การขนส่งผักและผลไม้

ลักษณะทั่วไปของระบบการขนส่งผักและผลไม้ ประกอบด้วย 3 ส่วนหลัก คือ ตัวยานพาหนะ (vehicle) ส่วนห่อหุ้มป้องกัน (protective cover) วิธีการในการควบคุมอุณหภูมิ (means of temperature management)

วิธีการขนส่งผักและผลไม้ การขนส่งทางน้ำ เช่น การขนส่งทางทะเล (ระหว่างประเทศ) ขนส่งทางแม่น้ำ (เช่น แม่น้ำโขง แม่น้ำเจ้าพระยา และแม่น้ำสายหลักอื่นๆ) Container shipping หรือ break bulk loading ข้อดี ต้นทุนพลังงานต่ำ ขนส่งระหว่างประเทศหรือตลาดส่งออก ผักและผลไม้ที่เหมาะสม เช่น หอมหัวใหญ่ มันฝรั่ง กล้วย ส้มและแอปเปิ้ล มีตู้ container ที่ติดตั้งระบบควบคุมอุณหภูมิ ควบคุมความชื้นและระบายอากาศแยกตัวหรือรวมที่ศูนย์กลาง (central air)

การขนส่งทางรถไฟ การขนส่งทางรถยนต์ การขนส่งทางอากาศ ราคาถูกแต่ช้า ระบบควบคุมอุณหภูมิต้องมีประสิทธิภาพ การขนส่งทางรถยนต์ รถบรรทุกที่มีระบบห้องเย็นในตัว สะดวก สามารถไปรับผลิตผลได้ทุกที่ และมีหลายขนาดบรรจุ จากเล็กถึงใหญ่ ข้อเสีย ถ้าสภาพถนนไม่ดี หรือระบบควบคุมอุณหภูมิไม่ดีจะเป็นผลร้ายต่อผลิตผล การขนส่งผลิตผลหลาย ๆ ชนิดมาด้วยกันต้องคำนึงถึง product compatibility ด้วย การขนส่งทางอากาศ ราคาแพงแต่เร็ว เหมาะสำหรับผักและผลไม้ที่มีอายุเก็บรักษาสั้นและมีมูลค่าสูง เช่น ไม้ตัดดอก เป็นต้น ข้อเสีย การจัดการอุณภูมิค่อนข้างยาก (ร้อน เย็น หรือเยื่อกแข็ง) ความล่าช้าในช่วงขนถ่ายระหว่างสนามบินหรือเครื่องบินอาจทำให้ผลิตผลเสียหายได้

ปัจจัยที่มีผลต่อการจัดการอุณหภูมิระหว่างการขนส่ง ระบบการทำให้เย็นและการหมุนเวียนอากาศภายใน ต้องมีช่องทางการอัดอากาศเย็นและระบายอากาศหมุนเวียนภายในตู้ container ที่เพียงพอ ลักษณะยานพาหนะในการขนส่ง การออกแบบที่เหมาะสมและรักษาประสิทธิภาพการทำให้เย็น การออกแบบตู้ container ให้มีช่องรับและระบายอากาศที่เหมาะสม คงทน ขนาดบรรจุและวิธีการบรรจุ มีการจัดเรียงที่ดีให้มีช่องว่างให้อากาศเย็นหมุนเวียนได้ง่าย บรรจุในปริมาณที่เหมาะสมกับขนาดบรรจุของยานพาหนะ อย่าอัดแน่นเกินไป

การขนส่งผักและผลไม้หลายชนิดพร้อมกัน (Mixed load) ทำให้การจัดการอุณหภูมิยาก ควรใช้อุณหภูมิที่ปลอดภัยที่สุดสำหรับผลิตผลส่วนใหญ่ หรือให้ความสำคัญกับผลิตผลที่มีมูลค่าทางการตลาดสูง สภาพของยานพาหนะบรรทุก ควรมีการตรวจเช็คให้อยู่ในสภาพพร้อมใช้งานตลอดเวลา เทอร์โมมิเตอร์สำหรับตรวจวัดอุณหภูมิ ต้องแม่นยำและเที่ยงตรง ระบบ thermostat สำหรับควบคุมอุณหภูมิ ต้องแม่นยำและเที่ยงตรง สภาพบรรยากาศดัดแปลง ทั้งที่ตั้งใจและไม่ตั้งใจให้เกิด ควรระวังเพราะมีทั้งข้อดีและข้อเสีย

การขนส่งผักและผลไม้หลายชนิดพร้อมกัน (Product Compatibility) สิ่งที่ต้องคำนึงถึงในการขนส่งผักและผลไม้ มีดังนี้ Temperature compatibility ผลิตผลที่ต้องการอุณภูมิเก็บรักษาที่ต่างกัน ข้อควรคำนึงถึง คือ chilling หรือ freezing หรือ heat injury วิธีการปฏิบัติ: แยกผลิตผลที่เก็บรักษาที่อุณหภูมิใกล้เคียงกันขนส่งด้วยกัน ผลิตผลที่ผลิต ethylene ได้กับผลิตผลที่ sensitive ต่อ ethylene หรือสูญเสียได้ง่ายถ้าเก็บในที่ ๆ มี ethylene ไม่ควรที่จะขนส่งพร้อมกัน หรือเก็บร่วมกันขณะขนส่ง เช่น ผลไม้กับผัก หรือกับไม้ตัดดอก ยกตัวอย่างเช่น กล้วยกับไม้ตัดดอก เป็นต้น

Product odor compatibility หรือ กลิ่นของผลิตผลที่แรงทำให้ผลิตผลชนิดอื่นดูดกลืนและเกิดกลิ่นไม่พึงประสงค์ในผลิตผลนั้น ๆ เช่น กลิ่นของ หอม หรือกระเทียม เป็นต้น ดังนั้นควรหลีกเลี่ยงขนส่งร่วมกัน Moisture compatibility หรือระดับความชื้นที่เหมาะสมกับการเก็บของผลิตผลบางชนิดอาจจะแตกต่างกัน เช่น ความชื้นที่สูงเหมาะสำหรับผักประเภทใบ หรือข้าวโพด ขณะที่ หอมและกระเทียมต้องการความชื้นที่ต่ำกว่า ดังนั้นจึงไม่ควรขนส่งร่วมกัน

สภาพบรรยากาศดัดแปลง (Modified atmosphere) สามารถใช้เป็น supplement technology ในการขนส่งได้ ปรับสภาพบรรยากาศ (ระดับของ O2 และ CO2) ที่เหมาะสม อาจจะหุ้มด้วย polyethylene bags หรือ plastic liners Container ต้องปิดสนิท และสามารถควบคุมระดับบรรยากาศได้ ต้องระวังการหมักที่เกิดจากระดับ O2 และ CO2 ต่ำหรือสูงเกินไป มีการใช้ในการขนส่งกล้วย กีวี แอปเปิ้ล สตรอเบอร์รี่ หรือผลไม้ชนิดอื่น