มีโรคเรื้อรังและ/หรือมีภาวะทุพพลภาพ สุขภาพดี มีโรคเรื้อรังและ/หรือมีภาวะทุพพลภาพ หง่อม/งอม/บอบบาง/frail elderly
พึ่งตัวเอง (โรคเรื้อรัง) ลักษณะผู้สูงอายุ พึ่งตนเอง แข็งแรง พึ่งตัวเอง (โรคเรื้อรัง) แต่มีข้อจำกัด เป็นที่พึ่ง เจ็บป่วย บางส่วน ทั้งหมด ตาย พึ่งพา
โรงพยาบาลชุมชน / ทั่วไป รูปแบบดั้งเดิม ดูแลในชุมชน สถานพยาบาล สูงอายุสุขภาพดี เจ็บป่วยเล็กน้อย เฉียบพลัน ฟื้นหาย โรงพยาบาลชุมชน / ทั่วไป ที่มีศักยภาพในการ ดูแลผู้สูงอายุ เจ็บป่วยเรื้อรัง ทุพพลภาพ ระยะสุดท้าย
โรงพยาบาลชุมชน / ทั่วไป โรงพยาบาลชุมชน / ทั่วไป รูปแบบที่คาดหวัง ดูแลในชุมชน สถานพยาบาล โรงพยาบาลชุมชน / ทั่วไป สูงอายุสุขภาพดี เจ็บป่วยเล็กน้อย เฉียบพลัน ฟื้นหาย โรงพยาบาลชุมชน / ทั่วไป ที่มีศักยภาพในการ ดูแลผู้สูงอายุ โดยทีมสหสาขาวิชา เจ็บป่วยเรื้อรัง ทุพพลภาพ ระยะสุดท้าย
Health Definition by WHO “ state of complete physical, mental, social and spiritual well-being”
เป้าหมายการดูแลผู้สูงอายุ เพื่อคงความมีสุขภาพดี ค้นพบโรค (กาย/ใจ) ในระยะแรก รักษาถูกต้องทันเวลา ฟื้นฟูสภาพอย่างเหมาะสม ให้สามารถพึ่งพาตนเองได้มากที่สุด โดยมีคุณภาพชีวิตที่ดีแม้จะมีโรคเรื้อรัง ให้การดูแลระยะสุดท้ายเพื่อการจากไปอย่างสมศักดิ์ศรี
โรคเรื้อรังที่พบบ่อยในคลินิกผู้สูงอายุ Musculoskeletal disorders Osteoarthritis, crystal-induced arthropathy Osteoporosis Atherosclerosis-related disorders Hypertension, Diabetes mellitus, Dyslipidemia Circulatory disorders : stroke, coronary heart disease Neurodegenerative disorders Parkinson’s disease Dementia Delirium Depression
ปัญหาสุขภาพอื่นๆที่พบบ่อย หลงลืม หลง เวียน มึนศรีษะ การทรงตัวไม่ดี ตา - ต้อกระจก ต้อหิน หูตึง นอนไม่หลับ การขับถ่าย - อุจจาระ ปัสสาวะ ขาดอาหาร / ขาดสารอาหาร ซีด มะเร็งต่างๆ
ร้อยละของสาเหตุ ที่ทำให้เกิด ภาวะทุพพลภาพใน ผู้สูงอายุไทย ร้อยละของสาเหตุ ที่ทำให้เกิด ภาวะทุพพลภาพใน ผู้สูงอายุไทย
1 9 2 3 1 8 4 6 7 2 7 8 3 9 6 5 แขนขาอ่อนแรง ความผิดรูปของแขนขา การตัดแขนขา สมองเสื่อม โรคจิต ตาบอดข้างเดียว ตาบอดสองข้าง หูพิการ หูหนวก 1 2 3 4 6 7 8 9
โรคเรื้อรังที่ทำให้เกิดภาวะทุพพลภาพระยะยาวในคนไทย สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข 2541 Odds ratio AR* Pop.AR** อุบัติเหตุ -- 421 217.2 โรคหลอดเลือดสมอง 16.89 788 190.7 โรคทางตา 1.93 152 182.9 อาการปวดเข่า 1.81 76 179.9 โรคความดันเลือดสูง 1.50 112 166.0 * AR: attributable risk , ** Pop.AR : population attributable risk
คลินิกผู้สูงอายุ สิ่งที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน คนไข้แก่ ๆ หมอพยาบาลแก่ ๆ เหมือนกัน รักษาโรคที่มีอยู่ ทำแบบเดิม ๆ (RM – repeat medication) มีโรคใหม่ค่อยจัดการตามลำดับ (ตั้งรับ)
คลินิกผู้สูงอายุในโรงพยาบาลชุมชน/สถานีอนามัย/PCU วัตถุประสงค์ ข้อมูลสุขภาพพื้นฐานของผู้สูงอายุ จัดกลุ่มและให้บริการตามที่ต้องการ แบบมีส่วนร่วมและเพื่อคงศักยภาพ เน้นย้ำการสร้างเสริมสุขภาพและการให้วัคซีน ค้นหาโรคที่พบบ่อยขึ้นตามอายุ ให้การรักษาโรคพื้นฐาน ส่งต่อผู้ป่วยเมื่อมีข้อบ่งชี้
ต้องทำอะไร อย่างไร พัฒนาศักยภาพ พัฒนาความครอบคลุม
สิ่งที่ยังขาดและจะ ต้องพัฒนาอย่าง เร่งด่วน การประเมินผู้สูงอายุครบวงจร การสร้างเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค แนวทางการคัดกรองและตรวจเช็คสุขภาพ
การประเมินสุขภาพผู้สูงอายุ เพื่อให้ได้ข้อมูลเกี่ยวกับ physical : ปัญหาเกี่ยวกับสุขภาพทางกาย, สภาพโภชนาการ, ประวัติการใช้ยา mental : สมรรถภาพสมอง social : ลักษณะทางสังคม (ผู้ดูแล สิ่งแวดล้อม เศรษฐานะ) function : ประเมินสมรรถภาพในการทำกิจวัตรต่าง ๆ
การส่งเสริมสุขภาพแบบองค์รวมสำหรับผู้สูงอายุ หลีกเลี่ยงอบายมุขและพฤติกรรมเสี่ยง ออกกำลังกายที่เหมาะสม โภชนาการ สุขภาพจิต มีส่วนร่วมในสังคม ป้องกันโรคเฉพาะที่พบบ่อยในวัยสูงอายุ การฉีดวัคซีนป้องกันโรคที่ติดเชื้อที่สำคัญในวัยสูงอายุ 7 ด่านที่สำคัญ
ลดการตาย ลดภาวะทุพพลภาพ
ความชุกของโรคเรื้อรังในผู้สูงอายุไทย สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข 2541 ความชุกของโรคเรื้อรังในผู้สูงอายุไทย สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข 2541 กลุ่มอายุ 60-69 70-79 80-89 > 90 ปวดเข่า 22.9 26.1 20.8 ปวดหลัง 16.5 17.9 17.7 10.4 ความดันโลหิตสูง 14.9 15.0 14.6 6.2 ปัญหาสายตาการมองเห็น 10.2 14.4 16.7 เบาหวาน 10.0 7.0 3.1 2.1 โรคหัวใจขาดเลือด 2.0 4.7 4.2 โรคหลอดเลือดสมอง 1.7 2.2 3.8 ภาวะสมองเสื่อม 1.6 2.4 3.5
สาเหตุการเสียชีวิตในผู้สูงอายุไทยต่อประชากรแสนคน สำนักนโยบายและแผน 2543 60-74 ปี > 75 ปี rate YLL* โรคในระบบไหลเวียนเลือด 574 452567 1936 376946 มะเร็ง 564 461888 897 89321 เบาหวาน 213 178984 348 56542 โรคหลอดลมอุดกั้นเรื้อรัง 209 159142 920 162844 โรคทางเดินอาหาร 114 94674 301 57937 YLL : year of life lost – number of years lost due to premature death
อัมพาตครึ่งซีก ความดันโลหิตสูง สูบบุหรี่ ไขมันในเลือดสูง อ้วน การดำเนินชีวิต เบาหวาน ความเครียด
โรคหัวใจ สูบบุหรี่ ความดันโลหิตสูง เบาหวาน ไขมันในเลือดสูง เหนื่อย อ้วน ถุงลมโป่งพอง ความเครียด การดำเนินชีวิต สิ่งแวดล้อม
โรคกระดูกพรุนและภาวะกระดูกหัก ลักษณะการดำเนินชีวิต การสะสมมวลกระดูกให้ได้สูงสุดในวัยหนุ่มสาว มวลกระดูกต่ำผิดปกติ หรือ โรคกระดูกพรุน ความชรา การสูญเสียมวลกระดูกมากผิดปกติ กระดูกหัก หมดประจำเดือน ภาวะหกล้มและการบาดเจ็บ โรคต่างๆ และยาที่มีผลต่อกระดูก
โรคกระดูกพรุน (osteoporosis) Service/21_3_46 โรคกระดูกพรุน (osteoporosis) กระดูกปกติ กระดูกพรุน Normal trabecular bone, as shown on the left, appears as a dense network of trabeculae with small spaces. Osteoporotic bone, as shown on the right in a micrograph of postmenopausal osteoporosis, reveals lost bone and minimal trabecular connections. The loss of trabecular struts results in weakened bones and leads to fractures. Dempster DW, Shane E, Horbert W, Lindsay R. A simple method for correlative light and scanning electron microscopy of human iliac crest bone biopsies: qualitative observations in normal and osteoporotic subjects. J Bone Miner Res. 1986;1:15-21. Reproduced from J Bone Miner Res. 1986;1:15-21 with permission of the American Society for Bone and Mineral Research
อ้วน ปวดเข่า การดำเนินชีวิต
สมองเสื่อม (จากหลอดเลือด) ความดันโลหิตสูง สูบบุหรี่ ไขมันในเลือดสูง สมองเสื่อม (จากหลอดเลือด)
รูปแบบการดำเนินชีวิต กระฉับกระเฉง มีส่วนร่วม พึ่งพาตนเองมากที่สุด
การตรวจคัดกรองที่เหมาะสมในผู้สูงอายุไทย Atherosclerotic risk factors Common cancers Anemia Nutritional status Hearing and vision Dental problems Dementia Depression Thyroid function Bone mineral density (BMD) Fall risk assessment
คลินิกผู้สูงอายุในโรงพยาบาลศูนย์ วัตถุประสงค์ ให้การดูแลรักษาและรับส่งต่อในรายที่ซับซ้อน คลินิกเฉพาะโรค เช่น สมองเสื่อม คลินิกโรคข้อ คลินิกการกลั้นปัสสาวะ ศูนย์ฝึกอบรมบุคลากร ผู้ดูแลและอาสาสมัครดูแลผู้สูงอายุ
คลินิกผู้สูงอายุในโรงพยาบาลตติยภูมิและโรงเรียนแพทย์ วัตถุประสงค์ ต้นแบบของการดูแลเชิงรุก เชิงรับ เชิงสนับสนุน ให้การดูแลปัญหาที่สำคัญและซับซ้อน พัฒนาสู่แนวทางการดูแลระดับประเทศ พัฒนาเครือข่ายเพื่อสุขภาพและคุณภาพชีวิต พัฒนาการเตรียมความพร้อมเพื่อเข้าสู่วัยสูงอายุอย่างมีศักยภาพและคุณภาพชีวิต
ลักษณะเฉพาะของ ผู้ป่วยสูงอายุ
ลักษณะเฉพาะของผู้สูงอายุ RAMPS Reduced body reserve Atypical presentation Multiple pathology Polypharmacy Social adversity
Geriatric Giants - atypical presentation Instability (Fall) Immobility Intellectual impairment Incontinence Inanition Iatrogenesis
ขอบคุณที่ให้ความสนใจ ทนฟังจนจบครับ