การประยุกต์แนวคิด/ทฤษฎีพฤติกรรมศาสตร์ ในการพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพ โดย รองศาสตราจารย์ ดร. สุปรียา ตันสกุล ภาควิชาสุขศึกษาและพฤติกรรมศาสตร์ คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

ทำอย่างไร ให้คนเปลี่ยนแปลง ทำไมต้องทฤษฎี ? อยู่ดี มีสุข ทำอย่างไร ให้คนเปลี่ยนแปลง พฤติกรรมสุขภาพ? EXPLAIN อย่างไร? ทำไม? เพราะ อะไร? ทฤษฎี CHANGE

ข้อควรคิดเมื่อจะใช้ทฤษฎี ทฤษฎีที่เหมาะ ต้องให้แนวคิด พฤติกรรม ปัญหาสุขภาพ เงื่อนไข/สภาพ แวดล้อม เป็นเหตุเป็นผล คงที่ ใช้ได้ผล มีงานวิจัย สนับสนุน หน่วยที่จะ เปลี่ยน กฎข้อ 1 คิดก่อน ขึ้นกับ ปัญหา/ ชนิด ของพฤติกรรม No one theory will be right in all cases

นิยามของพฤติกรรมสุขภาพ individuals actions groups organizations determinants social change policy development & implementation correlates improving coping skills consequences QOL

นิยามของพฤติกรรมสุขภาพ Observable (overt) actions Mental events Emotional states Relate to health maintenance health restoration health improvement

นิยามของพฤติกรรมสุขภาพ Preventive health behavior Illness behavior Sick-role behavior

แนวคิดเกี่ยวกับพฤติกรรม Behavior change as a process Changing behavior Barriers to action & decisional balance Change is incremental  not an event  maintaining behavior change  a short period of time

แนวคิดเกี่ยวกับพฤติกรรม Identify & maximize the benefits of positive change Pull participants along the Continuum of change Public health programs Educational programs + Environmental supports Change + maintain changes over the long tine

แนวคิดเกี่ยวกับพฤติกรรมสุขภาพ ปัจจัยภายในบุคคล ถูกกำหนดโดย พฤติกรรมสุขภาพ ปัจจัยเกี่ยวกับ สิ่งแวดล้อม พฤติกรรมสุขภาพ ปัจจัยเกี่ยวกับ สังคม

ทฤษฎีอะไรบ้าง Policy Media/Society-at-large Community Organization Inter-Personal Intra-Personal

ทฤษฎีมี 3 ระดับ นโยบายสาธารณะที่กำกับ สนับสนุน การมีสุขภาพดี Social network, norms,มาตรฐาน ระดับชุมชน สังคม กฎ, ระเบียบ, นโยบาย, ไม่เป็นทางการ กระบวนการระหว่างบุคคล จากครอบครัว เพื่อน support, social identity, role definition ระหว่างบุคคล คุณลักษณะส่วนบุคคล ความรู้ เจตคติ ความเชื่อ ฯลฯ ระดับบุคคล

การกระทำ ปัญญา (ความรู้ ความคิด ความรู้สึก) ทฤษฎีระดับบุคคล แนวคิด พื้นฐาน ทฤษฎีระหว่างบุคคล อิทธิพลของกระบวนการทาง ปัญญา สังคม สิ่งแวดล้อม มีบทบาทสำคัญ

Individual/Intrapersonal Health Behavior Models/theories Health Belief Model Protection Motivation Theory Theory of Reasoned Action Theory of Planned Behavior Motivational theories of health Behavior

Transtheoritical Model Health Action Process Approach Stage theories to health behavior

ทฤษฎีที่ใช้ปรับเปลี่ยนระดับบุคคล ทักษะ ประสบการณ์ ความรู้ การรับรู้ ตนเอง ความเชื่อ แรงจูงใจ เจตคติ การรับรู้

ทำตามมีข้อดี > ข้อเสีย แบบแผนความเชื่อด้านสุขภาพ (Health Belief Model : HBM) HBM ถ้าจะทำให้บุคคล ป้องกันโรค ปรับที่ความเชื่อ โอกาสเกิดโรค ความรุนแรง ฉันทำได้ ทำตามมีข้อดี > ข้อเสีย PMT การออกแบบสาร Fear arousal

ทฤษฎีการกระทำด้วยเหตุผล (Theory of Reasoned Action : TRA) และทฤษฎีพฤติกรรมตามแผน (Theory of Planned Behavior : TPB TRA เจตคติ ต่อพฤติกรรม พฤติกรรม เจตนา การรับรู้ การควบคุม พฤติกรรม TPB อิทธิพลของ กลุ่มอ้างอิง

แบบจำลองการเปลี่ยนแปลง/ขั้นตอนการเปลี่ยนแปลง (Transtheoretical Model/Stages of Change) PRECONTEMPLATION ไม่สน / ไม่รับรู้ PREPARATION เอาล่ะ เริ่มละนะ ACTION ลองทำดูซิ relapse MAINTENANCE ทำจนเป็นชีวิต ประจำวัน CONTEMPLATIONเอ๊ะ

Health Action Process Approach (HAPA) MOTIVATIONAL INTENTIONAL ACTIONAL Motivational Self-Efficacy Maintenance Self-Efficacy Recovery Self-Efficacy Outcome Expectancy Intention Action Control Behavior Risk Perception Action/Coping Planning MOTIVATION VOLITION

ทฤษฎีระหว่างบุคคล สิ่งแวดล้อม ทฤษฎีปัญญา สังคม เครือข่ายสังคม/ แรงสนับสนุน ทางสังคม สิ่งแวดล้อม

การเรียนรู้จากการสังเกต การรับรู้ความสามารถตน ทฤษฎีปัญญาสังคม (Social Cognitive Theory : SCT) การเรียนรู้จากการสังเกต P การรับรู้ความสามารถตน B E การกำกับตนเอง

เครือข่ายทางสังคม/แรงสนับสนุนทางสังคม (Social Networks/Social Supports) สนับสนุนด้าน ข้อมูล อารมณ์ วัตถุ HEALTH ACTION

ทฤษฎีระดับชุมชน การสร้างพลัง อำนาจ สร้างความตระหนัก การมีส่วนร่วม ผ่านผู้นำ ทางความคิด ใช้นโยบาย

Ecological Model Policy ใช้การปรับบุคคล และสิ่งแวดล้อม เน้นนโยบายสาธารณะ Media/Society-at-large Community Organization Inter-Personal Intra- Personal

บทเรียนการใช้ทฤษฎีพฤติกรรมศาสตร์ ในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม Behavior can be changed Information can produce behavior change Specific behaviors Immediate determinants of intention and behavior

Behavior can be changed เปลี่ยนได้ แต่ไม่ง่าย ต้องมี well-designed interventions

Information can produce behavior change Knowledge เกี่ยวกับโรค การติดต่อ ไม่เพียงพอ ต้องเข้าใจ kinds of information ที่สำคัญ/จำเป็น ข้อมูลเกี่ยวกับผลที่จะเกิดขึ้นถ้าทำพฤติกรรมนี้ ข้อมูลเกี่ยวกับกลุ่ม/บุคคลที่สนับสนุน/มีอิทธิพล ข้อมูลเกี่ยวกับการเอาชนะอุปสรรค ฯลฯ

Specific behaviors ต้องกำหนดพฤติกรรมที่ต้องการปรับเปลี่ยนให้ชัด x  หลีกเลี่ยง AIDS ใช้ถุงยางอนามัยเป็นประจำเมื่อ อยู่อย่างมีสุขภาพดี  เพศสัมพันธ์ Safe sex บอกคู่นอนให้ใช้ถุงยางอนามัยทุกครั้ง ใช้ถุงยางอนามัย

Immediate determinants of intention and behavior ปัจจัยที่จำเป็น และสำคัญที่ทำให้บุคคลแสดงพฤติกรรม มี strong positive intention มี skills อยู่ในสภาพแวดล้อมที่อิสระ เอื้อให้เกิดพฤติกรรม มี positive emotional reaction มีเจตคติทางบวกต่อพฤติกรรม เชื่อในประโยชน์ที่จะได้รับ รับรู้ว่าคนที่สำคัญต้องการให้แสดงพฤติกรรม เชื่อว่าตนเองสามารถทำพฤติกรรมนั้น (self-efficacy)