รัฐธรรมนูญในฐานะกฎหมายสูงสุดแห่งรัฐ

รัฐธรรมนูญคืออุดมการณ์ชุดหนึ่ง ซึ่งถูกอธิบายว่าเป็นหลักการ สำคัญของโลกปัจจุบัน มีประเทศไหนไม่มีรัฐธรรมนูญ

Governed by Law, not men การปกครองโดยกฎหมาย, ไม่ใช่โดยคน ปัญหาข้อถกเถียงแต่ดั้งเดิมระหว่างคน vs. กฎเกณฑ์

คลื่นแห่งรัฐธรรมนูญ (เสรี/ประชาธิปไตย) 3 ยุค หนึ่ง ความพยายามจำกัดอำนาจผู้ปกครอง สอง การออกแบบโครงสร้างอำนาจรัฐ สาม รัฐธรรมนูญนิยม

คลื่นยุคที่ 1 Magna Carta 1215 เอกสารเก่าชิ้นหนึ่ง จะมี ความสำคัญอย่างไร Magna Carta Libertatum มหากฏบัตร

มักถูกอธิบายว่าเป็น “ต้นกำเนิดของรัฐธรรมนูญ” No free man shall be seized or imprisoned, or stripped of his rights or possessions, …. except by the lawful judgment of his equals or by the law of the land. To no one will we sell, to no one deny or delay right or justice.

บุคคลต้องได้รับการพิจารณาอย่างรวดเร็ว https://www.bl.uk/magna-carta/articles/magna-carta-an-introduction บุคคลต้องได้รับการพิจารณาอย่างรวดเร็ว เสรีชนจะถูกจับกุมคุมขังไม่ได้ ยกเว้นโดยการตัดสินตามกฎหมาย การเก็บภาษีต้องได้รับความยินยอมจากขุนนาง (baron) ขุนนาง 25 คน ทำหน้าที่เป็นผู้พิทักษ์ หากกษัตริย์ไม่ทำตาม

But รับรองเสรีภาพของ Free man แต่ว่าคนส่วนใหญ่เป็นไพร่ เป็นการจำกัดอำนาจของกษัตริย์ โดยกลุ่มขุนนาง มีผลบังคับระยะสั้นๆ ภายหลังจากนั้นกษัตริย์ก็เบี้ยว ภายใน ระยะเวลา 3 เดือน

L ศิลาจารึก พ่อขุนรามคำแหง “ไพร่ฟ้าหน้าใสลูกเจ้าลูกขุนผู้ใดแล้  ล้มตาย หายกว่า  เหย้าเรือนพ่อเชื้อ เสื้อ  คำมัน  ช้าง ขอ  ลูกเมียเยียข้าว  ไพร่ฟ้าข้าไท  ป่า หมาก ป่าพลูพ่อเชื้อมัน  ไว้แก่ลูกมันสิ้น” ในปากประตูมีกระดิ่งอันณื่ง แขวนไว้หั้น ไพร่ ฟ้าหน้าปก  กลางบ้านกลางเมือง  มีถ้อยมี ความ เจ็บท้อง ข้องใจ มันจักกล่าวเถิงเจ้าเถิง ขุนบ่ไร้ ไปลั่นกะดิ่งอันท่านแขวนไว้ พ่อขุน รามคำแหงเจ้าเมืองได้ยิน เรียกเมือถาม สวน ความแก่มันด้วยซื่อ

“ถ้าประสงค์จะตีความกันอย่างกว้างแล้ว ทั้ง magna carta และศิลาจารึก ก็อยู่ในข่ายเป็นเอกสารเกี่ยวกับการปกครองบ้านเมือง และจัดเป็นรัฐธรรมนูญหรือกระทั่งเป็นสัญญาประชาคม” ม.ร.ว. เสนีย์ ปราโมช

ศิลาจารึก (ถ้าจริง) สร้าง พ.ศ. 1826 = ค.ศ. 1283 นี่คือ “ปฐมรัฐธรรมนูญของไทย” เทียบเท่ากับ magna carta คำอธิบายนี้ฟังขึ้นหรือไม่ ?

คลื่นยุคที่ 2 ความพยายามในการ เปลี่ยนแปลงระบอบเดิม รัฐธรรมนูญสหรัฐฯ 1787 รัฐธรรมนูญฝรั่งเศส 1791 ติดตามมาด้วยอีกหลายประเทศ

การปฏิเสธระบอบการปกครอง ของกษัตริย์ จากแนวคิด/ทฤษฎี มาสู่ รูปธรรมในความเป็นจริง โดยเฉพาะแนวคิดของ John Locke

ออกแบบโครงสร้างของรัฐบาลแบบที่ไม่ต้องมีกษัตริย์ รัฐธรรมนูญแบบเป็นลายลักษณ์อักษรฉบับแรกของโลก

At the beginning of 20th century

Changes during 20th century

อะไรคือเหตุผลสำคัญของการล่มสลายของระบอบราชาธิปไตย (โดยทั่วไป) อะไรคือลักษณะสำคัญของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ (กษัตริย์เป็นเจ้าของรัฐและเป็นผู้บริหารด้วย) แล้วเป็นปัญหาอย่างไร การสืบทอดราชสมบัติตามราชวงศ์

Marie Antoinette's execution on 16 October 1793

สถาบันกษัตริย์บางแห่งเกิดจากปัจจัยภายใน บางแห่งเกิดจากปัจจัยภายนอก บางแห่งเกิดทั้งจากปัจจัยภายในและภายนอก

คลื่นลูกที่สาม หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 การล่มสลายของลัทธิอาณา นิคม (decolonization) พร้อมกับการเกิดขึ้นของรัฐ อธิปไตยใหม่

คลื่นลูกที่สาม จุด หนึ่ง ความเปลี่ยนแปลงสำคัญปลาย ศ. 20 สืบเนื่องมาต้น ศ. 21 การเกิดขึ้นของประเทศใหม่ๆ หลังสหภาพโซเวียต

ดินแดนเกิดใหม่จะกลายเป็น “รัฐ” ที่สมบูรณ์เมื่อไหร่ มีเงื่อนไขอะไรบ้าง การรับรอง “รัฐ” กับ “รัฐบาล” รับรองรัฐ แต่ไม่รับรองรัฐบาลได้หรือไม่

Constitutionalism >> แนวคิดรัฐธรรมนูญนิยม ภายใต้อุดมการณ์แบบเสรี/นิยม รัฐอธิปไตยต้องมีรัฐธรรมนูญเพื่อจัดความสัมพันธ์ระหว่างองค์กร ของรัฐ และองค์กรของรัฐกับประชาชน เพื่อจำกัดการใช้อำนาจของรัฐอยู่ภายใต้กรอบของกฎหมาย เพื่อทำให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการใช้อำนาจ

Constitutionalization >> กระแส “รัฐธรรมนุญาภิวัตน์” ประสบการณ์จาก “เผด็จการ” ก่อนและระหว่าง ww2 ลักษณะสำคัญของรัฐธรรมนูญหลัง ww2 หนึ่ง รับรองสิทธิเสรีภาพประชาชน สอง การจัดตั้งองค์กรขึ้นมาทำหน้าที่คุ้มครอง “ความเป็นใหญ่” ของ รัฐธรรมนูญเป็นการเฉพาะ >> ศาลรัฐธรรมนูญ

“ความเป็นกฎหมายสูงสุดของรัฐธรรมนูญ” ตำรากฎหมายทั่วไป >> รัฐธรรมนูญเป็นกฎหมายสูงสุด กฎหมายอื่นจะขัดหรือแย้งไม่ได้ (ต้องมีองค์กรมาทำหน้าที่ชี้ขาด) การแก้ไขรัฐธรรมนูญต้องกระทำยากกว่ากฎหมายธรรมดา (เสียง ข้างมากแบบพิเศษ, ประชามติ)

ความมหัศจรรย์ของรัฐธรรมนูญไทย มีการฉีกรัฐธรรมนูญเกิดขึ้นหลายครั้ง แต่มีใครถูกลงโทษหรือไม่ กฎหมายจำนวนมากประกาศใช้มาอย่างยาวนานกว่ารัฐธรรมนูญ รัฐธรรมนูญ “ไทย” เป็นกฎหมายสูงสุดจริงหรือ หรือว่า “เป็นแค่จำขี้ ปากฝรั่งมา”