Major General Environmental Problems ผศ.ดร.นพ.พงศ์เทพ วิวรรธนะเดช LL.B., M.D., Ph.D. ภาควิชาเวชศาสตร์ชุมชน คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เชียงใหม่ 50200 E-mail: pwiwata@mail.med.cmu.ac.th

กรอบแนวคิดเกี่ยวกับการเกิดโรคอันเนื่องมาจากสิ่งแวดล้อม สิ่งคุกคามตามธรรมชาติ: สิ่งคุกคามจากความทันสมัย: การขับถ่ายของเสีย การพัฒนาของมนุษย์ เหตุการณ์ตามธรรมชาติ การปลดปล่อยสู่สิ่งแวดล้อม อากาศ น้ำ อาหาร ดิน การรับเข้าสู่ร่างกาย ขนาดภายนอก ขนาดดูดซึม ขนาดก่อผลกระทบภายใน ผลกระทบทางสุขภาพ ระยะก่อนมีอาการ ระยะเฉียบพลัน ระยะเรื้อรัง

สิ่งคุกคาม “สารซึ่งมีศักยภาพที่จะสามารถก่อให้เกิดโรคหรือการบาดเจ็บได้ รวมทั้งสิ่งซึ่งเป็นต้นกำเนิดของสารอื่นๆ ที่สามารถก่อให้เกิดภาวะดังกล่าวด้วย”

Physical Agents Chemical Agents Biological Agents ชนิดของสิ่งคุกคาม Physical Agents Chemical Agents Biological Agents

สิ่งคุกคามทางกายภาพ คลื่นเสียง (Acoutistic Radiation)–เสียงความถี่สูงและต่ำ เสียงรบกวน (noise) อุณหภูมิ (Temperature)–ความร้อนและความเย็น ความสั่นสะเทือน (Vibration) รังสีแม่เหล็ก (Magnetic Radiation)–เครื่องตรวจโดยอาศัยการสร้างภาพจากคลื่นแม่เหล็ก คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า (Electromagnetic Radiation)–แสงสว่าง เลเซอร์ คลื่นวิทยุ ไมโครเวฟ รังสีเหนือม่วง เอ็กซ-เรย์ สนามคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า กัมมันตภาพรังสี (Radioactivity)–รังสีและสารกัมมันตรังสี (อัลฟ่า เบต้า และแกมม่า) ฝุ่นละออง (Particulate Matter)

สารเคมี (Chemical Agents) สารก่อให้เกิดอันตรายทางกายภาพ (Agents Presenting Physical Risk) สารก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพ (Agents Presenting Health Risk)

สารก่อให้เกิดอันตรายทางกายภาพ (Agents Presenting Physical Risk) สารทำให้ขาดอากาศหายใจ (Asphyxiant)–ไอหรือก๊าซที่แทนที่อากาศหายใจ สารติดไฟ (Combustible)–สารซึ่งลุกติดไฟที่ระหว่าง 100–200 องศาฟาเรนต์ไฮต์ สารกัดกร่อน (Corrosive)–ทำให้เกิดการไหม้ของเนื้อเยื่อที่สัมผัสสาร สารระเบิด (Explosive)–สามารถปล่อยพลังงานความร้อนและก๊าซจำนวนมากในเวลาสั้นๆ สารระคายเคือง–สารซึ่งก่อให้เกิดระคายเคือง คัน หรืออักเสบแก่ผิวหนังหรือเยื่อบุต่างๆ ของร่างกาย สารเปอร์ออกไซด์ (Organic Peroxide)–สารซึ่งระเบิดได้ในสภาวะที่ไม่เสถียร เช่น ether, aldehyde เป็นต้น สารออกซิไดเซอร์ (Oxidizer)–สนับสนุนการติดไฟแก่สารไวไฟ

สารก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพ (Agents Presenting Health Risk) สารก่อมะเร็ง (Carcinogen)–ก่อให้เกิดมะเร็ง สารก่อให้เกิดการกลายพันธุ์ (Mutagen)–ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงที่สารพันธุกรรม และสามารถถ่ายทอดไปสู่รุ่นหน้าได้ สารพิษ (Poison)–ก่อให้เกิดการทำลายของเนื้อเยื่อจนอาจถึงชีวิตแม้ในปริมาณเล็กน้อย สารก่อพิษ (Toxic)–ก่อให้เกิดการทำลายของเนื้อเยื่อจนอาจถึงชีวิตแต่ในปริมาณที่มากกว่าสารพิษ สารก่อให้เกิดการแพ้ (Sensitizer)–สารซึ่งกระตุ้นให้เกิดปฏิกิริยาภูมิแพ้ สารก่อให้เกิดความผิดปกติแก่เด็กในครรภ์ (Teratogen)–ทำให้การสร้างอวัยวะของเด็กในครรภ์ผิดปกติ

สารชีวภาพ (Biological Agents) เชื้อโรคที่แพร่ทางเลือด (Bloodborne Pathogens)–เชื้อจุลชีพที่ติดต่อโดยทางเลือดหรือน้ำเหลือง เชื้อโรคอื่นๆ (Other Pathogens)–เชื้อจุลชีพที่ติดต่อโดยทางอื่น เช่น อาหาร น้ำ อากาศ