เทศกาลลอยกระทง ตรงกับวันเพ็ญขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ของทุกปี หรืออยู่ในราวเดือนพฤศจิกายนค่ะ ถือว่าเป็นประเพณีเก่าแก่ของไทยที่มีตั้งแต่ครั้งสมัยสุโขทัยเชียวนะคะ เรียกกันว่า งานลอยพระประทีป หรือลอยโคม เป็นงานนักขัตฤกษ์รื่นเริงของประชาชนทั่วไป ต่อมานางนพมาศ หรือ ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ สนมเอกของพระร่วง ได้คิดประดิษฐ์ดัดแปลง เป็นรูปกระทงดอกบัวแทนการลอยโคม เชื่อกันว่าการลอยกระทง หรือลอยโคมในสมัยนางนพมาศนั้น กระทำเพื่อเป็นการสักการะ รอยพระพุทธบาทที่แม่น้ำนัมมหานที ซึ่งเป็นแม่น้ำสายหนึ่งอยู่ใน แคว้นทักขิณาของประเทศอินเดีย ซึ่งปัจจุบัน เรียกว่าแม่น้ำเนรพุททา ค่ะ
การลอยกระทงเพื่อขอขมาแก่พระแม่คงคา 2.การลอยกระทงเพื่อบูชาพระผู้เป็นเจ้าตามคติพราหมณ์ 3.การลอยกระทงเพื่อต้อนรับพระพุทธเจ้า ในวันที่เสด็จกลับจากเทวโลก เมื่อครั้งเสด็จไปจำพรรษาอยู่บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ เพื่อทรง เทศนาอภิธรรมโปรดพระพุทธมารดา 4.การลอยกระทงเพื่อบูชารอยพระพุทธบาทของพระพุทธเจ้า ที่หาดทรายริม แม่น้ำนัมมทานที เพื่อคราวเสด็จไปแสดงธรรมโปรด ในนาคพิภพ 5.การลอยกระทงเพื่อบูชาพระจุฬามณีบนสวรรค์ ซึ่งเป็นที่บรรจุพระเกศาของ พระพุทธเจ้า
การลอยกระทงของชาวเหนือ นิยมทำกันในเดือนยี่เป็ง (คือเดือนยี่หรือเดือนสอง เพราะนับวันเร็วกว่าของเรา 2 เดือน) เพื่อบูชาพระ อุปคุดต์ ซึ่งเชื่อกันว่าท่านบำเพ็ญบริกรรมคาถาอยู่ในท้องทะเลลึก หรือที่เรียกกันว่า สะดือทะเล ซึ่งตรงกับคติความเชื่อของชาวพม่าค่ะ
การลอยกระทงของชาวอีสาน เรียกว่า เทศกาลไหลเรือไฟ จัดว่าเป็นประเพณีที่ยิ่งใหญ่ในจังหวัดนครพนม โดยการนำหยวกกล้วยหรือวัสดุต่างๆ มาตกแต่งเป็นรูปพญานาคหรือรูปอื่นๆ ตอนกลางคืนก็จะจุดไฟและปล่อยให้ไหลไปตามลำน้ำโขง ดูสวยงามตระการตามากเลยค่ะ
การลอยกระทงในปัจจุบัน ถือว่ายังคงรักษารูปแบบเดิมเอาไว้ได้พอสมควรค่ะ เมื่อถึงวันเพ็ญพระจันทร์เต็มดวงในเดือน 12 ของทุกปี ชาวบ้านจะจัดเตรียมทำกระทงจากวัสดุที่หาได้ง่ายตามธรรมชาติ เช่น หยวกกล้วย และดอกบัว นำมาประดิษฐ์เป็นกระทงสวยงาม ปักธูปเทียนและดอกไม้เครื่องสักการบูชา ก่อนทำการลอยในแม่น้ำก็จะต้องอธิษฐานในสิ่งที่มุ่งหวัง พร้อมกับขอขมาต่อพระแม่คงคาควบคู่กันไปด้วยนะคะ ส่วนตามคุ้มวัดหรือสถานที่จัดงานหลายแห่ง จะมีทั้งการประกวดกระทง ประกวดนางนพมาศ และมีมหรสพสมโภชในตอนกลางคืนมากมายเลย นอกจากนั้นยังมีการจุดดอกไม้ไฟ พลุ ตะไล ซึ่งในการเล่นต้องระมัดระวังเป็นพิเศษนะคะ ห้ามไปจุดใกล้บ้านเรือน หรือในที่ชุมนุมชนเป็นอันขาด เพราะอาจทำให้เกิดไฟไหม้ หรืออาจเป็นอันตรายต่อผู้อื่นได้ค่ะ