โรคเฮโมรายิกเซฟติกซีเมีย (โรคคอบวม) ระบาดวิทยา เป็นโรคที่ทำให้เกิดความสูญเสียทางเศรษฐกิจในโคเนื้อเป็นอันดับ 1 ในสหรัฐอเมริกา (US$ 450 billion ในปี 1996) ในประเทศไทยมีการระบาด ประปรายในภาคต่างๆ แต่ภาคใต้ มีการระบาดน้อยกว่าภาคอื่นๆมาก โรคคอบวม

ส่วนมากเป็นลูกสัตว์และคาดว่ามีสัตว์ติดเชื้อ ~ 2000 ตัว ระบาดครั้งล่าสุดในภาคใต้เมื่อ 16 กรกฎาคม 2544 ที่ อ.สุไหงโก-ลก และ อ.ตากใบ จ.นราธิวาสและ ที่ อ.ยะรัง จ.ปัตตานี เนื่องจากมีการระบาดมาจากประเทศมาเลเซีย ทำให้มีการลักลอบนำเนื้อสัตว์ป่วยมาขายในเขต ชายแดนไทย และมี การชำแหละซากที่ริมแม่น้ำ สุไหง โก-ลก การระบาดครั้งนี้ ทำให้กระบือตาย~ 350 ตัว โคตาย ~ 100 ตัว ส่วนมากเป็นลูกสัตว์และคาดว่ามีสัตว์ติดเชื้อ ~ 2000 ตัว โรคคอบวม

สาเหตุ เป็นโรคที่เกิดจากหลายปัจจัยคือ 1. การจัดการที่ทำให้สัตว์เกิดความเครียด esp. การเคลื่อนย้ายสัตว์ 2. การติดเชื้อโรค เดิมเชื่อกันว่า เกิดจากแบคทีเรียเป็นสาเหตุ แต่ในปี 1993 พบว่ามีเชื้อไวรัส มาเกี่ยวข้องด้วย และน่าจะเป็น สาเหตุสำคัญอันดับแรก ตามมา ด้วยการติดเชื้อแทรกซ้อนจาก แบคทีเรีย ซึ่งอยู่ในทางเดินหายใจตามปกติ โรคคอบวม

สาเหตุ (ต่อ) 3. สภาวะภูมิอากาศและสิ่งแวดล้อม esp.ฝนตก เชื้อไวรัสที่สำคัญคือ Coronavirus (90%) นอกจากนี้อาจมีไวรัสที่ก่อโรคในทางเดินหายใจอื่นๆ ร่วมด้วย ส่วนแบคทีเรียคือ เชื้อรูปร่างแท่งย้อมติดสี Gram negative ชื่อ Pasteurella haemolytica biotype A, serotype 1 (Al) หรือ Pasteurella multocida ซึ่งเชื้อ Pasteurella สามารถสร้าง endotoxin 3. สภาวะภูมิอากาศและสิ่งแวดล้อม esp.ฝนตก โรคคอบวม

อาการ สัตว์มักจะแสดงอาการภายใน 1-4 สัปดาห์หลังการเคลื่อนย้ายสัตว์ สัตว์มักจะแสดงอาการภายใน 1-4 สัปดาห์หลังการเคลื่อนย้ายสัตว์ ระยะฟักตัวของโรคสั้นมาก หลังจากเชื้อเริ่มแบ่งตัวภายใน 2-3 ชม. ทำให้เกิดภาวะโลหิตเป็นพิษ (septicemia and toxemia) อาการมักแสดงออกใน 2 แบบ คือ acute และ peracute มักตายภายใน 6-24 ชม.หลังแสดงอาการให้เห็น โรคคอบวม

อาการ เริ่มจากซึม ไม่เคลื่อนไหว ไข้สูง น้ำมูกน้ำลายไหล บวมที่คอหอยและบวมลงมาเรื่อยๆ จนถึงเสือร้องไห้ (brisket) เยื่อบุมีเลือดคั่ง หายใจลำบากมาก ตาย กระบือที่แสดงอาการมักไม่มีโอกาสรอด โรคคอบวม

อาการ ในกระบือสัตว์มีอาการแบบ peracute ไข้สูง คอบวม ปอดบวมอย่างรุนแรง ตายใน 24-48 ชม. หลังแสดงอาการ สารพิษที่เชื้อสร้างขึ้นทำให้คอบวมกดหลอดลม ทำให้สัตว์หายใจลำบากมาก โรคคอบวม

ลูกโคแสดงอาการบวมน้ำที่ส่วนหัวและคอ ที่มาภาพ www.vet.uga.edu/vpp/gray_book/FAD/HES.htm โรคคอบวม

วิการ คอบวมน้ำ พบจุดเลือดออกทั่วไปในอวัยวะต่างๆ ช่องอกมีน้ำเลือด ปอดบวม การรักษา ใช้ยาปฏิชีวนะทั่วไป เช่น Oxytetracycline, Sulfa, Pen-strep จะให้ยาได้ผลเฉพาะเมื่อรักษา ในระยะแรกๆ ที่เริ่มมีไข้และ ต้องฉีดยาเข้าเส้นเลือด

การควบคุมโรค ให้วัคซีน(ต่อเชื้อแบคทีเรีย) ตามโปรแกรมปีละ 2 ครั้ง โดยเฉพาะก่อนเคลื่อนย้ายสัตว์ 2-4 อาทิตย์ หากเคลื่อนย้ายสัตว์ ควรให้ยาปฏิชีวนะที่ต้นทางแบบ long actingและเมื่อสัตว์เดินทางมาถึงให้แยกสัตว์ไว้ต่างหาก ให้วิตามินละลายน้ำ สัตว์ที่อาการอ่อนเพลียมากควรให้ยาปฏิชีวนะซ้ำ ปัญหาในการควบคุมโรคคือ การทำวัคซีนได้อย่างไม่ทั่วถึงและการไม่ระมัดระวังในการทำลายซาก ทำให้เกิดการลักลอบเคลื่อนย้าย การชำแหละซากในแม่น้ำ

การควบคุมโรค (ต่อ) กรมปศุสัตว์ได้ให้การรักษาสัตว์ป่วยด้วยยาปฏิชีวนะและระดมกำลัง ring vaccination ในรัศมี 5 กม.รอบๆ อำเภอที่เกิดโรคระบาด พร้อมกับห้ามเคลื่อนย้ายสัตว์ระหว่าง อำเภอที่เกิดโรค