ทรัพยากรธรรมชาติ และการใช้ทรัพยากร ผศ. ดร. ชิตชล ผลารักษ์ ภาควิชาชีววิทยา และ สาขาวิชาวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ E-mail: chitchol@chiangmai.ac.th; Office: ScB1707

หัวข้อศึกษา ความหมายและขอบเขตของทรัพยากรธรรมชาติ ข้อมูลการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ ทรัพยากรธรรมชาติในเวทีโลก กรณีศึกษา: Ecological Footprint กรณีศึกษา: Water Footprint

ความหมายและขอบเขตของทรัพยากรธรรมชาติ

ความหมายและขอบเขต (ต่อ) Natural resources (economically referred to as land or raw materials) occur naturally within environments that exist relatively undisturbed by mankind, in a natural form. A natural resource is often characterized by amounts of biodiversity existent in various ecosystems. (Wikipedia) Some examples of natural resources include: Air, wind Plants, Forestry & Agroforestry Animal/ Wildlife, Coal and Fossil Fuels, Soils, ceans, lakes and rivers Agronomy - the science and technology of using plants for food, fuel, feed, and fiber.

ความหมายและขอบเขต (ต่อ) ทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง สิ่งที่เกิดขึ้นหรือมีอยู่เองตามธรรมชาติ และสามารถนำไปใช้ ประโยชน์ในการดำรงชีวิตของมนุษย์ได้ ทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญ เช่น ดิน น้ำ ป่าไม้ แร่ธาตุ

ความหมายและขอบเขต (ต่อ) ทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง สิ่งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ มนุษย์สามารถนำทรัพยากรเหล่านี้ไปใช้ประโยชน์ในรูปลักษณ์ ต่างๆ ได้

การแบ่งประเภทของทรัพยากรธรรมชาติ 1. ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แล้วหมดไป (Nonenewable Resources) ได้แก่ ทรัพยากรที่ใช้แล้วหมดไป หรือไม่ สามารถทดแทนขึ้นหรือใช้ระยะเวลาในการทดแทนขึ้นใหม่ เช่น แร่ธาตุ น้ำมัน ก๊าซธรรมชาติ 2. ทรัพยากรธรรมชาติที่สามารถทดแทนใหม่ได้ (Renewable Resources) เช่น ป่าไม้ ดิน สัตว์ป่า น้ำ ทรัพยากรธรรมชาติประเภทนี้หากมีการจัดการในการใช้อย่างถูกวิธีจะสามารถเกิดขึ้นหรือทดแทนขึ้นใหม่ได้

Energy from Charcoal

Hydrologic cycle ?

connection

Save the Forest

What do you think about this? Discuss…

การศึกษา/ความสำคัญของทรัพยากร เชิงปริมาณ (quantitative study) เชิงคุณภาพ (qualitative study) ขาดสมดุล ปัญหา (Problems)

ภาพและแนวคิดในการแก้ปัญหา ด้านทรัพยากรธรรมชาติ

Global problems Regional problems National problems Personal problems Provincial problems National problems Regional problems Global problems

Personal problems Provincial problems National problems Global problems Distance: up side down Regional problems National problems Provincial problems Personal problems

น้ำท่วมเชียงใหม่: Provincial Problems ปริมาณ หรือ คุณภาพ ???.... ระดับไหน ?? น้ำท่วมเชียงใหม่: Provincial Problems

Water Scarcity: Global Problems ปริมาณ หรือ คุณภาพ ???.... ระดับไหน ?? Water Scarcity: Global Problems

ปริมาณ / คุณภาพ ??? ระดับไหน ??

ปัญหาอะไร สำคัญที่สุด ? ปัญหาอะไร ควรเร่งแก้ไขก่อน ?

การแก้ปัญหา ต้องรู้... รู้จักทรัพยากร รู้ที่มาของปัญหา รู้การแก้ปัญหา

ทรัพยากรธรรมชาติของกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม กรมทรัพยากรธรณี (www.dmr.go.th) กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง (www.dmcr.go.th) กรมป่าไม้ (www.forest.go.th) กรมทรัพยากรน้ำบาดาล (www.dgr.go.th) กรมทรัพยากรน้ำ (www.dwr.go.th) กรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช (www.dpn.go.th)

ทรัพยากรป่าไม้

คำจำกัดความ ทรัพยากรที่มีอยู่ในสังคมของป่าทุกชนิด ไม่ว่าจะเป็นสิ่งมีชีวิตหรือสิ่งไม่มีชีวิต ได้แก่ สัตว์ป่า ของป่า ที่ดิน ป่าไม้ ต้นน้ำลำธาร และสภาพแวดล้อมทั่วไปของป่า สิ่งเหล่านี้จัดเป็นทรัพยากรธรรมชาติที่สามารถฟื้นสภาพได้ถ้ามีการอนุรักษ์อย่างเหมาะสมและสามารถทำการบำรุงรักษาสภาพให้คงอยู่เพื่ออำนวยประโยชน์ได้โดยไม่มีที่สิ้นสุด

ประโยชน์ของทรัพยากรป่าไม้      1. ประโยชน์ทางตรง      2. ประโยชน์ทางอ้อม

ประโยชน์ทางตรง ไม้ที่นำมาใช้สอย ก่อสร้างต่างๆ ฟืนและถ่านที่ใช้เป็นเชื้อเพลิง สมุนไพรต่างๆ ที่นำมาทำเป็นยารักษาโรค ส่วนต่างๆ ที่ใช้ทำเป็นเครื่องเขิน น้ำหอม น้ำมันผสมสี สบู่ สารกำจัดศัตรูพืช เปลือก แก่นและผลของไม้ชนิดต่างๆ สำหรับฟอกหนังและสี

ประโยชน์ทางอ้อม ไม่สามารถคำนวณเป็นมูลค่าได้ แต่มีความสำคัญมาก เช่น ช่วยให้มีน้ำไหลตลอดปี ช่วยบรรเทาความรุนแรงของอุทกภัย ช่วยป้องกันการพังทลายของหน้าดิน ช่วยบรรเทาความรุนแรงของลมพายุ ช่วยรักษาระดับความชุ่มชื่นของอุณหภูมิในอากาศ เป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่า เป็นที่พักผ่อนหย่อนใจประกอบกิจกรรมนันทนาการของ ประชาชน

ปัญหาการตัดไม้ทำลายป่า (Deforestation Problems) Logging Techonology

กราฟแสดงพื้นที่ป่าของโลกในปัจจุบัน

พื้นที่ป่าของBorneo

ร้อยละของพื้นที่ป่าที่เหลืออยู่เมื่อเทียบกับระยะแรกเริ่ม

พื้นที่ป่าสงวนในบางประเทศ

พื้นที่ป่าของประเทศไทย ปี  2528 สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย  พบว่ามีพื้นที่ป่าเหลืออยู่เพียง 28 % ของพื้นที่ประเทศหรือประมาณ 90 ล้านไร่ ในจำนวนนี้มีพื้นที่ป่าต้นน้ำลำธารประมาณ 9 ล้านไร่  ในปีเดียวกัน มีมติคณะรัฐมนตรีกำหนดให้บริเวณต้นน้ำซึ่งอยู่ตอนบนของพื้นที่ลุ่มน้ำและมีภูมิประเทศสูงชันมาก และพื้นที่ที่ยังมีสภาพป่าสมบูรณ์ เรียกว่าพื้นที่ลุ่มน้ำชั้น 1 เอ เป็นพื้นที่ สงวนรักษาไว้เป็นพื้นที่ต้นน้ำลำธาร

พื้นที่ป่าของประเทศไทยในปัจจุบัน ปี พ.ศ. 2550 พื้นที่ป่าต้นน้ำลำธารของประเทศไทยลดลงเหลือไม่ถึง 6 ล้านไร่

พื้นที่เชื่อมต่อผืนป่าตามแนวเทือกเขาตะนาวศรี สำคัญในเชิงภูมิศาสตร์เพื่อการอนุรักษ์ป่าไม้และสัตว์ป่า เพราะ เป็นพื้นที่ป่าตามเขตชายแดนประเทศไทยและสหภาพพม่าที่ยังคงความอุดมสมบูรณ์ และแต่ยังเป็นแนวเชื่อมต่อระหว่างผืนป่าอนุรักษ์ผืนใหญ่ที่สุดในประเทศไทย คือ ผืนป่าตะวันตก (Western Forest Complex) กับผืนป่าแก่งกระจาน (Kaeng Krachan Forest Complex) พื้นที่นี้ตั้งอยู่ในเขตรอยต่อทางชีวภูมิศาสตร์ (Biogeographical zone) ถึง 4 เขต ครอบคลุม 6 ลุ่มน้ำหลักของประเทศไทย จึงเป็นแหล่งรวมความหลากหลายทางชีวภาพที่สำคัญอีกแห่งหนึ่งของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

เราจะช่วยอะไรได้บ้าง ในเรื่องของทรัพยากรป่าไม้ ?

ทรัพยากรสัตว์ป่า

คำจำกัดความ ตามความหมายของนักวิชาการบางสาขา สัตว์ป่าหมายถึง สัตว์มีกระดูกสันหลังทั้งหมดที่เกิดขึ้นในธรรมชาติ ประกอบด้วยสัตว์จำพวกปลา นก สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก สัตว์เลื้อยคลาน และสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม

คำจำกัดความ (ต่อ) ตามพระราชบัญญัติสงวนคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ.2535 สัตว์ป่า หมายถึง สัตว์ทุกชนิดไม่ว่าสัตว์บก สัตว์ปีก แมลง หรือ แมง ซึ่งโดยสภาพธรรมชาติย่อมเกิดและดำรงชีวิตอยู่ในป่าหรือในน้ำ และให้ความหมายรวมถึงไข่ของสัตว์ป่าเหล่านั้นทุกชนิดด้วย แต่ไม่รวมถึงไข่ของสัตว์พาหนะที่ได้จดทะเบียนรูปพรรณตามกฎหมายว่าด้วยสัตว์พาหนะแล้ว และสัตว์พาหนะที่ได้มาจากการสืบพันธุ์ของสัตว์พาหนะดังกล่าว

การจัดประเภทสัตว์ป่า สัตว์ป่าสงวน (Reserved Animals) หมายถึง สัตว์ป่าที่หายาก 15 ชนิด ตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2535 ได้แก่ แมวลายหินอ่อน พะยูน เก้งหม้อ นกกระเรียน เลียงผา กวางผา ละองหรือละมั่ง สมัน กูปรี ควายป่า แรด กระซู่ สมเสร็จ นกแต้วแล้วท้องดำ นกเจ้าฟ้าหญิงสิรินธร

สัตว์ป่าคุ้มครอง (Protected Animals) คือสัตว์ป่าที่มีชื่ออยู่ในบัญชีแนบท้าย กฎกระทรวง กำหนดให้เป็นสัตว์ป่าบางชนิดเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง พ.ศ. 2546 ตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ.2535 ประกอบด้วยสัตว์ป่าจำพวกสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม 201 ชนิด นก 952 ชนิด สัตว์เลื้อยคลาน 91 ชนิด สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก 12 ชนิด แมลง 20 ชนิด ปลา 14 ชนิด และสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังอื่น ๆ 12 ชนิด ตัวนิ่มหรือลิ่ม

ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง

เขตแนวปะการังที่อยู่ในเกณฑ์อันตราย

เขตแนวปะการังที่อยู่ในเกณฑ์อันตราย

ขอบเขตของทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งไทย ชายฝั่งทะเลไทยมีความยาวประมาณ 2,614 กิโลเมตร เป็นชายฝั่งด้านอ่าวไทย ประมาณ 1,660 กิโลเมตร ชายฝั่งด้านทะเลอันดามัน 954 กิโลเมตร ทรัพยากรชายฝั่งทะเลที่สำคัญ ได้แก่ ป่าชายเลน ปะการัง หาดทราย ปลาและสัตว์น้ำชายฝั่งนานาชนิด น้ำทะเล หญ้าทะเล เป็นแหล่งอาหาร แหล่งประมงและการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่ง มีคุณค่าทางเศรษฐกิจ มีประโยชน์ในด้านเป็นแหล่งท่องเที่ยว พักผ่อนหย่อนใจที่สวยงาม นำมาซึ่งรายได้ส่งผลต่อการพัฒนา เศรษฐกิจของประเทศ

พื้นที่กัดเซาะชายฝั่งทะเล แยกตามภูมิภาค ระยะทางชายหาด (ก.ม.) ระยะทางที่ถูกกัดเซาะ (ก.ม.) พื้นที่ถูกกัดเซาะ (%) ชายฝั่งอ่าวไทย 1701.50 376.66 22.1 อ่าวไทยตอนบน 121.5 82 67.50 ชายฝั่งตะวันออก 485 62 12.8 ชายฝั่งตะวันตก 450 75.46 16.8 ชายฝั่งอ่าวไทยภาคใต้ 645 237.68 79.7 ชายฝั่งทะเลอันดามัน 946 111.4 11.8

ทรัพยากรน้ำ

คำจำกัดความ น้ำหมายถึง ของเหลวเกิดจากการรวมตัวกันของก๊าซไฮโดรเจนและก๊าซออกซิเจนในภาวะที่เหมาะสม ความหมายในเชิงทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง สิ่งที่นำมาใช้อุปโภค บริโภค ชำระล้างร่างกาย ใช้ในการเพาะปลูก การเกษตรกรรม อุตสาหกรรม การคมนาคมทางน้ำ การผลิตพลังงาน ทรัพยากรน้ำยังเป็นทรัพยากรประเภทหนึ่งที่สามารถเกิดขึ้นทดแทนอยู่ตลอดเวลาเป็นวัฏจักร

คำจำกัดความ แหล่งต้นตอของน้ำ ที่เป็นประโยชน์หรือมีศักยภาพที่จะก่อให้เกิด ประโยชน์แก่มนุษย์ น้ำที่มนุษย์นำมาใช้ในกิจกรรมต่างๆ ดังกล่าวนั้นจะเป็นน้ำจืด แต่น้ำจืดในโลกเรามีเพียง 2.5 % ของน้ำทั้งหมด และปริมาณ 2 ใน 3 ของน้ำจืดจำนวนนี้เป็นน้ำแข็งในรูปของธารน้ำแข็งและน้ำแข็งที่อยู่ที่ขั้วโลก ความต้องการน้ำมีมากกว่าน้ำจืดที่มีอยู่ในหลายส่วนของโลก และในอีกหลายพื้นที่ในโลกกำลังจะประสบปัญหาความไม่สมดุลของอุปสงค์และอุปทานของน้ำ ในอนาคตอันไม่ไกล กรอบปฏิบัติเพื่อการจัดสรรทรัพยากรน้ำให้แก่ผู้ใช้น้ำ เรียกว่า "สิทธิการใช้น้ำ" (Water rights)

Water Scarcity/ Water Rights

ทรัพยากรธรรมชาติ ในเวทีโลก กรณีศึกษา

กรณีศึกษา: การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ Ecological Footprint Water Footprint

สถานการณ์ปัจจุบันเกี่ยวกับน้ำ Ecological Footprints Water Footprints

Ecological Footprints

Ecological Footprints

Ecological Footprints การคำนวณร่องรอยการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ รวมถึง น้ำ และที่ดิน ต่อหัวประชากร ต่อปี โดยการใช้ดังกล่าวก่อให้เกิดขยะหรือของเสียในรูปแบบต่างๆ การก่อให้เกิดขยะหรือเสียดังกล่าวต้องคำนึงถึงการจัดการของเสียเหล่านั้นโดยอาศัยเทคโนโลยีที่มีอยู่ในปัจจุบัน และผลลัพธ์หรือของเสียอันเนื่องจากการจัดการของเสียเหล่านั้นด้วย

Ecological Footprint V.S. Biocapacity

Ecological Footprints

Annual Production Carrying Capacity

Carrying Capacity  Bio-capacity ต้องใช้โลกอีกกี่ใบ .... จึงจะพอ

USA UAE

World Ecological Footprint 2005

World Ecological Footprint 2005

US Thailand Vietnam India

http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/trends/ http://www.definition-of-ecological-footprint.com/ecological-footprint/carrying-capacity-of-earth/

Ecological Footprints อาคาร พลังงาน การเดินทาง น้ำ อาหาร ขยะ

Water Footprints

Water Footprints Water appropriation by a defined human population H2O H2O H2O Trade-offs will have to be made between water for food production and water for ecosystem service generation in natural ecosystems

Global Water Footprint ! Source:

How do we use the world's water?

หมายถึงน้ำที่ใช้ในภาคการผลิต ซึ่งรวมทั้งการผลิตสิ้นค้า และบริการ Virtual water หมายถึงน้ำที่ใช้ในภาคการผลิต ซึ่งรวมทั้งการผลิตสิ้นค้า และบริการ ประกอบด้วย 3 ส่วนหลัก ได้แก่ Green water เป็น virtual water ในรูปของน้ำที่สูญเสียไปกับการซึมลงสู่ใต้ดิน อยู่ในรูปความชื้นของดิน (ในเชิงระบบนิเวศและการเกษตร) Blue water เป็น virtual water ที่เห็นเป็นของเหลว ในรูปของน้ำ ผิวดิน ซึ่งมีการสูญเสียไปกับการระเหย ระหว่างกระบวนการผลิต เช่น การสูญเสียน้ำฝนไปกับการระเหย ระหว่างกระบวนการปลูกข้าว หรือพืชผลทางการเกษตรอื่น ๆ Grey water เป็นน้ำดีที่กลายเป็นน้ำเสีย อันเนื่องจากกระบวนการผลิต

Blue Water - Fluid water; found in rivers, lakes, groundwater - Irrigated agriculture

Green Water - Rainfall penetrates land and turn the soil moist - The basis for rainfed agriculture

Blue water Green water World food 70% 30% Agriculture, 70% Industry, services, 15% Domestic use, 10% Ecology, agriculture

Virtual water!

ใช้ทรัพยากรให้คุ้มค่า

Thank You for Your Attention