การขนส่ง

จุดประสงค์ของการขนส่ง คือ การเคลื่อนย้ายผลิตผลโดยให้เกิดความสูญเสียน้อยที่สุด การขนส่งผลิตผลในประเทศไทยส่วนมากยังคงใช้ระบบการขนส่งด้วยรถธรรมดา และมีการขนส่งด้วยรถห้องเย็นซึ่งสามารถปรับอุณหภูมิได้ตามต้องการ เช่น การขนส่งผลิตผลพืชสวนจากเชียงใหม่มายังกรุงเทพมหานครของมูลนิธิโครงการหลวงเป็นการขนส่งโดยใช้รถห้องเย็น ส่วนการขนส่งผลิตผลเพื่อไปจำหน่ายยังต่างประเทศมักขนส่งโดยทางเรือ สำหรับประเทศที่อยู่ไม่ห่างไกลนัก เช่น ฮ่องกง และญี่ปุ่น เป็นต้น แต่หากต้องส่งผลิตผลไปจำหน่ายยังดินแดนที่ห่างไกลมักขนส่งโดยทางเครื่องบิน ในประเทศสหรัฐอเมริกาขนส่งผลิตผลพืชสวนโดยใช้รถห้องเย็นเป็นส่วนใหญ่ และบางส่วนขนส่งด้วยรถไฟ และขนส่งผลิตผลพืชสวนที่มีราคาสูงด้วยเครื่องบิน ตู้เย็นที่ติดอยู่กับหัวรถนั้นในบางกรณีสามารถปรับให้เป็นระบบควบคุมบรรยากาศได้

1. การขนส่งด้วยรถธรรมดา 1 1. การขนส่งด้วยรถธรรมดา 1 การขนส่งผลิตผลพืชสวนโดยรถธรรมดานั้นในประเทศไทยจะใช้ รถขนาดหกล้อ หรือสิบล้อ ซึ่งตัวกระบะที่ใช้ใส่ผลิตผลมีลักษณะเปิด เมื่อขนผลิตผลขึ้นรถจนเต็มคันแล้วจึงคลุมด้วยผ้าใบทับอีกครั้งหนึ่ง เพื่อป้องกันการเปียกจากน้ำฝน หลักการสำคัญอย่างหนึ่ง คือ ต้องมีการจัดการให้ ผลิตผลที่อยู่ภายในรถอยู่ในสภาพอุณหภูมิที่ไม่สูงเกินไป

ผลิตผลมักจะเสียหายมาก ตัวอย่างของความเสียหายที่เกิดขึ้นเพราะอุณหภูมิสูงจากการขนส่งในประเทศไทยพบได้ในการขนส่งส้มจากภาคเหนือมายังกรุงเทพมหานคร ซึ่งขนส่งโดยรถบรรทุกธรรมดา ซึ่งคลุมผ้าใบมิดชิดทำให้อากาศผ่านเข้าไปภายในรถไม่ได้ ทำให้ผลส้มมีลักษณะนิ่มลงและถ้าอาการรุนแรงอาจมีลักษณะฉ่ำน้ำทั้งผล คล้ายอาการตายนึ่งในฤดูร้อน รถขนส่งผลิตผลของมูลนิธิโครงการหลวงจะใช้วิธีคลุมด้วยตาข่ายพรางแสงเฉพาะทางด้านบนเพื่อป้องกันแสงแดดทำให้อากาศสามารถผ่านเข้าไปภายในรถได้ สามารถลดปัญหาเรื่องอุณหภูมิสูงภายในรถได้ การขนส่งด้วยรถธรรมดาต้องดำเนินการให้รวดเร็ว เพราะผลิตผลมีอายุสั้นในสภาพอุณหภูมิสูง ความร้อนจากสภาพแวดล้อมจะลดลงเมื่อขนส่งในช่วงกลางคืน และควรคลุมผ้าใบด้านบนเพื่อลดความร้อนจากแสงอาทิตย์ ผ้าใบที่คลุมควรเป็นสีที่สะท้อนแสงได้

2. การขนส่งด้วยรถห้องเย็น 2, 4 2. การขนส่งด้วยรถห้องเย็น 2, 4 รถห้องเย็นที่ใช้ในประเทศไทยมักเป็นลักษณะที่ตัวตู้เย็นด้านหลังติดอยู่กับหัวรถไม่สามารถแยกออกจากกันได้ ในขณะที่รถห้องเย็นในยุโรปและสหรัฐอเมริกาเป็นแบบที่ตัวตู้เย็นเป็นตู้คอนเทนเนอร์ซึ่งใช้ในเรือ สามารถถอดออกจากกันได้ ส่วนของตู้คอนเทนเนอร์ยังสามารถใช้ร่วมกับระบบของรถไฟได้ ซึ่งระบบนี้เรียกว่า Trailer on flat car หรือ TOFC ซึ่งระบบที่นำตู้คอนเทนเนอร์มาใช้ร่วมกับหัวรถบรรทุกหรือรถไฟมีความสะดวก เพราะเมื่อผลิตผลสินค้าเกษตรมาถึงท่าเรือ สามารถนำคอนเทนเนอร์ขนส่งไปยังภายในประเทศได้เลย ระบบการส่งออกสินค้าพืชสวนในประเทศไทยใช้ระบบนี้เช่นกัน

ความร้อนที่เกิดขึ้นในตู้คอนเทนเนอร์หรือในรถห้องเย็นเกิดจากความร้อนภายนอกที่ผ่านผนังเข้ามา และจากอากาศภายนอกที่สามารถซึมเข้ามาได้ ดังนั้นจึงต้องไม่วางภาชนะบรรจุให้ติดกับผนังของรถ ต้องให้มีช่องว่างพอที่อากาศไหลผ่านไปได้เพื่อป้องกันผลิตผลไม่ให้รับความร้อนจากผนังของรถหรือผนังของตู้คอนเทนเนอร์ ในตู้คอนเทนเนอร์หรือห้องเย็นมักไม่มีระบบที่ควบคุมความชื้น ในรถบางคันอาจจะเพิ่มเครื่องพ่นละอองน้ำเข้าไปเพื่อเพิ่มความชื้นในอากาศ อย่างไรก็ตามการเพิ่มความชื้นในรถห้องเย็นจะทำให้ความแข็งแรงของภาชนะบรรจุที่ทำจากกระดาษลดลง ดังนั้นความชื้นสัมพัทธ์ที่เหมาะสมภายในรถจึงต้องเป็นที่ยอมรับทั้งในด้านลดการสูญเสียน้ำของผลิตผลและไม่ทำให้ภาชนะบรรจุเสียหาย

ตู้คอนเทนเนอร์หรือตู้รถห้องเย็นมักจะมีลักษณะที่รั่วซึมได้ จึงมักทำให้เกิดสภาพบรรยา-กาศดัดแปลงภายในตู้ไม่ได้ ถ้าต้องการให้เกิดสภาพบรรยากาศดัดแปลง ควรใช้วิธีบรรจุในภาชนะบรรจุสำหรับขายปลีกที่ใช้แผ่นพลาสติกแบบยอมให้ก๊าซผ่านได้บ้าง หรือใช้แผ่นพลาสติกชนิดนี้คลุมภาชนะบรรจุที่อยู่บนแท่นรองรับสินค้า

รถห้องเย็นที่จะขนผลิตผลควรเดินเครื่องเย็นไว้ล่วงหน้าก่อนนำผลิตผลขึ้นบนรถ เพื่อให้อุณหภูมิภายในรถเป็นไปตามที่ต้องการภายหลังจากที่ขนผลิตผลขึ้นรถแล้ว ผลิตผลที่ขนส่งโดยรถห้องเย็นต้องเป็นผลิตผลที่ผ่านการลดอุณหภูมิเฉียบพลันมาแล้ว มิฉะนั้นผลิตผลที่มีอุณหภูมิสูงจะทำให้อุณหภูมิภายในรถห้องเย็นเพิ่มสูงขึ้น และเครื่องทำความเย็นที่ติดตั้งอยู่ที่ตู้ไม่สามารถลดอุณหภูมิลงมาตามที่ต้องการได้ เพราะกำลังของเครื่องทำความเย็นได้รับการออกแบบมาเพื่อรักษาอุณหภูมิของผลิตผล ไม่ได้ออกแบบมาเพื่อลดอุณหภูมิของผลิตผล ซึ่งจะส่งผลให้อุณหภูมิระหว่างการขนส่งสูงเกินกว่าอุณหภูมิที่เหมาะสม ทำให้ผลิตผลเสียหายได้ การนำผลิตผลขึ้นรถห้องเย็นนั้นควรใช้ระบบที่เมื่อเปิดประตูตู้แล้วจะพอดีกับประตูของห้องเย็น สามารถขนถ่ายผลิตผลจากห้องเย็นเข้าสู่ตู้ของรถได้โดยผลิตผลไม่สัมผัสกับอุณหภูมิสูงของสภาพแวดล้อมภายนอกอีก

การขนส่งผลิตผลนั้นในเที่ยวกลับหลังจากส่งผลิตผลหมดแล้ว ควรขนส่งสินค้าอื่นกลับขึ้นมาด้วย ถ้าเป็นกรณีที่ใช้ภาชนะบรรจุแบบหมุนเวียน ควรขนภาชนะบรรจุกลับขึ้นมา เพื่อสามารถใช้รถบรรทุกได้อย่างคุ้มค่าและคุ้มทุน และเมื่อกลับมาถึงต้นทางแล้วต้องทำความสะอาดตู้ของรถห้องเย็นทันที เพื่อหลีกเลี่ยงการปนเปื้อนของจุลินทรีย์ นอกจากนั้นต้องกวาดเศษวัสดุหรือผลิตผลที่ตกอยู่ที่พื้น เพราะนอกจากสกปรกแล้วยังอาจอุดตันช่องทางไหลของอากาศเย็นด้วย

3.การขนส่งทางเรือ 1, 3 การขนส่งทางเรือของประเทศไทยในปัจจุบันเป็นการขนส่งผลิตผลพืชสวนเพื่อไปจำหน่ายยังต่างประเทศ ซึ่งเป็นวิธีที่ใช้เวลานาน แต่เสียค่าใช้จ่ายน้อยกว่าการขนส่งทางอากาศ ตามปกติใช้เวลานานประมาณ 1-4 สัปดาห์ การขนส่งทางเรือในปัจจุบันมีอุณหภูมิที่เหมาะสมต่อผลิตผล เพราะมีทั้งตู้คอนเทนเนอร์ซึ่งปรับอุณหภูมิได้หรือเป็นชนิดเรือห้องเย็น โดยทั่วไปตู้คอนเทนเนอร์สามารถบรรจุภาชนะลงไปได้ประมาณ 1,000-1,500 ภาชนะบรรจุ ส่วนห้องเย็นในเรือบรรจุได้ประมาณ 350,000 ภาชนะบรรจุ โดยทั่วไปการใช้ตู้คอนเทนเนอร์สะดวกในแง่ที่ว่าเมื่อถึงปลายทางแล้ว สามารถขนตู้คอนเทนเนอร์ไปได้เลย โดยไม่ต้องย้ายผลิตผลออก ทำให้ผลิตผลอยู่ในสภาพอุณหภูมิที่เหมาะสมตลอดเวลา

อย่างไรก็ตามค่าใช้จ่ายของห้องเย็นในเรือมีราคาถูกกว่า แต่ต้องเป็นตลาดซื้อขายในปริมาณมาก ผลิตผลในสหรัฐอเมริกาที่ขนส่งเข้าและออกประเทศด้วยเรือห้องเย็น คือ กล้วย แอปเปิล องุ่น และส้ม 4. การขนส่งทางอากาศ 3 การขนส่งทางอากาศเป็นการขนส่งซึ่งมีค่าใช้จ่ายสูง และเป็นวิธีการขนส่งที่ควบคุมอุณหภูมิไม่ได้เมื่อเปรียบเทียบกับการขนส่งทางบกและทางเรือ แต่มีข้อดีที่ใช้ระยะเวลาสั้นมากเมื่อเปรียบเทียบกับการขนส่งด้วยวิธีอื่น การขนส่งทางอากาศมักใช้กับผลิตผลที่เน่าเสียได้ง่ายและมีราคาสูงไปยังตลาดห่างไกลหรือตลาดส่งออก

ระยะเวลาที่ขนส่งโดยเครื่องบินอยู่ในช่วงประมาณ 8-16 ชั่วโมง แต่ระยะเวลาที่ผลิตผลอยู่ที่สนามบินก่อนเครื่องบินออก หรือหลังจากถึงปลายทาง จะทำให้ระยะเวลาในการขนส่งเพิ่มขึ้นมาก และผลิตผลมักเสียหายได้โดยเฉพาะในสภาพอุณหภูมิและความชื้นสูงอย่างประเทศไทย แนวทางการใช้รถห้องเย็นและตู้คอนเทนเนอร์อย่างถูกวิธีและมีประสิทธิภาพ (3) 1. ควรบรรจุผลิตผลให้อยู่ในภาชนะบรรจุซึ่ง - แข็งแรงพอที่จะทนต่อความชื้นและการสั่นสะเทือนระหว่างการ ขนส่ง - อย่าวางภาชนะบรรจุให้ล้ำออกมาจากแท่นรองรับสินค้า - รัดภาชนะบรรจุที่อยู่บนแท่นรองรับสินค้าให้เป็นหน่วยเดียวกัน (รูปที่ 14.3)

2. ผลิตผลควรผ่านการลดอุณหภูมิเฉียบพลันมาก่อน 3. อย่าขนส่งผลิตผลที่ขนส่งร่วมกันไม่ได้ด้วยกัน 4. เครื่องมือต้องอยู่ในสภาพดี และก่อนขนผลิตผลขึ้นรถต้องตรวจ สอบรายการต่อไปนี้ - ช่องทางอากาศเย็นไหลออกจากเครื่อง - ประตูปิดสนิท ยางไม่เสื่อมสภาพ - ผนังและเพดานอยู่ในสภาพดี - พื้นสะอาด - ไม่มีกลิ่นผิดปกติ 5. เปิดเครื่องทำความเย็นให้ภายในห้องหรือภายในตู้มีอุณหภูมิต่ำ 6. อย่าให้ผลิตผลสัมผัสกับท่อนำอากาศด้านบน และอย่าซ้อน ภาชนะบรรจุสูงจนปิดกั้นทางไหลของอากาศด้านบน

7. อย่าปิดกั้นทางไหลของอากาศด้านล่างด้วยวัสดุต่างๆ รวมทั้งน้ำ แข็งด้วย 7. อย่าปิดกั้นทางไหลของอากาศด้านล่างด้วยวัสดุต่างๆ รวมทั้งน้ำ แข็งด้วย 8. ถ้าพื้นของรถห้องเย็นไม่เป็นร่อง ซึ่งระบายอากาศได้ต้องวาง ภาชนะบรรจุลงบนแท่นรองรับสินค้าก่อนการนำขึ้นสู่รถ (รูปที่ 14.3) 9. อย่าวางภาชนะบรรจุชิดผนังรถห้องเย็น

ผลิตผลที่ขนส่งด้วยกันได้ในระยะทางไกล ผลิตผลที่อยู่ในแนวตั้งที่ต้องการอุณหภูมิเท่ากันสามารถรวมกันได้ (ผลิตผลที่อ่อนแอต่อเอทิลีนต้องไม่ขนส่งร่วมกับผลิตผลที่สังเคราะห์เอทิลีนได้ และผลิตผลแห้งไม่สามารถขนส่งร่วมกับผลิตผลสดได้)