โดย มิสศรุตา นิจนิรันดร์กุล โดย มิสศรุตา นิจนิรันดร์กุล
มัทนะพาธา รักจริงอาจผันแปร มิอาจแก้รักแท้เอย ตำนานดอกกุหลาบ มิอาจทราบความรักแท้ รักจริงอาจผันแปร มิอาจแก้รักแท้เอย ยินดีที่มาสู่เพื่อรับรู้ในรสแห่งรัก ความรักเหมือนโรคา บันดาลตาให้มืดมน ไม่ยินและไม่ยล อุปสรรคใดใด ความรักเหมือนโคถึก กำลังคึกผิขังไว้ ก็โลดจากคอกไป บ ยอมอยู่ ณ ที่ขัง ถึงหากจะผูกไว้ ก็ดึงไปด้วยกำลัง ยิ่งห้ามก็ยิ่งคลั่ง บ หวนคิดถึงเจ็บกาย
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์บทละครพูดคำฉันท์ เรื่อง มัทนะพาธา หรือตำนานแห่งดอกกุหลาบ เมื่อวันที่ ๒ กันยายน ๒๔๖๖ จบสมบูรณ์เมื่อวันที่ ๑๘ ตุลาคม ๒๔๖๖ ระยะเวลาเพียง ๑ เดือน ๑๗ วัน
ที่มาชื่อเรื่อง มัทนา มาจาก มทน แปลว่า ความลุ่มหลงหรือความรัก มัทนา มาจาก มทน แปลว่า ความลุ่มหลงหรือความรัก พาธา แปลว่า ความเจ็บปวด มัทนะพาธา แปลว่า ความเจ็บปวดและเดือดร้อนเพราะความรัก แนวคิดของเรื่องเป็นเรื่องที่เกี่ยวกับความรัก ความลุ่มหลง ความเจ็บร้าวระทมเพราะความรัก
ลักษณะคำประพันธ์ บทละครพูดคำฉันท์ เรื่อง มัทนะพาธา ประกอบด้วยคำประพันธ์หลายชนิดดังนี้ ๑. กาพย์ ๓ ชนิด คือ กาพย์ยานี ๑๑ กาพย์ฉบัง ๑๖ และกาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ ๒. ฉันท์ ๒๑ ชนิด เช่น วิชชุมมาลาฉันท์ ๘ อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑ อุปชาติฉันท์ ๑๑ ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒ อินทวงศ์ฉันท์ ๑๒ วสันตดิลกฉันท์ ๑๔ เป็นต้น หมายเหตุ : ตัวเลขที่ตามหลังชื่อฉันท์ หมายถึงจำนวนคำใน ๑ บาท
จุดมุ่งหมายในการแต่ง ความเป็นมาของเรื่อง มัทนะพาธา หรือ ตำนานดอกกุหลาบ มีลักษณะเป็นบทละครพูดคำฉันท์ จำนวน ๕ องก์ (ตอน) แบ่งเป็น ๒ ภาค คือ ภาคสวรรค์และภาคพื้นดิน เป็นบทพระราชนิพนธ์จากจินตนาการในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว จุดมุ่งหมายในการแต่ง ใช้เป็นแบบฝึกอ่าน ใช้แสดงละครพูด ชี้ให้เห็นโทษของความรัก
เรื่องย่อ ภาคสวรรค์ : กล่าวถึงสุเทษณ์เทพบุตร ซึ่งในอดีตกาลเป็นกษัตริย์ครองแคว้นปัญจาล มัทนาเป็นพระธิดากษัตริย์ของแคว้นสุราษฎร์ สุเทษณ์ได้ส่งทูตไปสู่ขอนาง แต่ท้าวสุราษฎร์พระบิดาของนางไม่ยอมยกให้ สุเทษณ์จึงยกทัพไปรบทำลายบ้านเมืองของท้าวสุราษฎร์จนย่อยยับ และจับท้าวสุราษฎร์มาเป็นเชลยและจะประหารชีวิต แต่มัทนาขอไถ่ชีวิตพระบิดาไว้ โดยยินยอมเป็นบาทบริจาริกาของสุเทษณ์ ท้าวสุราษฎร์จึงรอดจากพระอาญา จากนั้นมัทนาก็ปลงพระชนม์ตนเอง และไปเกิดเป็นเทพธิดาบนสวรรค์นามว่า มัทนา ส่วนท้าวสุเทษณ์ก็ทำพลีกรรมจนสำเร็จ เมื่อสิ้นพระชนม์ก็ไปบังเกิดบนสวรรค์เช่นกัน ด้วยผลกรรมที่เคยได้นางมาเป็นคู่ทำให้มีโอกาสได้พบกันอีกบนสวรรค์ แต่นางมัทนาก็ยังไม่มีใจรักสุเทษณ์เทพบุตรเช่นเดิม
เรื่องย่อ ภาคสวรรค์ : ณ วิมานของสุเทษณ์ ได้มีคนธรรพ์เทพบุตร เทพธิดาที่เป็นบริวารต่างมาบำเรอขับกล่อมถวาย แต่ถึงกระนั้นสุเทษณ์เทพบุตรก็ไม่มีความสุข เพราะรักนางมัทนา แต่ไม่อาจสมหวังเพราะผลกรรมที่ทำไว้ในอดีต จึงให้วิทยาธรชื่อมายาวินใช้เวทมนตร์คาถาไปสะกดให้นางมายังวิมานของสุเทษณ์เทพบุตร ฝ่ายมัทนาเมื่อถูกเวทย์มนตร์สะกดมา สุเทษณ์จะตรัสถามอย่างไรนางก็ทวนคำถามอย่างนั้นทุกครั้งไป จนสุเทษณ์เทพพระบุตรขัดพระทัย รู้สึกเหมือนตรัสกับหุ่นยนต์ จึงให้มายาวินคลายมนตร์สะกด
เรื่องย่อ เมื่อนางรู้สึกตัวก็ตกใจกลัวที่ล่วงล้ำเข้าไปถึงวิมานของสุเทษณ์เทพบุตร สุเทษณ์เทพบุตรถือโอกาสฝากรัก มัทนาแสดงความจริงใจว่านางไม่ได้รักสุเทษณ์เทพบุตรจึงไม่อาจรับรักได้ เมื่อได้ยินดังนั้นสุเทษณ์เทพบุตรรู้สึกกริ้วนางมัทนาเป็นที่สุด จึงสาปให้มัทนาจุติจากสวรรค์ไปเกิดเป็นดอกกุหลาบในป่าหิมาวันในโลกมนุษย์ และเปิดโอกาสให้นางกลายร่างเป็นมนุษย์ได้เมื่อถึงคืนวันเพ็ญเพียงหนึ่งวันกับหนึ่งคืนเท่านั้นเมื่อใดที่นางมีรักเมื่อนั้นจึงจะพ้นคำสาปและกลายร่างเป็นมนุษย์ได้อย่างปกติ หากเมื่อใดที่นางมีทุกข์เพราะความรักก็ให้นางอ้อนวอนต่อพระองค์จึงจะยกโทษทัณฑ์ให้ ดังนั้นจึงสรุปได้ว่าสาเหตุของปมขัดแย้งในเรื่อง คือ สุเทษณ์รักนางมัทนาแต่นางไม่รักตอบ
เรื่องย่อ ภาคพื้นดิน : ภาคพื้นดิน : ต่อมา ณ ป่าหิมะวัน ฤๅษีกาละทรรศินได้พบ ได้รู้ว่านี่เป็นเทพธิดามาจุติ ได้ขุดเอาดอกกุหลาบไปปลูกดูแลปกป้องไว้กับอาศรม ในวันเพ็ญเดือนหนึ่ง ท้าวชัยเสนออกล่าสัตว์ที่ป่าหิมะวัน พักที่อาศรมฤๅษี บังเอิญ(หรือพรหมลิขิต)ได้พบนางมัทนาเข้า ด้วยความงดงามของนาง ท้าวชัยเสนจึงตกหลุมรัก และมัทนามีใจให้กับท้าวชัยเสนเช่นกันต่างพรรณนาความรักถึงกัน มัทนาได้มีความรักแล้วจึงกลายเป็นคนจริงๆ ท้าวชัยเสนขอนางมัทนาจากฤาษีและพานางไปอยู่ด้วยที่วัง แต่ทว่า นางจัณฑีมเหสีของท้าวชัยเสนได้รู้เข้าว่าท้าวชัยเสนมีนางมัทนา เจรจาดูหมิ่นนางมัทนา ท้าวชัยเสนกริ้วสิดุด่านางจัณฑีมเหสีผู้ริษยา มาว่านางมัทนาที่รักได้อย่างไร
เรื่องย่อ ภาคพื้นดิน : ภาคพื้นดิน : มีหรือนางจัณฑีจะนิ่งได้ นางแค้นใจมาก ไปฟ้องพระบิดาให้ยกทัพมาตี และยังแกล้งนางมัทนาสารพัด ทำอุบายหลอกท้าวชัยเสนว่า นางมัทนาไปมีรักกับศุภางค์ทหารเอกของท้าวชัยเสน ท้าวชัยเสนหลงกลเข้าแล้ว ถึงขั้นจะประหารกันเลย ทั้งสองคนที่ถูกกล่าวหาเศร้าหดหู่เสียใจ นานวันเข้า ท้าวชัยเสนก็รู้ความจริงว่ามัทนาและศุภางค์ไม่ผิดจริงแล้วจะแทงตัวเองให้ตาย แต่อำมาตย์ได้บอกว่าแอบปล่อยทั้งสองไป ส่วนนางจัณฑีและพวกก็รับโทษไปตามเวรตามกรรม
เรื่องย่อ ภาคพื้นดิน : ภาคพื้นดิน : มัทนาได้วิงวอนถึงเทพสุเทษณ์ให้มาช่วยนาง สุเทษณ์ยินดีมากๆ อยากจะรับนางเป็นมเหสี แต่ว่ามัทนาไม่ได้รักสุเทษณ์ มีสองสามีไม่ได้ เรื่องราวเป็นเหมือนตอนเริ่มแรก สุเทษณ์โกรธ สาปมัทนาเป็นดอกกุหลาบไปตลอดกาล ท้าวชัยเสนก็ได้แต่รำพันถึงความหลงผิดและความรักที่มีต่อนางมัทนาให้ต้นกุหลาบได้รับรู้ และนำไปปลูกในอุทยาน
เรื่องย่อ พระฤาษีก็อวยพรให้กุหลาบนั้นดำรงอยู่คู่โลกโดยไม่มีวันสูญพันธุ์ อีกทั้งยังเป็นดอกไม้ที่มีกลิ่นหอมสามารถช่วยดับทุกข์ในใจคนและดลบันดาลให้จิตใจเบิก บานเป็นสุขได้ ในเวลาต่อมา ชาย-หญิงเมื่อมีรักก็จะใช้ดอกกุหลาบเป็นสัญลักษณ์แห่งความรักจนถึงทุกวันนี้
ข้อคิดจากเรื่อง มัทนะพาธา น้ำและอาหารนั้นเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้ร่างกายยังยืนหยัดอยู่ได้แต่สิ่งที่สำคัญมากกว่านั้นคือสภาพของจิตใจ หากว่าขาดอารมณ์แห่งรักนี้แล้ว การดำรงอยู่ของร่างกายก็คงไร้ความหมาย หากแม้ว่าความรักจักนำมาซึ่งความทุกข์แต่เชื่อได้ว่าเหตุแห่งทุกข์ที่เกิดจากรักย่อมเบาบางกว่าเหตุแห่งทุกข์ที่เกิดจากความเกลียดชัง อารมณ์แห่งความรักคือสิ่งที่ชักนำให้คนเราลุกขึ้นสู้อย่างเข้มแข็งและเด็ดเดี่ยวกับอุปสรรคที่เข้ามาขัดขวางรวมถึงเป็นแรงกายและแรงใจที่จะทำกิจการใดๆทั้งปวงให้สำเร็จลุล่วงลงได้
