ลักษณะทางพันธุกรรม นอกเหนือจากกฎของเมนเดล ครูเอื้อมพร เอี่ยมแพร

Discontinuous variation trait

Discontinuous variation trait ลักษณะทางพันธุกรรมตามกฎของเมนเดล Monohybrid cross Dihibrid cross (punnett square or fork line) ลักษณะทางพันธุกรรมนอกเหนือกฎของเมนเดล Incomplete dominance codominance multiple alleles linkage sex-linked gene sex influenced traits sex limited traits

ลักษณะสีของดอก เมื่อ Genotype เป็น Aa การแสดงออกของยีน Complete dominant (เด่นสมบูรณ์) ตามกฎของเมนเดล Incomplete dominant (เด่นไม่สมบูรณ์) Co-dominant (แสดงลักษณะร่วม) เช่น A เป็นลักษณะดอกสีแดง a เป็นลักษณะดอกสีขาว การแสดงออกของยีน ลักษณะสีของดอก เมื่อ Genotype เป็น Aa Complete dominance Incomplete dominance Co-dominance ดอกสีแดง ดอกสีชมพู ดอกลายสีขาวและแดง

Linked gene การถ่ายทอดลักษณะ 2 ลักษณะ ซึ่งมียีนอยู่บนโครโมโซมแท่งเดียวกัน

มัลติเพิลอัลลีล (multiple alleles) ที่ตำแหน่งหนึ่งของยีน มีอัลลีลควบคุมลักษณะต่าง ๆ มากกว่า 2 อัลลีล ยกตัวอย่างเช่น ยีนควบคุม สีขนของกระต่าย เป็นลักษณะเด่นสมบูรณ์ มีลำดับดังนี้ C+ > Cch > Ch > c

C+ : Wild type, agouti

Cch : Chinchilla

Ch : Himalayan

c : albino

ให้นักเรียนเขียนฟีโนไทป์ของกระต่ายต่อไปนี้ CchCh = ChCh = C+c = cc = C+Cch = Chinchilla Himalayan agouti, wild type albino

ตัวอย่างโจทย์ เมื่อผสมพันธุ์กระต่ายสีขาวล้วนกับกระต่ายป่า พบว่าได้ลูกกระต่ายมีที่มีลักษณะขนสีเงินแบบ Chinchilla และ กระต่ายป่า 1 : 1 จีโนไทป์ของกระต่ายป่าที่นำมาผสมเป็นอย่างไร จงหาโอกาสเกิดกระต่ายสีขาว จากการผสมกระต่าย C+c x Chc

อิทธิพลของเพศ (Sex-influenced inheritance) B ลักษณะไม่ล้าน B’ ลักษณะหัวล้าน Genotype phenotype ชาย หญิง BB หัวไม่ล้าน BB’ หัวล้าน B’B’

ลักษณะมีเขาและไม่มีเขาในแกะ H มีเขา H’ ไม่มีเขา Genotype phenotype ตัวผู้ ตัวเมีย HH มีเขา HH’ ไม่มีเขา H’H’

พันธุกรรมจำกัดเพศ (Sex-limited inheritance) H ลักษณะ Hen-feather ขนหางสั้น h ลักษณะ Cock-feather ขนหางยาว genotype ตัวเมีย ตัวผู้ HH Hen-feather Hh hh Cock-feather

การกำหนดเพศ (sex determination) 1. XX/XY sex chromosomes human, mammals, fruit fly

sex determination 2. XX/X0 sex determination 3. ZW sex chromosomes Insects grasshoppers, crickets, cockroaches 3. ZW sex chromosomes birds , some insects , other organisms 4. Haplo-diploid sex-determination insects  Hymenoptera, such as ants and bees

ยีนบนโครโมโซมเพศ (Sex-linked gene)

X-linked gene ฮีโมฟีเลีย (hemophilia) (ตาบอดสี) red-green color blindness ตาบอดกลางคืน (congenital night blindness) Duchenne muscular dystrophy G-6-PD deficiency

hemophilia เลือดไม่แข็งตัวเนื่องจาก ขาด factor VIII or IX Hemophilia A/B เลือดไม่แข็งตัวเนื่องจาก ขาด factor VIII or IX

Sex-linked inheritance hemophilia

Sex-linked inheritance hemophilia

ตัวอย่าง ชายคนปกติคนหนึ่ง แต่งงานกับหญิงที่เป็นพาหะฮีโมฟีเลีย โอกาสที่ลูกของสามีภรรยาคู่นี้จะเป็นชายและเป็นโรคฮีโมฟีเลีย เท่าใด

color blindness colorblindness

Duchenne muscular dystrophy โรคกล้ามเนื้อลีบ การสร้างโปรตีนดิสโทรปินผิดปกติ ทำงานไม่ได้ ทำให้ เซลล์กล้ามเนื้อตาย อาการ กล้ามเนื้อทั่วร่างกายลีบ และค่อยๆ ตาย โปรตีน ดังกล่าวมีชื่อว่า "ดิสโทรปิน" (dystrophin) ผู้ป่วยโรค DMD จะสร้างดิสโทรปินที่มีขนาดสั้นกว่าปกติ และไม่สามารถทำหน้าที่ได้ โปรตีนจึงถูกทำลายไปในที่สุด ทำให้เซลล์กล้ามเนื้อตาย ในระยะแรกหลังคลอด ร่างกายของเด็กยังพอจะซ่อมแซมกล้ามเนื้อที่เสียหายได้ จึงไม่ปรากฎอาการให้เห็น อาการกล้ามเนื้อลีบและอ่อนแรงจะเกิดขึ้นครั้งแรกเมื่อเด็กมีอายุ 4-6 ปี ซึ่งอยู่ในวัยก่อนเข้าเรียน

G-6-PD deficiency Glucose-6-phosphate dehydrogenase อาการ: เม็ดลือดแดงรั่ว ปัสสาวะเป็นสีดำ หลีกเลี่ยง สารพิษ กลุ่มยาซัลฟา ถั่วปากอ้า

โรคบกพร่องทางเอนไซม์ G6PD

Y-inheritance Y-linked gene Hair ears

พอลียีน (polygenes) หรือ มัลติเพิลยีน (multiple genes) มีลักษณะที่ควบคุมโดยยีนมากกว่า 1 ตำแหน่ง ทำให้มีระดับการแสดงออกที่หลากหลาย เรียกว่า Continuous variation trait เรียกอีกอย่างว่า quantitative trait หรือ polygenic trait หมายถึง ลักษณะที่ควบคุมโดยยีนหลายตำแหน่ง (loci) คือ polygene หรือ multiple genes สีผิว ความสูง สีตา

การเขียนพันธุประวัติ (Pedigree)

ลักษณะนี้เป็นความผิดปกติบนออโตโซม หรือ โครโมโซมเพศ

นายบุญมีเป็นชายปกติ แต่งงานกับนางมา และมีลูกชายสามคน ได้แก่ บุญส่ง บุญเกิด และบุญเลี้ยง คนแรกและคนสุดท้องปกติ แต่บุญเกิดกลับมีอาการตาบอดสี เมื่อลูก ๆ เติบโตขึ้น บุญส่งแต่งงานกับหญิงปกติ และมีลูกสาวน่ารักสองคน บุญเกิดเองก็ใช้ชีวิตทั่วไปอย่างคนปกติ และแต่งงานกับหญิงคนหนึ่ง โชคร้ายที่ลูกชายคนโตและลูกสาวคนเล็กของเขากลับตาบอดสีเหมือนพ่อ แต่เด็กทั้งสองก็ได้รับความรักจากปู่ ย่า และ อา ที่แต่งงานแต่ไม่มีบุตร