กฎหมายรัฐธรรมนูญ Constitutional Law

ความหมายทั่วไป และความยุ่งยากในการทำความเข้าใจ พลวัต การถือกำเนิด การจำแนกประเภท

รัฐธรรมนูญคืออุดมการณ์ชุดหนึ่ง ซึ่งถูกอธิบายว่าเป็นหลักการ สำคัญของโลกปัจจุบัน มีประเทศไหนในโลกปัจจุบันที่ไม่มีรัฐธรรมนูญ

WIKIPEDIA A constitution is a set of fundamental principles or established precedents. A constitution is the highest laws of a sovereign state, a federated state, a country or other polity

รธน. คือกฎหมายสูงสุด เหนือกว่ากฎหมายอื่นใด รธน. เป็นกฎหมายกำหนดความสัมพันธ์ระหว่างรัฐและประชาชน ขอบเขตการใช้อำนาจของรัฐเหนือประชาชน รธน. คือการรับรองสิทธิเสรีภาพของประชาชน Governed by Law, not men การปกครองโดยกฎหมาย, ไม่ใช่โดยคน

รัฐธรรมนูญเกาหลีเหนือ จีน สหรัฐฯ มีความแตกต่างกันหรือไม่ หรือว่าไม่แตกต่างกันเลย รัฐธรรมนูญของสังคมนิยม รัฐธรรมนูญของเผด็จการ ฯลฯ

รัฐธรรมนูญแบบเสรี/ประชาธิปไตย รับรองสิทธิเสรีภาพพื้นฐานของประชาชน <basic rights> รัฐบาลจากการเลือกตั้งเป็นใหญ่ <supremacy of the elected government> สื่อที่เสรี <freedom of the press> ระบอบการเลือกตั้งที่เสรีและเป็นธรรม <free and fair>

คลื่นแห่งรัฐธรรมนูญ (เสรี/ประชาธิปไตย) 3 ยุค หนึ่ง ความพยายามจำกัดอำนาจผู้ปกครอง สอง การออกแบบโครงสร้างอำนาจรัฐ สาม รัฐธรรมนูญนิยม

คลื่นยุคที่ 1 Magna Carta 1215 เอกสารเก่าชิ้นหนึ่ง จะมี ความสำคัญอย่างไร Magna Carta Libertatum มหากฏบัตร

มักถูกอธิบายว่าเป็น “ต้นกำเนิดของรัฐธรรมนูญ” No free man shall be seized or imprisoned, or stripped of his rights or possessions, …. except by the lawful judgment of his equals or by the law of the land. To no one will we sell, to no one deny or delay right or justice.

บุคคลต้องได้รับการพิจารณาอย่างรวดเร็ว https://www.bl.uk/magna-carta/articles/magna-carta-an-introduction บุคคลต้องได้รับการพิจารณาอย่างรวดเร็ว เสรีชนจะถูกจับกุมคุมขังไม่ได้ ยกเว้นโดยการตัดสินตามกฎหมาย การเก็บภาษีต้องได้รับความยินยอมจากขุนนาง (baron) ขุนนาง 25 คน ทำหน้าที่เป็นผู้พิทักษ์ หากกษัตริย์ไม่ทำตาม

But รับรองเสรีภาพของ Free man แต่ว่าคนส่วนใหญ่เป็นไพร่ เป็นการจำกัดอำนาจของกษัตริย์ โดยกลุ่มขุนนาง มีผลบังคับระยะสั้นๆ ภายหลังจากนั้นกษัตริย์ก็เบี้ยว ภายใน ระยะเวลา 3 เดือน

L ศิลาจารึก พ่อขุนรามคำแหง “ไพร่ฟ้าหน้าใสลูกเจ้าลูกขุนผู้ใดแล้  ล้มตาย หายกว่า  เหย้าเรือนพ่อเชื้อ เสื้อ  คำมัน  ช้าง ขอ  ลูกเมียเยียข้าว  ไพร่ฟ้าข้าไท  ป่า หมาก ป่าพลูพ่อเชื้อมัน  ไว้แก่ลูกมันสิ้น” ในปากประตูมีกระดิ่งอันณื่ง แขวนไว้หั้น ไพร่ ฟ้าหน้าปก  กลางบ้านกลางเมือง  มีถ้อยมี ความ เจ็บท้อง ข้องใจ มันจักกล่าวเถิงเจ้าเถิง ขุนบ่ไร้ ไปลั่นกะดิ่งอันท่านแขวนไว้ พ่อขุน รามคำแหงเจ้าเมืองได้ยิน เรียกเมือถาม สวน ความแก่มันด้วยซื่อ

 เมื่อมีการทะเลาะกันเกิดขึ้นพ่อขุนรามคำแหงก็จะสอบสวนด้วย ความยุติธรรม ไม่เข้าข้างฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งแม้ว่าจะเป็นขุนนางชั้น ผู้ใหญ่ก็ตาม ราษฎรที่มีเรื่องร้องทุกข์สามารถจะมาสั่นกระดิ่งที่แขวนไว้ที่ประตู เพื่อให้พ่อขุนรามคำแหงตัดสินแต่ไต่สวนได้ทุกเมื่อ

“ถ้าประสงค์จะตีความกันอย่างกว้างแล้ว ทั้ง magna carta และศิลาจารึก ก็อยู่ในข่ายเป็นเอกสารเกี่ยวกับการปกครองบ้านเมือง และจัดเป็นรัฐธรรมนูญหรือกระทั่งเป็นสัญญาประชาคม” ม.ร.ว. เสนีย์ ปราโมช

ศิลาจารึก (ถ้าจริง) สร้าง พ.ศ. 1826 = ค.ศ. 1283 นี่คือ “ปฐมรัฐธรรมนูญของไทย” เทียบเท่ากับ magna carta คำอธิบายนี้ฟังขึ้นหรือไม่ ?

คลื่นยุคที่ 2 ความพยายามในการเปลี่ยนแปลงระบอบเดิม รัฐธรรมนูญสหรัฐฯ 1787 รัฐธรรมนูญฝรั่งเศส 1791 ติดตามมาด้วยอีกหลายประเทศ

การปฏิเสธระบอบการปกครองของกษัตริย์ จากแนวคิด/ทฤษฎี มาสู่รูปธรรมในความเป็นจริง โดยเฉพาะแนวคิดของ John Locke

วันประกาศอิสรภาพ >> จากใคร ทำไม Independence Day 4, 1776 วันประกาศอิสรภาพ >> จากใคร ทำไม https://www.youtube.com/watch?v=Wjfrexe61XI

รัฐธรรมนูญสหรัฐฯ 1787 ออกแบบโครงสร้างของรัฐบาล แบบที่ไม่ต้องมีกษัตริย์ รัฐธรรมนูญแบบเป็นลายลักษณ์ อักษรฉบับแรกของโลก ที่มีการ ออกแบบโครงสร้างของฝ่ายนิติ บัญญัติ บริหาร ตุลาการ

รธน. เป็น กม. สูงสุดของสหรัฐฯ ในครั้งแรกมี 7 มาตรา และได้ออกแบบ ระบบรัฐบาลแบบประธานาธิบดี 3 มาตราแรก ยอมรับหลักการการแบ่งแยกอำนาจ (separation of powers) รัฐบาลกลางแบ่งออกเป็น 3 ฝ่าย คือ ฝ่ายนิติบัญญัติ ประกอบด้วย 2 สภา ฝ่ายบริหาร คือ ปธด ฝ่ายตุลาการ คือ ศาลสูง และ ศาลของมลรัฐ มาตรา 4, 5, 6 กำหนดรูปแบบของสหพันธรัฐ (federal state) อธิบายถึง สิทธิและความรับผิดของรัฐบาลกลาง และรัฐบาลมลรัฐ มาตรา 7 อธิบายถึง การให้ความเห็นชอบต่อ รธน. ฉบับนี้

รัฐธรรมนูญฝรั่งเศส ภายหลังการปฏิวัติ 1789 https://www.youtube.com/watch?v=VEZqarUnVpo รัฐธรรมนูญฝรั่งเศส ภายหลังการปฏิวัติ 1789 1791 >> Constitutional Monarchy 1792 >> Republic of France

เดิมมีรูปแบบในการปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ แต่ต่อมา ต้องเผชิญกับความเปลี่ยนแปลง อุดมการณ์เรื่องความเสมอภาค ความฟุ้งเฟ้อของสถาบันกษัตริย์ วิกฤติเศรษฐกิจ นำมาสู่การปฏิวัติ 14 กรกฎาคม 1789

The execution of Louis XVI on 21 January 1793

การปรับเปลี่ยนของสถาบันกษัตริย์ บางแห่งเกิดจากปัจจัยภายใน บางแห่งเกิดจากปัจจัยภายนอก บางแห่งเกิดทั้งจากปัจจัยภายในและภายนอก

คลื่นลูกที่สาม ช่วง ศ. 18 ถึงต้น ศ. 19 ตะวันตกได้ยึดดินแดนต่างๆ เป็นอาณานิคม มาอย่างยาวนาน หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 เกิดการเรียกร้องเอกราช และนำมาซึ่งการ ล่มสลายของลัทธิอาณานิคม (decolonization) พร้อมกับการเกิดขึ้นของรัฐอธิปไตยใหม่ รัฐใหม่เหล่านี้ก็จะมาพร้อมกับการประกาศใช้รัฐธรรมนูญของตนเอง

คลื่นลูกที่สาม จุด หนึ่ง ความเปลี่ยนแปลงสำคัญปลาย ศ. 20 สืบเนื่องมาต้น ศ. 21 การเกิดขึ้นของประเทศใหม่ๆ หลังสหภาพโซเวียต

ดินแดนเกิดใหม่จะกลายเป็น “รัฐ” ที่สมบูรณ์เมื่อไหร่ มีเงื่อนไขอะไรบ้าง การรับรอง “รัฐ” กับ “รัฐบาล” รับรองรัฐ แต่ไม่รับรองรัฐบาลได้หรือไม่ รับรองรัฐบาล แต่ไม่รับรองรัฐได้หรือไม่

Constitutionalism >> แนวคิดรัฐธรรมนูญนิยม ภายใต้อุดมการณ์แบบเสรี/ประชาธิปไตย รัฐอธิปไตยต้องมีรัฐธรรมนูญเพื่อจัดความสัมพันธ์ระหว่างองค์กรของรัฐ และองค์กรของรัฐกับประชาชน เพื่อจำกัดการใช้อำนาจของรัฐอยู่ภายใต้กรอบของกฎหมาย เพื่อทำให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการใช้อำนาจ

Constitutionalization >> กระแส “รัฐธรรมนุญาภิวัตน์” ประสบการณ์จาก “เผด็จการ” ก่อนและระหว่าง ww2 ลักษณะสำคัญของรัฐธรรมนูญหลัง ww2 หนึ่ง รับรองสิทธิเสรีภาพประชาชน สอง การจัดตั้งองค์กรขึ้นมาทำหน้าที่คุ้มครอง “ความเป็นใหญ่” ของ รัฐธรรมนูญเป็นการเฉพาะ >> ศาลรัฐธรรมนูญ