การวินิจฉัยอนามัยชุมชน รายวิชา: ระบาดวิทยา (Epidemiology) รหัสวิชา: ๔๑๐๒๗๐๖ อ. กมลวรรณ บุตรประเสริฐ ๑

บทที่ ๑๐ การวินิจฉัยอนามัยชุมชน หัวข้อการบรรยาย ความหมาย วัตถุประสงค์ และประโยชน์ของการ วินิจฉัยอนามัยชุมชน  ขั้นตอนในการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ๒

วัตถุประสงค์  เพื่อให้นักศึกษาอธิบายความหมายและวัตถุประสงค์ของการวินิจฉัยชุมชนได้ ถูกต้อง  เพื่อให้นักศึกษาอธิบายประโยชน์ของการวินิจฉัยอนามัยชุมชนได้ถูกต้อง  เพื่อให้นักศึกษาอธิบายขั้นตอนในการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ได้แก่ ขั้นตอน การเตรียมการ การดำเนินการวินิจฉัยอนามัยชุมชนได้อย่างถูกต้อง เพื่อให้นักศึกษาสามารถเก็บข้อมูลสุขภาพในชุมชน และจัดลำดับความสำคัญ ของปัญหาในชุมชนได้ถูกต้อง เพื่อให้นักศึกษาสามารถวิเคราะห์ และสรุปผลในภาพรวมของชุมชนได้ ๓

ความหมายของการวินิจฉัยอนามัยชุมชน “การวินิจฉัยอนามัยชุมชน” หมายถึง กระบวนการรวบรวมและวิเคราะห์ข้อมูล เพื่อให้ได้ผลที่บ่งชี้ถึงระดับสุขภาพของประชาชนในชุมชน ปัญหาสุขภาพอนามัยของชุมชนนั้น รวมทั้งปัจจัยต่างๆ ที่มีผลกระทบต่อสถานภาพของประชาชนในชุมชน เช่น ปัจจัยด้านสิ่งแวดล้อมทางกายภาพชีวภาพ และสังคมซึ่งรวมความถึงลักษณะโครงสร้างทางประชากร เศรษฐกิจ และการเมือง ๔

การประเมินผลของการแก้ไขปัญหา ๑ การวินิจฉัยปัญหา อนามัยชุมชน ๒ การวางแผน แก้ไขปัญหา ๔ การประเมินผลของการแก้ไขปัญหา ๓ การดำเนินแก้ไข ปัญหาตามแผนฯ แสดงกระบวนการแก้ไขปัญหาอนามัยชุมชน ที่มา : (ไพบูลย์ โล่ห์สุนทร,๒๕๕๒) ๕

วัตถุประสงค์ของการวินิจฉัยอนามัยชุมชน เพื่อทราบถึงสภาวะสุขภาพของบุคคลในชุมชนตามปัจจัยด้านบุคคล สถานที่และเวลา เพื่อทราบปัญหาสาธารณสุขและปัจจัยที่ทำให้เกิดปัญหานั้นๆ ในชุมชน เพื่อจัดลำดับความสำคัญของปัญหาอนามัยชุมชน เพื่อนำผลที่ได้จากการวินิจฉัยอนามัยชุมชนไปใช้เป็นแนวทางในการวางแผนแก้ไขปัญหาสาธารณสุข ๖

ประโยชน์ของการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ประโยชน์ต่องานด้านบริหารสาธารณสุข  ทราบสภาพความเป็นจริงเกี่ยวกับองค์ประกอบพื้นฐานในด้านต่างๆของชุมชน  ทราบสถานการณ์การเจ็บป่วยด้วยสาเหตุต่างๆ ของประชากรในชุมชนและการกระจายของโรคภัยไข้เจ็บ  ทำให้สามารถระบุลำดับความสำคัญของปัญหาสาธารณสุขในชุมชนนั้นได้อย่างถูกต้อง  จัดทำแผนงานโครงการแก้ไขปัญหา ๗

ประโยชน์ของการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ๒. ประโยชน์ต่องานด้านสาธารณสุข การวินิจฉัยอนามัยชุมชนจะทำให้ทราบว่าประชาชนในชุมชนพอใจต่อการให้บริการสาธารณสุขมากน้อยเพียงใด บริการสาธารณสุขที่มีอยู่ในปัจจุบันเป็นการเหมาะสมกับสภาพปัญหาและความต้องการของประชาชนหรือไม่ ๘

ประโยชน์ของการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ๓. ประโยชน์ต่อการศึกษาวิจัย  ทำให้ทราบถึงสถานการณ์สุขภาพของชุมชนตามสภาพความเป็นจริง  ปัญหาสาธารณสุขหรือการเจ็บป่วยที่เกิดในประชากรบางกลุ่ม มีการเปลี่ยนแปลง ไปจากเดิม  เป็นข้อมูลที่บ่งชี้ถึงกลุ่มประชากรที่ควรคัดเลือกเป็นกลุ่มศึกษาวิจัย  เป็นข้อมูลพื้นฐานในการกำหนดและพัฒนารูปแบบในการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับปัญหาสาธารณสุขในชุมชนได้ ๙

ประโยชน์ของการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ๔. ผลกระทบต่อประชาชน ประชาชนเข้าใจถึงสภาพของปัญหาสาธารณสุขที่เกิดขึ้นในชุมชนของตนเอง ประชาชนได้รับความรู้เกี่ยวกับกระบวนการแก้ไขปัญหาโดยเฉพาะขั้นตอนใน การจัดลำดับความสำคัญของปัญหา ประชาชนสามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรมอนามัย และปรับปรุงการสุขาภิบาลสิ่งแวดล้อมในชุมชนของตนเอง ประชากรได้รับบริการด้านสุขภาพอนามัยตรงตามสภาพปัญหาและความต้องการเร่งด่วนของแต่ละปัญหา ๑๐

ขั้นตอนการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ขั้นตอนการเตรียมการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ๑.๑ การศึกษาข้อมูลเบื้องต้นของชุมชน และการทำแผนที่ ๑.๒ การกำหนดข้อมูลทั่วไปที่จำเป็นในการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ๑.๓ การเลือกดัชนีในการวินิจฉัยอนามัยชุมชนและแหล่งข้อมูล ๑๑

ขั้นตอนการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ๒. ขั้นตอนในการดำเนินการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ๒.๑ การเก็บรวบรวมข้อมูล ๒.๒ การวิเคราะห์ข้อมูล ๑๒

๑๓

๒.๓ การกำหนดปัญหาอนามัยชุมชน  ปัญหาสาธารณสุขเกี่ยวข้องกับประชากร  ปัญหาสาธารณสุขเป็นปัญหาอนามัยหรือไม่นั้น จำเป็นจะต้องอาศัยดัชนีอนามัยเป็นเครื่องชี้บ่ง ๑๔

๒.๔ การจัดลำดับความสำคัญของปัญหาอนามัยชุมชน  วิธีการให้น้ำหนักเกณฑ์ (Criteria Weighting Method)  วิธีของแฮนลอน (Hanlon method)  วิธีการขององค์การอนามัยโลก (WHO Priorities Setting Method) ๑๕

วิธีการให้น้ำหนักเกณฑ์ (Criteria Weighting Method) ๑. ขั้นตอน การจัดลำดับความสำคัญของปัญหาด้วยการกำหนดหลักเกณฑ์ในการให้คะแนนไว้ล่วงหน้าโดยมีขั้นตอนต่อไปนี้  ทีมสุขภาพร่วมกันกำหนดหลักเกณฑ์ว่าจะพิจารณาจัดลำดับความสำคัญของปัญหาโดยใช้องค์ประกอบใดบ้าง พิจารณาความสำคัญของแต่ละองค์ประกอบ และกำหนดน้ำหนัก รวมทั้งช่วงคะแนน ประเมินปัญหาสาธารณสุขตามเกณฑ์ นำเอาคะแนนที่ได้มาคูณกับน้ำหนักของแต่ละองค์ประกอบแล้วจึงรวมคะแนนที่แต่ละปัญหา เปรียบเทียบคะแนนที่แต่ละปัญหาได้รับ ๑๖

๒. องค์ประกอบสำคัญ การจัดลำดับความสำคัญของปัญหา ผลกระทบต่อสุขภาพอนามัยของประชากรในชุมชน ความยากง่ายในการแก้ปัญหา ๑๗

๓. เกณฑ์การให้คะแนน พิจารณาด้านผลกระทบต่อสุขภาพอนามัยของประชากรในชุมชน - ขนาดของปัญหา (size of problem or prevalence) - ความร้ายแรงของปัญหา (severity of problem) พิจารณาด้านความยากง่ายในการแก้ปัญหา (feasibility) - ทางด้านความรู้ ความก้าวหน้าทางด้านวิชาการ หรือเทคโนโลยี - ทางด้านบริหาร - ทางด้านระยะเวลา - ทางด้านกฎหมาย - ทางด้านศีลธรรม  พิจารณาด้านความร่วมมือของชุมชนต่อปัญหานี้ (community Concern) ๑๘

๔. การรวมคะแนนเพื่อพิจารณาความสำคัญปัญหา การจัดลำดับความสำคัญของปัญหา วิธีบวก นำคะแนนแต่ละหัวข้อมาบวกกัน วิธีคูณ นำคะแนนแต่ละหัวข้อมาคูณกัน ๑๙

วิธีของแฮนลอน (Hanlon method)  คณะจัดทำ ฯ ร่วมกันพิจารณากำหนดเกณฑ์ในการให้คะแนนแต่ละองค์ประกอบโดยคำนึงถึงข้อมูลที่มีอยู่เป็นสำคัญ  ประเมินปัญหาสาธารณสุขที่ต้องการจัดลำดับความสำคัญตามเกณฑ์และให้คะแนนตามที่กำหนดไว้  เมื่อรวมคะแนนของแต่ละองค์ประกอบแล้วนำมาคำนวณคะแนนรวมตามสูตรที่กำหนดไว้  เปรียบเทียบคะแนนที่แต่ละปัญหาได้รับ และจัดลำดับความสำคัญโดยปัญหาที่มีคะแนนสูงสุด จะมีความสำคัญเป็นอันดับแรก ๒๐

องค์ประกอบที่สำคัญ การจัดลำดับความสำคัญของปัญหา องค์ประกอบขนาดของปัญหาหรือ “ก” ให้ ๐-๑๐ คะแนน  องค์ประกอบความรุนแรงของปัญหาหรือ “ข” ให้ ๐-๑๐ คะแนน  องค์ประกอบการคาดคะเนถึงประสิทธิผลของแนวทางแก้ปัญหาหรือ “ค” ให้ ๐-๑๐ คะแนน  องค์ประกอบความยากง่ายในการแก้ปัญหาหรือ “ง” ให้ ๐-๕ คะแนน ๒๑

องค์ประกอบ ก ขนาดของปัญหา เกณฑ์การให้คะแนน องค์ประกอบ ก ขนาดของปัญหา องค์ประกอบ ข ความรุนแรงของปัญหาพิจารณาจากปัจจัย ๔ ประการ คือ ความ เร่งด่วนของปัญหา ความร้ายแรงของปัญหา ความสูญเสียทางเศรษฐกิจ และความเกี่ยวข้องของประชาชนกับ องค์ประกอบ ค ประสิทธิผลของโครงการที่จะนำเข้าไปแก้ปัญหาจะพิจารณาถึงเทคโนโลยีหรือวิธีการที่มีอยู่ในปัจจุบัน องค์ประกอบ ง ความยากง่ายในการแก้ปัญหา ๒๒

การรวมคะแนนเพื่อพิจารณาความสำคัญปัญหา basic priority rating (B.P.R) = (ก+ข) ค ๓ overall priority rating (O.P.R) = (ก+ข) ค X ง ๓ ๒๓

วิธีการขององค์การอนามัยโลก (WHO Priorities Setting Method) ๑. การประเมินความสำคัญของปัญหาสาธารณสุขแต่ละปัญหา โดยจะประเมินเป็น ๓ ระดับ คือ มีความสำคัญสูง ปานกลาง และต่ำ ทั้งนี้จะพิจารณาเปรียบเทียบกับปัญหาอื่นๆ ใน ๓ ปัจจัย ดังนี้ อัตราอุบัติเหตุของโรคหรือปัญหา (incidence rate) อัตราตาย (mortality) อัตราความพิการหรือไร้สมรรถภาพ (disability rate) ๒๔

๒. การประเมินความเป็นไปได้ของมาตรการในการแก้ไขปัญหา ความเป็นไปได้ทางด้านเทคนิค การประเมินความเป็นไปได้ทางด้านงบประมาณ การประเมินความเป็นไปได้ในการให้ความร่วมมือของชุมชน ๒๕

๓. การพิจารณาระดับความสำคัญของปัญหา ถ้าความสำคัญอยู่ในระดับสูง หรือปานกลาง หรือต่ำ ทั้ง ๒ ด้านระดับความสำคัญของปัญหา คือ ระดับสูงหรือปานกลางหรือต่ำตามลำดับ ถ้ากรณีความสำคัญอยู่ในระดับที่แตกต่างกัน เช่น สูง กับปานกลางหรือควบคุมโรคที่เหมาะสมที่สุด ๒๖

สรุป การวินิจฉัยอนามัยชุมชน หมายถึง กระบวนการรวบรวมและวิเคราะห์ข้อมูล เพื่อให้ได้ผลที่บ่งชี้ถึงระดับสุขภาพของประชาชนในชุมชน ปัญหาสุขภาพอนามัยของชุมชนนั้น รวมทั้งปัจจัยต่างๆ ที่มีผลกระทบต่อสถานภาพของประชาชนในชุมชน โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อทราบถึงสภาวะสุขภาพของบุคคลในชุมชนตามปัจจัยด้านบุคคล สถานที่และเวลา เพื่อทราบปัญหาสาธารณสุขและปัจจัยที่ทำให้เกิดปัญหานั้นๆ ในชุมชน เพื่อจัดลำดับความสำคัญของปัญหาอนามัยชุมชน และเพื่อนำผลที่ได้จากการวินิจฉัยอนามัยชุมชนไปใช้เป็นแนวทางในการวางแผนแก้ไขปัญหาสาธารณสุข ซึ่งจะเป็นประโยชน์ต่องานด้านบริหารสาธารณสุข งานด้านสาธารณสุข การศึกษาวิจัย ประชาชน ขั้นตอนในการเตรียมการวินิจฉัยอนามัยชุมชนประกอบด้วย ๒ ขั้นตอนคือ ขั้นตอนการเตรียมการวินิจฉัยอนามัยชุมชน และขั้นตอนในการดำเนินการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ๒๗

คำถามทบทวน ๑. ให้นักศึกษาอธิบายความหมายและวัตถุประสงค์ของการวินิจฉัยชุมชน ๒. ให้นักศึกษาอธิบายประโยชน์ของการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ๓. ให้นักศึกษาอธิบายขั้นตอนในการวินิจฉัยอนามัยชุมชน ๔ ให้นักศึกษาแบ่งกลุ่มอธิปรายประเด็นปัญหาในชุมชนที่สนใจ พร้อมทั้งดำเนินการวินิจฉัยชุมชนโดยละเอียด ๒๘

เอกสารอ้างอิง ไพบูลย์ โล่ห์สุนทร.(๒๕๕๒) ระบาดวิทยา พิมพ์ครั้งที่ ๗. กรุงเทพ : โรงพิมพ์แห่ง จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. เสาวลักษณ์ ลักษมีจรัลกุล. (๒๕๕๐). เอกสารประกอบการสอน รหัสวิชา PB ๓๐๕๓ เรื่องการวินิจฉัยอนามัยชุมชน. สมุทรปราการ:สาขาวิชาอาชีวอนามัย และความปลอดภัย คณะสาธารณสุขศาสตร์และสิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยหัว เฉียวเฉลิมพระเกียรติ. (ไม่ได้ตีพิมพ์) ๒๙