การถอดบทเรียน หลังจากการดำเนินกิจกรรมโครงการ เสร็จสิ้นแล้ว รศ.ดร.โยธิน แสวงดี สถาบันวิจัยประชากรและสังคม ม.มหิดล

ประวัติความเป็นมา สงครามเวียดนาม 1965 - 1975 อเมริกัน เริ่มต้นในการทบทวน ผลการปฏิบัติการซ้อมรบ ที่ครอบคลุมถึงผลจากการรบจริงด้วย (Operation หรือ Action) After Action Review : AAR ทหารในปัจจุบันใช้มาก ต้องถอดบทเรียนเสมอ หา Best practice บทเรียนที่เป็นวิธีการที่ทำได้ดีที่สุด ทุกหน่วยงานใช้มาก แต่เราไม่ค่อยกล่าวถึง เช่น พูดคุยกัน อย่างไม่เป็นทางการ ถึงประสบการณ์การเรียนรู้จากการดำเนินงาน หรือ กิจกรรม ปัจจุบัน พบมาก ในการวิจัยแบบ Participatory Action Research: PAR

การถอดบทเรียนหลังจากการประเมินผล หัวใจสำคัญของการถอดบทเรียนคือ การทบทวนผลการดำเนินกิจกรรมตามที่ได้ปฏิบัติไป เน้น CIPP Model Content Input Process Product ต้องมีการนำเสนอผลงานก่อน แล้วถอดบทเรียน เป็นอย่างไรบ้าง มีปัญหาและอุปสรรคอย่างไร จุดเด่น จุดแข็งและแนวทางปฏิบัติที่ต้องนำไปพัฒนาให้ก้าวหน้าเป็นอย่างไรบ้าง ในการถอดบทเรียนจะต้องประกอบไปด้วย คณะผู้ดำเนินโครงการทั้งหมดเข้ามามีส่วนร่วม และต้องมีผู้รับประโยชน์ร่วมด้วย

และให้ข้อเสนอแนะ โดยในการนี้ จะต้องมีผู้ที่เป็นผู้ได้รับประโยชน์จากกิจกรรมดำเนินงานเข้าร่วมด้วย หลักการสำคัญในการถอดบทเรียนคือ ต้องเปิดโอกาสให้ทุกภาคีแสดงความคิดเห็นและให้ข้อเสนอแนะในทุกๆด้าน ได้อย่างเสรี นอกจากนี้จะต้องมีการกำหนดแนวทางที่จะเป็นหัวใจหลักในการถอดบทเรียนด้วย

ขั้นตอนของการถอดบทเรียน ในขั้นตอนของการเตรียมการต้องจัดให้มีองค์ประกอบดังนี้ ห้องประชุม อุปกรณ์ต่างๆที่ใช้ในการประชุมเพื่อการนำเสนอผลการดำเนินงานและเทคโนโลยี่สารสนเทศ กระดาน และเครื่องเขียน เลขานุการการประชุมเพื่อถอดบทเรียน

แผนที่ชุมชนที่ดำเนินงานหากเป็นกรณีศึกษา ประธานที่ประชุมเพื่อถอดบทเรียน ผู้นำการสนทนาและชี้ประเด็นเพื่อให้เกิดการให้ข้อเสนอแนะ ที่นั่งสำหรับผู้สังเกตการณ์ที่จะนำผลการถอดบทเรียนไปประยุกต์ใช้ในสังคมอื่น

การเริ่มต้นของการถอดบทเรียน 1) กำหนดให้มีการนำเสนอผลการดำเนินงานประมาณหนึ่งชั่วโมง 2) ให้ภาคีต่างๆกล่าวถึงผลที่ได้รับ ความคุ้มทุน ปัญหาและอุปสรรค ตลอดจนปัจจัยเอื้อและปัจจัยเสริมที่เกิดขึ้น 3) แนวทางในการพัฒนาต่อยอดหรือที่จะดำเนินการต่อไป

การเขียนรายงานการถอดบทเรียน บทนำ บรรยาย ความเป็นมาของโครงการ และกล่าวถึงเป้าหมายของการถอดบทเรียน ที่เป็นประสบการณ์เรียนรู้ (lesson learned) ค้นหาบทเรียนที่ดีที่สุด (Best practice) ประมาณ หนึ่งหน้า

วิธีการถอดบทเรียน เน้นกระบวนการแบบการประชุม ลักษณะห้องประชุม แบบตัวยู (U-shape) ที่ทุกคน มองเห็นกันหมด มีประธาน เลขานุการ มีอุปกรณ์การนำเสนอผลงาน กระดาน กระดาษ เครื่องเขียน ฯลฯ ทุกภาคส่วน ภาคี ที่มีบทบาทในการดำเนินกิจกรรม โครงการฯ มีส่วนร่วม พูด แนะนำ ตำหนิ ความเห็นได้ อย่างเสรี ประมาณ ครึ่ง หรือ หนึ่งหน้า

ผลการถอดบทเรียน เน้น CIPP Model และกล่าวตามประเด็น SWOT อาจเขียนเรียงเป็นข้อก็ได้ และต้องชี้ให้เห็น Best practice ถ้ามี อาจประมาณ สอง ถึง สี่หน้า แล้วแต่ประเด็น ต้องมีรูปภาพประกอบด้วย

สรุป ย่อผลข้างต้นให้เหลือประมาณครึ่งหน้า เน้นปัญหาที่แก้ไม่ได้ และเน้นโชว์ที่ทำได้ดีที่สุด