บทปฏิบัติการที่ 14 ทางเดินอาหาร (Alimentary Canal) Digestive sys foregut midgut hindgut

แบบจำลองระบบทางเดินอาหารในแมลง(ตั๊กแตน)

ทางเดินอาหารของแมลงโดยทั่วไปมีลักษณะเป็นท่อแบ่งเป็น 3 ตอนดังนี้ 1. ทางเดินอาหารตอนต้น (fore gut) 2. ทางเดินอาหารตอนกลาง (mid gut) 3. ทางเดินอาหารตอนปลาย (hind gut)

1. ทางเดินอาหารตอนต้น (fore gut) หรือเรียกว่า Stomodaeum มีแหล่งกำเนิดจาก Ectoderm เป็นที่พักอาหารและมีการย่อยบ้างเล็กน้อย ประกอบด้วยส่วนต่างๆ ดังนี้ 1.1 คอหอย (pharynx) และหลอดอาหาร (oesophagus) เป็นท่อรับอาหารจากปาก เนื่องจากสองส่วนนี้คล้ายคลึงกันมากบางครั้งจึงเรียกส่วนนี้รวมกันว่าหลอดอาหาร 1.2 ถุงพักอาหาร (crop) อยู่ต่อจากหลอดอาหาร ส่วนนี้จะขยายใหญ่เพื่อเป็นที่พักของอาหาร 1.3 กึ๋น (proventriculus) หรือ gizzard อยู่ต่อจากที่พักอาหาร ในแมลงที่กินอาหารแข็ง อวัยวะนี้จะพัฒนาดีและภายในมีฟันแหลมคมสำหรับบดอาหารก่อนที่จะปล่อยเข้าทางเดินอาหารตอนกลาง ต่อมน้ำลาย (salivary gland) มีรูเปิดที่ฐานของริมฝีปากล่างเพื่อใช้ย่อยอาหารในปาก ต่อมน้ำลายมีรูปร่างแตกต่างกันในหมู่แมลง โดยทั่วไปมีลักษณะคล้ายพวงองุ่น ในหนอนไหมต่อมน้ำลายพัฒนาเป็นต่อมสร้างเส้นไหม (silk gland) ทางเดินอาหารตอนต้นและตอนกลางมีลิ้นกั้นเรียกสโตโมเดียล วาล์ว (stomodeal valve or cardiac valve)

2. ทางเดินอาหารตอนกลาง (mid gut) หรือ Mesenteron เป็นเมมเบรนชนิด semipermeable ที่ประกอบด้วย โปรตีนและไคตินที่คล้าย คิวติเคิล มีแหล่งกำเนิดจาก Endoderm ทำหน้าที่ย่อยและดูดซึมอาหารไปเลี้ยงร่างกาย ประกอบด้วยส่วนต่างๆ ดังนี้ 2.1 ถุงน้ำย่อย (gastric caecum) เป็นส่วนยื่นของผนังทางเดินอาหารตอนกลาง ทำหน้าที่ผลิตน้ำย่อยและช่วยเพิ่มพื้นที่ในส่วนมิดกัต นอกจากนี้ยังมีหน้าที่ในการสกัดสารอาหารที่มีประโยชน์ต่อร่างกายแมลง ซึ่งสารอาหารเหล่านี้ได้แก่ โปรตีน วิตามิน ไขมัน และถูกส่งผ่านผนังมิดกัตเข้าสู่ช่องว่างในลำตัว มีจำนวนและลักษณะต่างกันในแมลงแต่ละชนิดส่วนมากพบมี 2-8 อัน 2.2 ลำไส้ส่วนกลาง เป็นท่อขนาดใหญ่ บริเวณนี้จะมีการย่อยและดูดซึมอาหารมากที่สุด ทางเดินอาหารตอนกลางและตอนปลายมีลิ้นกั้น เรียก ไพลอริด วาล์ว (pyloric valve or proctodeal valve)

3. ทางเดินอาหารตอนปลาย (hind gut) หรือ Proctodaeum มีแหล่งกำเนิดจาก Ectoderm บริเวณนี้มีการดูดน้ำจากกากอาหารเพื่อควบคุมปริมาณน้ำและเกลือแร่ในร่างกาย และเพื่อกำจัดกากอาหาร ประกอบด้วยส่วนต่างๆ ดังนี้ 3.1 ท่อขับถ่าย (Malpighian tubules) เป็นท่อขนาดเล็กยื่นจากตอนปลายสุดของลำไส้ตอนกลาง จำนวนแตกต่างกันในหมู่แมลง มีหน้าที่ขับถ่ายของเสียออกจากร่างกาย 3.2 ไอเลียม (ileum) อยู่ถัดจากฐานของท่อขับถ่าย 3.3 โคลอน (colon) เป็นท่อตรง สั้นและแคบ มีกล้ามเนื้อหนากว่าอยู่ต่อจากไอเลียม 3.4 เรคตัม (rectum) อยู่ถัดจากโคลอน เป็นกระเปาะมีผนังหนาเพื่อเป็นที่พักของ กากอาหารก่อนปล่อยออกทางทวารหนัก (anus)