วรรณคดีสำคัญสมัยอยุธยาตอนปลาย วรรณคดีสำคัญสมัยอยุธยาตอนปลาย
โคลงชะลอพระพุทธไสยาสน์วัดป่าโมกข์ พระนิพนธ์ใน พระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ โคลงชะลอพระพุทธไสยาสน์วัดป่าโมกข์ พระนิพนธ์ใน พระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ใช้คำประพันธ์ร้อยกรองประเภทโคลงสี่สุภาพ เพื่อบันทึกเรื่องราว
ประวัติ เนื่องจากวัดป่าโมกข์ทรุดโทรมลงมาก จึงให้ย้ายพระพุทธไสยาสน์ เมื่อปีพ.ศ.2571 สมเด็จพระเจ้าท้ายสระเสด็จพระราชดำเนินมายืนบกชะลอพระพุทธไสยาสน์ ณ อำเภอป่าโมก ให้พ้นอันตรายจากน้ำเซาะตลิ่งพัง โดยชะลอให้ห่างฝั่งแม่น้ำ 4 เส้น 4 วา แล้วให้สร้างพระวิหาร สำหรับองค์พระพุทธไสยาสน์ที่วัดตลาด
โคลงนิราศเจ้าฟ้าอภัย. ประพันธ์โดย เจ้าฟ้าอภัย โคลงนิราศเจ้าฟ้าอภัย ประพันธ์โดย เจ้าฟ้าอภัย ใช้คำประพันธ์ ร้อยกรองประเภทโคลงสี่สุภาพ มีเพียง ๒๕ บท เพื่อพรรณนาความรู้สึกที่ต้องจากนางที่รัก และบันทึกการเดินทางจากกรุงศรีอยุธยาไปลพบุรี
นันโทปนันทสูตรคำหลวง ประพันธ์โดย เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร ใช้คำประพันธ์ ร้อยกรองประเภทร่ายยาว เรื่องมีอยู่ว่า ครั้งนั้น พระพุทธองค์ทรงมีพุทธบัญชาให้พระมหาโมคคัลลานะเถระ ไปปราบพญานาค อันมีนาม นันโทปนันทะให้คลายทิฏฐิมานะลง เมื่อพญานันโทปนันทะคลายทิฏฐิมานะลง ได้แปลงร่างเป็นมาณพหนุ่มฟังธรรมจากพระพุทธเจ้า
และได้รับศีล ๕ จากพระพุทธองค์ แต่ด้วยความที่ตนยังอยู่ในภูมิของกึ่งเทพกึ่งเดรัจฉาน จึงยังมิอาจยังให้เกิดการบรรลุธรรมได้ แต่ก็ยอมรับนับถือพระพุทธองค์ไปตลอดชีวิต แสดงให้เห็นสุภาษิตว่า ควรชนะคนไม่ดีด้วยความดี คือ เราควรสอนให้คนพาลกลับเนื้อกลับตัวเป็นคนดี มีดวงตาเห็นธรรม คือ อริยสัจ เข้าสู่ความหลุดพ้น สามารถนำมาใช้ในชีวิตประจำวันได้
พระมาลัยคำหลวง ประพันธ์โดย เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร ใช้คำประพันธ์ ร้อยกรองประเภทร่าย มีโคลงสี่สุภาพในตอนท้าย เรื่องย่อ กล่าวถึงพระมาลัยพระเถระอรหันต์องค์หนึ่ง ซึ่งรับถวายดอกบัวจากชายเข็ญใจแล้วนำไปบูชาพระจุฬามณีณ ดาวดึงส์ พระมาลัยได้มีปุจฉาถามข้อสงสัยแก่พระอินทร์ถึงเรื่องการบำเพ็ญกุศล
ต่อมาพระศรีอารยเมตไตรยได้มาตรัสสนทนาด้วย ว่าพระองค์จะเสด็จลงมาประกาศศาสนาเมื่อศาสนาของพระสมณโคดมสิ้นสุด ๕๐๐๐ ปีแล้ว เสื้อสิ้นศาสนาของพระสมณโคดมแล้วจะเกิดกลียุค อายุคนจะสั้นแค่ ๕-๑๐ ปีเมื่อสิ้นยุคเข็ญจะเกิดความอุดมสมบูรณ์ ระยะนี้พระองค์จะลงมาตรัสสอนคนให้ตั้งมั่นอยู่ ในความดี
กาพย์เห่เรือ กาพย์ห่อโคลงนิราศธารโศก. กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง กาพย์เห่เรือ กาพย์ห่อโคลงนิราศธารโศก กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง ประพันธ์โดย เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร ใช้คำประพันธ์ ร้อยกรองประเภทกาพย์ห่อโคลง ยกเว้นกาพย์เห่เรือใช้คำประพันธ์ ร้อยกรองประเภทกาพย์ กาพย์เห่เรือ เพื่อใช้เห่เรือในการเสด็จประพาสพระพุทธบาทพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ กาพย์ห่อโคลงนิราศธารโศก เพื่อพรรณนาถึงนางในนิราศ กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง เพื่อพรรณนาธรรมชาติในการเดินทางจากอยุธยา ไปยังพระพุทธบาทที่จังหวัดสระบุรี
เพลงยาวเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร ประพันธ์โดย เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร ใช้คำประพันธ์ ร้อยกรองประเภทกลอนเพลง เพื่อแสดงความรักที่มีต่อนาง รำพึงความต่ำต้อยของตนที่อาจเอื้อมใฝ่ปองนางซึ่งสูงศักดิ์กว่า เปรียบตนเป็นกระต่าย เปรียบนางเป็นจันทร์
บทละครเรื่องดาหลังและอิเหนา บทละครเรื่องดาหลังและอิเหนา (อิเหนาใหญ่และอิเหนาเล็ก) อิเหนาใหญ่ (ดาหลัง) เจ้าฟ้าหญิงกุณฑล อิเหนาเล็ก เจ้าฟ้าหญิงมงกุฎ ใช้คำประพันธ์ ร้อยกรองประเภทกลอนบทละคร เพื่อใช้เล่นละคร
ปุณโณวาทคำฉันท์ ประพันธ์โดย พระมหานาค วัดท่าทราย ใช้คำประพันธ์ แต่งด้วยฉันท์ จำนวน ๓๐๖ บท ได้แก่ อินทรวิเชียรฉันท์ โตฎกฉันท์ วสันตดิลกฉันท์ มาลินีฉันท์ สัททุลวิกกีฬิตฉันท์ และสัทราฉันท์ กาพย์ฉบัง กาพย์สุรางคนางค์ร่าย โคลงกระทู้และโคลงสี่สุภาพความมุ่งหมาย
เพื่อพรรณนาความรู้สึก และสิ่งที่พบเห็นในโอกาสที่ได้ไปนมัสการ พระพุทธบาทสระบุรีระหว่างที่มีการสมโภชสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ เพื่อบันทึกการสมโภชพระพุทธบาทที่จังหวัดสระบุรี
โคลงนิราศพระพุทธบาท ประพันธ์โดย พระมหานาค วัดท่าทราย ใช้คำประพันธ์ ร้อยกรองประเภทโคลงสี่สุภาพ เพื่อบันทึกการเดินทาง พรรณนาความรู้สึกในโอกาสจากกรุงศรีอยุธยาไปพระพุทธบาทสระบุรี
กลบทศิริบุลกิตติ ประพันธ์โดย หลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ใช้คำประพันธ์ ร้อยกรองประเภทกลอนกลบท (๘๖ ชนิด) เพื่อเล่านิทานชาดก และเพื่อเป็นอานิสงส์ให้สำเร็จเป็นพระอรหันต์
อ้างอิง http://www.bloggang.com/viewdiary.php