บทที่ 11

นวัตกรรมวิธีการจัดการเรียนรู้ที่เน้นการพัฒนาการ ทางสมองและการคิด การจัดการเรียนรู้โดยใช้เทคนิคหมวกหกใบของ เดอ โบโน (six Thinking klats)

เทคนิคหมวกหกใบ เป็นการใช้สีของหมวกแต่ เทคนิคหมวกหกใบ เป็นการใช้สีของหมวกแต่ ละใบที่มีสีต่างกันแทนความคิดแต่ละด้านและความคิด แต่ละอย่างกำหนดจากสีของหมวก ซึ่งสีของหมวกแต่ ละใบจะสอดคล้องกับแนวคิดของหมวกในนั้นๆสีของ หมวกเป็นรูปธรรมที่สำคัญต่อการรับรู้ ช่วยให้เข้าใจ และจดจำง่ายขึ้นเพราะเป็นการสอยด้วยสัญลักษณ์

ทฤษฎี / แนวคิด เทคนิคหมวกหกใบ คิดค้นขึ้นโดย ดร. เอ็ดเวิร์ด เดอโบโน เขาอธิบายว่า การคิดมีอุปสรรคอยู่ที่ความสับสน กล่าวคือ บุคคลพยายามใช้หลายๆ สิ่งพร้อมกันมากเกินไป เช่น อารมณ์ ความรู้สึก ข่าวสาร หลักของเหตุผล และความคิดสร้างสรรค์ จึงทำให้เกิดความยุ่งเหยิงไร้ระเบียบและไม่สามารถหาทางออกได้อย่างฉลาดหลักแหลม

ดังนั้น การรู้จักวิธีคิด โดยการสามารถเลือกได้ว่าในสถานการณ์ใด ควรใช้ความความคิดแบบใด มีลำดับก่อนหลังอย่างไร การไม่ผูกติดกับความคิดใดความคิดหนึ่งอย่างงมงายหรือขาดสติย่อมนำไปสู้อิสรภาพทางปัญญา

Do Bono ได้เสนอแนวการคิดแบบใหม่ โดยใช้ชื่อเรื่องว่า “แนวคิดหมวกหกใบ” เพื่อเป็นแนวทางส่งเสริมให้บุคคลไม่ยึดติดกับการคิดแบบใดแบบหนึ่ง แต่จะช่วยให้คิดอย่างรอบด้านและหาทางแก้ไขปัญหาได้อย่างชัดเจน แนวความคิดหมวกใบ (six thinkin nats) คือแนวทางง่ายๆ ซึ่งจะทำให้สามารถแยกความรู้สึกออกจากเหตุผล ความคิดสร้างสรรค์ออกจากการวิเคราะห์ข้อมูล ทำให้เราสามารถชักนำและควบคุมกระบวนการทางด้านความคิด De Bono ใช้สีเป็นชื่อหมวก ก็เพื่อให้เราสามารถมองเห็นภาพได้ง่ายขึ้น ซึ่งสีของหมวกแต่ละใบสอดคล้องกับแนวคิด ของหมวก ดังนี้

1. หมวกสีขาว แสดงถึงความเป็นกลางวัตถุนิสัย หมวกสีขาว จึงเป็นตัวแทนของข้อมูล ตัวเลข เป็นสิ่งที่ทุกคนยอมรับ 2. หมวกสีแดง แสดงถึงความเกรี้ยวกราด อารมณ์ หมวกสีแดงจึงเป็นการมองด้านอารมณ์ ความรู้สึก และสัญชาติญาณ 3. หมวกสีดำ แสดงถึงความมือครึ้ม เป็นการมองในด้านลบ ข้อเสียเหตุผลในการปฏิเสธ จุดด้อย 4. หมวกสีเหลือง แสดงถึงความสอใส สว่าง เป็นการมองในด้านบวก แง่ดี ความเป็นไปได้ ความหวัง ความมั่นใจ ยอมรับ 5. หมวกสีเขียว แสดงถึงการมีชีวิต ความเจริญ งอกงาม และความอุดมสมบูรณ์ เป็นการมองด้วยความคิดใหม่ๆ สร้างสรรค์ 6. หมวกสีน้ำเงิน แสดงถึงการควบคุม เปรียบท้องฟ้าปกคลุมอยู่เหนือทุกสิ่ง จึงเป็นการควบคุม จัดระเบียบ การประเมินและสรุป

แนวทางจัดการเรียนรู้ การสวมหมวก คือการคิดโดยผู้สวมหมวกเป็นสัญลักษณ์ แสดงความคิดตามสีหมวก ซึ่งโดยปกติผู้นำหรือหัวหน้ากลุ่ม จะเป็นผู้สวมหมวกสีน้ำเงิน ซึ่งเป็นผู้ควบคุมหรือจัดระเบียบ ในการคิด ขั้นตอนการสอน De Bono ได้เสนอขั้นตอนการสอนใช้หมวกคิดหกใบ ดังนี้

ขั้นนำ การแนะนำให้ทราบถึงสิ่งที่สอน ขั้นชี้แจงรายละเอียด เพื่อให้ทราบถึงรายละเอียดเกี่ยวกับเรื่องที่จะสอน ขั้นสาธิต เป็นการแนะนำตัวอย่างคำถามเพื่อสร้างความเข้าใจ ขั้นฝึกปฏิบัติ เปิดโอกาสให้นักเรียนได้ฝึกคิดให้รอบคอบทุกหมวก ขั้นหารายละเอียดเพิ่มเติม เป็นการร่วมสนทนาเพื่อหารายละเอียดเพิ่มเติม ให้เห็นความชัดเจนเจนในสิ่งที่คิด ขั้นสรุป เป็นการทบทวน และเรียบเรียงสิ่งที่คิด โดยเน้นประเด็นสำคัญเพื่อให้เห็นผลที่เกิดจากการคิด

ผู้นำในการกำหนดจุดเริ่มต้น กล่าวถึงกติกาขั้นตอนการอภิปราย การแสดงความคิดเห็นที่หลากหลาย การสนับสนุนความคิดที่สร้างสรรค์ ใช้เมื่อมีผู้ต้องการทราบข้อมูลเท็จจริงต่างๆ แสดงออกของอารมณ์ และความรู้สึก ต่อความเห็นของบุคคล จะช่วยให้เกิดความสมดุลของการคิด ต่อประเด็นที่อภิปรายกัน

การใช้เทคนิคหมวกหกใบพัฒนาการคิดที่ซับซ้อน การใช้เทคนิคหมวกหกใบพัฒนาการคิดที่ซับซ้อน ถ้าจะฝึกให้นักเรียนมีทักษะในการประเมิน จะต้องฝึกให้นักเรียนมีมุมมองทั้งทางบวกแลทางลบแล้วจึงตัดสินใจ นั่นคือ จะตั้งคำถามตามหมวกสีเหลืองแล้วตามด้วยหมวกสีดำ หรือถ้าจะฝึกให้นักเรียนมีทักษะในการออกแบบ จะต้องถามด้วยหมวกสีฟ้าตามด้วยหมวกสีเขียวและสีแดง

ข้อค้นพบทางวิจัย มีการค้นพบที่สำคัญ 2 ประการ คือ ด้านการพัฒนาการคิด และการพัฒนากระบวนการกลุ่ม 1. การคิด มีผลงานวิจัย ค้นพบว่า การจัดการเรียนรู้โดยใช้แนวคิดหมวกหกใบช่วยพัฒนาการคิดสร้างสรรค์ การแก้ปัญหาเชิงสร้างสรรค์ และการคิดอย่างมีวิจารณญาณ 2. การพัฒนากระบวนการกลุ่ม วิจัยกับนักศึกษาปริญญาโท พบว่า การใช้เทคนิคหมวกหกใบใช้ได้ดี ในรูปของการใช้เป็นกระบวนการกลุ่ม

จบการนำเสนอ