Haemoflagellate

- เป็นปรสิตพวก flagellate ที่อาศัยอยู่ใน Haemoflagellate ( Subphylum Mastigophora ) - เป็นปรสิตพวก flagellate ที่อาศัยอยู่ใน กระแสเลือดและเนื้อเยื่อของสัตว์เลี้ยง ลูกด้วยนม สามารถพบระยะบางระยะในสัตว์ไม่มี กระดูกสันหลัง (Invertebrate)

พบว่าพวกที่มีความสำคัญทางการ แพทย์มีอยู่ 2 genera คือ Leishmania Trypanosoma

จัดปรสิตกลุ่มนี้อยู่ใน Suborder Trypanosomatina พบว่ามีรูปร่างแตกต่างกันแบ่งได้เป็น 4 แบบ คือ 1. Leishmania form รูปร่างเป็นแบบ oval shape ขนาดเล็ก - เรียกว่า เป็นระยะ Amastigote

Nucleus Kinetoplast

2. Leptomonas form - เรียกว่า เป็นระยะ Promastigote

3. Crithidia from - เรียกว่า เป็นระยะ Epimastigote

4. Trypanosoma from - เรียกว่า เป็นระยะ Trypomastigote

การเปลี่ยนแปลงรูปร่าง (Developmental froms) ระยะต่างๆ ของปรสิตจะมีการเปลี่ยนแปลงรูปร่าง และตำแหน่งองค์ประกอบ ของปรสิตดังนี้ 1. รูปร่าง 2. Anterior flagellum

3. Undulating membrane 4. Nucleus 5. Kinetoplast (ส่วนที่เป็น DNA ของ Mitochondia)

พบว่า species ที่ทำให้เกิดโรคในคน ได้แก่ 1. Leishmania donovani ทำให้เกิดโรค Visceral Leishmaniasis (Kala-azar) พยาธิสภาพของโรค เกิดที่อวัยวะภายใน เช่น ตับและม้าม เชื้อเข้าไปใน Macrophages ของระบบร่างแห ของหลอดเลือด (Reticuloendothelial system)

2. Leishmania tropica - ทำให้เกิดโรค Cutaneous Leishmaniasis (Oriental sore ) - พยาธิสภาพของโรค เกิดที่ผิวหนัง - เชื้อเข้าไปเจริญอยู่ใน Macrophages ของ ผิวหนัง ไม่ลุกลามไปยังอวัยวะอื่น

3. Leishmania brazilliensis ทำให้เกิดโรค Mucocutaneous Leishmaniasis ( Espundia ) พยาธิสภาพของโรค เกิดที่เยื่อบุ ปาก คอ และจมูก เชื้อเจริญใน Macrophages ของ อวัยวะที่เกิดพยาธิสภาพนั้น

วงชีวิต (Life cycle) ต้องการโฮสท์ 2 ชนิด 1. พวกสัตว์มีกระดูกสันหลัง (Vertebrate) - พบระยะ Amastigote ( Leishmania form) - เรียกโรค Leishmaniasis (เนื่องจากในคน พบระยะ Amastigote ซึ่งมีรูปร่างแบบ Leishmania form - พบเชื้ออยู่ใน Macrophages

ได้แก่ แมลงพวก Sandfly 2. Vector ได้แก่ แมลงพวก Sandfly ( Phlebotomus sp. ) พบระยะ Promastigote (Leptomonas form) พบเชื้ออยู่ใน Digestive tract ของแมลง

รูปแสดงวงชีวิตของ Leishmania spp. Leishmania form ใน Midgut Sand fly Leptomonas form อยู่บริเวณ Hypostome Leishmania form ในเลือด คน แมลงกัดคน Leishmania form ใน Visceral organ Leptomonas form ถูก Macrophage กินบริเวณแผล แบ่งตัวเป็น Leishmania form เข้าสู่ Blood circulation รูปแสดงวงชีวิตของ Leishmania spp.

Amastigote stage (Leishmania form) รูปร่าง oval หรือ round (ขนาด 2-5 um X 1-3 um) Promastigote stage (Leptomonas form) ยาว 20 um

ตารางเปรียบเทียบ เชื้อ Leishmania spp. L. donovani L. tropica L. brazilliensis 1. โรค Visceral Leishmaniasis Cutaneous Mucocutaneous (kala-azar) (Oriental sore) (Espundia) 2. Distribution จีน, อินเดีย เอเซีย, อเมริกาเหนือ อเมริกาใต้ เอเชียกลาง, เมดิเตอร์เรเนียน แมกซิโก เมดิเตอร์เรเนียน อเมริกากลาง & ใต้ อเมริกากลาง & ใต้, ซูดาน

ตารางเปรียบเทียบ เชื้อ Leishmania spp. L. donovani L. tropica L. brazilliensis 3. Morphology ไม่สามารถแยกชนิดได้ จะบอกได้ว่าเป็นโรคชนิด ใด โดยต้องทราบว่า specimen นำมาจากอวัยวะส่วนใด 4. Life cycle ใน vertebrate ผิวหนัง เยื่อเมือกของจมูก, อยู่บริเวณ organ ปาก ภายในเช่น ตับ, ม้าม, ต่อมน้ำเหลือง

ตารางเปรียบเทียบ เชื้อ Leishmania spp. L. donovani L. tropica L. brazilliensis 5. Clinical มีอาการไข้ ตุ่มแผลพุพอง เกิดแผลพุพอง ซูบผอม บริเวณผิวหนัง บริเวณเยื่อเมือก ตับ, ม้าม, ต่อมน้ำเหลืองโต 6. Diagnosis 1. ตรวจเลือดหา 1. ตรวจหาเชื้อ 1. ตรวจหาเชื้อ amastigote ใน จากแผลและ fluid macrophages 2. Culture ชิ้นเนื้อ 2. Sero Test 2. Sero Test ใน Media NNN (Nicol, Novy & Mc Neal) 3. Serological Test

เกิดจากการถูก แมลงชนิด Sandfly ที่มี Mode of infection เกิดจากการถูก แมลงชนิด Sandfly ที่มี เชื้อปรสิตกัด คนได้รับเชื้อระยะ Promastigote (เชื้อจะ เข้าไปอยู่ในเซลล์แมคโครฟาจ)

พยาธิสภาพของโรค - อาจพบอาการโลหิตเป็นพิษ ( Septicemia ) พบว่าผู้ป่วยสามารถมีภาวะโลหิตจางรุนแรงได้ในรายที่เชื้อปรสิตเข้าสู่ Bone marrow - อาจพบอาการโลหิตเป็นพิษ ( Septicemia ) - อาการปอดอักเสบที่เริ่มจากปลายหลอดลม (Bronchopneumonia)

การตรวจวินิจฉัย (Diagnosis) - ตรวจเนื้อเยื่อจากใต้ผิวหนัง เยื่อเมือก หรือน้ำไขสันหลัง ตรวจหาปรสิตจาก เซลล์แมคโครฟาจ - อาจนำแผลไปเพาะเลี้ยงในอาหาร Novy-Nicolle-McNeal Medium

การรักษา (Treatment) ไปเอง หรืออาจรักษาโดยให้ Antibiotic กรณี - ปกติอาการที่ผิวหนังมักไม่ต้องรักษา จะหาย ไปเอง หรืออาจรักษาโดยให้ Antibiotic กรณี ป้องกัน secondary infection - สำหรับกรณีที่ต้องรักษาทั้งที่ผิวหนัง และที่ เยื่อบุ ใช้ยา Sodium stibogluconate (ชื่อการ ค้า คือ Pentostam) หรือ N-methyl-glucamine antimonate

Visceral leishmaniasis ใช้ยา Sodium stibogluconate , glucamine antimonate ได้เช่นกันแต่ต่างขนาดกัน และอาจใช้ยา amphothericin B และ pentamidine ได้ในรายที่ดื้อยา

(Prevention and Control) การป้องกันและควบคุม (Prevention and Control) ป้องกันการถูกแมลงพาหะกัด ป้องกันอย่าให้คนที่มีบาดแผลไปสัมผัสกับ บาดแผลของผู้ป่วย กำจัดแมลงพาหะ ควบคุมผู้ป่วยไม่ให้เป็นผู้แพร่กระจายโรค