การจำแนกวงศ์ ในอันดับโอโดนาต้าและออร์ทอพเทอร่า บทปฏิบัติการที่ 9 การจำแนกวงศ์ ในอันดับโอโดนาต้าและออร์ทอพเทอร่า (Orders of Odonata and Orthoptera insects classification)

ลำดับโอโดนาต้า(Odonata) Odous แปลว่า ฟัน ได้แก่ แมลงปอ และแมลงปอเข็ม มีขนาดกลาง-ใหญ่ ลำตัวยาวเรียว ปีกยาวเป็นแผ่นบางใสมีสีต่างๆ ตรงขอบจะมีจุดสี พบเส้นปีกมากมาย ปีกคู่หลังมีขนาดเท่าหรือใหญ่กว่าปีกคู่หน้า หัวมีลักษณะเป็นหัวงุ้ม ปากแบบกัดกิน ตารวมขนาดใหญ่ หนวดแบบเส้นขน tarsi 3 ปล้อง เพศผู้มีอวัยวะผสมพันธุ์ใต้ท้องด้านล่างปล้องที่2และ3 มีแพนหาง 1ปล้อง ใช้ยึดเพศเมียเวลาผสมพันธุ์ มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างแบบไม่สมบูรณ์

แมลงในอันดับโอโดนาต้านี้สามารถแบ่งเป็นอันดับย่อย (suborder) ได้ 2 อันดับคือ; 1. อันดับย่อยแอนนิซอพเทอร่า (Anisoptera) ได้แก่ แมลงปอ มีโคนปีกคู่หลังกว้างกว่าปีกคู่หน้า ขณะเกาะจะกางปีกขนานกับพื้นดิน อันดับย่อยไซกอพเทอร่า (Zygoptera) ได้แก่ แมลงปอเข็ม และแมลงปอน้ำตก ปีกคู่หลังรูปร่างเหมือนปีกคู่หน้า ขณะเกาะจะหุบปีกไว้บนลำตัว

Classification of the Odonata Suborder Anisoptera = dragonflies Superfamily Aeshnoidea Family Petaluridae = graybacks Family Gomphidae = clubtails Family Aeshnidae = darners Family Cordulegastridae = biddies Superfamily Libelluloidea Family Macromiidae = belted and river skimmers Family Corduliidae = green-eyed skimmers Family Libellulidae = common skimmers Suborder Zygoptera = damselflies Family Calopterygidae = broad-winged damselflies Family Lestidae = spread-winged damselflies Family Protoneuridae [Two species in southern Texas] Family Coenagrionidae = narrow-winged damselflies

ในที่นี้จะกล่าวแต่ในวงศ์สำคัญต่างๆ ดังนี้; 1. อันดับย่อย Anisoptera วงศ์เอสชนิดี้ (Aeshnidae) – แมลงปอยักษ์ วงศ์กอมฟีดี้ (Gomphidae) – แมลงปอเสือ วงศ์ไลเบลลูลิดี้ (Libellulidae) – แมลงปอบ้าน 2. อันดับย่อย Zygoptera วงศ์แอกกริโอนิดี้ (Agrionidae) – แมลงปอน้ำตก วงศ์ซีนากริโอนิดี้ (Coenagrionidae) – แมลงปอเข็ม ลักษณะสำคัญบางประการที่ใช้ในการวินิจฉัยแมลงในอันดับ Odonata ได้แก่ - เซลปิดรูปสามเหลี่ยม - จุดสี - อาร์คิวลัส (arculus) - โนดัส (nodus) - แอนตี้โนดัล ครอสเวน (antenodal crossvein)

อันดับย่อย Anisoptera วงศ์เอสชนิดี้ (Aeshnidae) – แมลงปอยักษ์ ลักษณะสำคัญ; ปีกหน้าปีกหลังมีเซลปิดรูปสามเหลี่ยมเหมือนกันและห่างจาก arculus เท่ากัน ตารวมติดกัน

อันดับย่อย Anisoptera วงศ์กอมฟีดี้ (Gomphidae) – แมลงปอเสือ ลักษณะสำคัญ; ปีกหน้าและปีกหลังมีเซลปิดรูปสามเหลี่ยมเหมือนกันและห่างจาก arculus เท่ากัน ตารวมแยกกันและปลายท้องโป่ง

อันดับย่อย Anisoptera วงศ์ไลเบลลูลิดี้ (Libellulidae) – แมลงปอบ้าน ลักษณะสำคัญ; ปีกหน้าและปีกหลังมีเซลปิดรูปสามเหลี่ยมไม่เหมือนกัน และห่างจาก arculus ไม่เท่ากัน

วงศ์แอกกริโอนิดี้ (Agrionidae) – แมลงปอน้ำตก อันดับย่อย Zygoptera วงศ์แอกกริโอนิดี้ (Agrionidae) – แมลงปอน้ำตก ลักษณะสำคัญ; antendal crossvein 5 เส้น หรือมากกว่า

วงศ์ซีนากริโอนิดี้ (Coenagrionidae) – แมลงปอเข็ม อันดับย่อย Zygoptera วงศ์ซีนากริโอนิดี้ (Coenagrionidae) – แมลงปอเข็ม ลักษณะสำคัญ; antendal crossvein ไม่เกิน 4 เส้น

อันดับออร์ทอพเทอร่า (Orthoptera, orthos = เส้นตรง, pteron = ปีก) ได้แก่ ตั๊กแตน จิ้งหรีด แมลงสาบ ฯลฯ เป็นแมลงขนาดกลาง-ใหญ่ มีปีกสองคู่ ปีกคู่หน้ายาวแคบ พบเส้นปีกมากมาย เนื้อปีกคล้ายแผ่นหนัง ปีกคู่หลังเป็นแผ่นบางกว้าง ขณะเกาะจะพับอยู่ใต้ปีกคู่หน้า บางชนิดมีปีกหนึ่งคู่หรือไม่มีปีก หัวเป็นลักษณะหัวงุ้ม ปากแบบกัดกิน ส่วนใหญ่หนวดแบบเส้นด้าย tarsi 3-5 ปล้อง มีแพนหางทั้งชนิดสั้นและยาว อวัยวะวางไข่มีลักษณะคล้ายรูปดาบ หรือรูปเข็ม การเปลี่ยนแปลงรูปร่างเป็นแบบง่าย

แมลงในอันดับ Orthoptera แบ่งออกเป็น 5 อันดับย่อย มีวงศ์ต่างๆ ดังนี้; 1. อันอับย่อยซีลิเฟอร่า (Caelifera) วงศ์ไตรแดคทิลลิดี้ (Tridactylidae) – แมลงกระชอนแคระ วงศ์เตทริจิดี้ (Tetrigidae) – ตั๊กแตนแคระ วงศ์อะคริดิดี้ (Acrididae) – ตั๊กแตนหนวดสั้น 2. อันดับย่อยเอ็นซิเฟอร่า (Ensifera) วงศ์เตททิโกนิอิดี้ (Tettigoniidae) - ตั๊กแตนหนวดยาว วงศ์กริลแลคริดิดี้ (Gryllacrididae) - จิ้งโกร่ง วงศ์กริลลิตี้ (Gryllidae) – จิ้งหรีด วงศ์กริลโลทัลปิดี้ (Gryllotalpidae) – แมลงกระชอน 3. อันดับย่อยฟาสมาโทเดีย (Phasmatodea, Phasmida) วงศ์ฟาสมาทิดี้ (Phasmatidae) – ตั๊กแตนกิ่งไม้ 4. อันดับย่อยแมนโทเดีย (Mantodea) วงศ์แมนทิดี้ (Mantidae) – ตั๊กแตนตำข้าว 5. อันดับย่อยแมนโทเดีย (Mantodea)

อันอับย่อยซีลิเฟอร่า (Caelifera) วงศ์ไตรแดคทิลลิดี้ (Tridactylidae) – แมลงกระชอนแคระ ลักษณะสำคัญ; tarsal formula 2-2-1 femur ขาคู่หลังขยายใหญ่

อันอับย่อยซีลิเฟอร่า (Caelifera) วงศ์เตทริจิดี้ (Tetrigidae) – ตั๊กแตนแคระ ลักษณะสำคัญ; พื้นที่สันหลังอกปล้องแรกยาวเลยส่วนท้องไม่มี arolium

อันอับย่อยซีลิเฟอร่า (Caelifera) วงศ์อะคริดิดี้ (Acrididae) – ตั๊กแตนหนวดสั้น ลักษณะสำคัญ; ขาทุกคู่มี tarsi 3 ปล้อง มีอะโรเลี่ยม

อันดับย่อยเอ็นซิเฟอร่า (Ensifera) วงศ์เตททิโกนิอิดี้ (Tettigoniidae) - ตั๊กแตนหนวดยาว ลักษณะสำคัญ; tibia ขาคู่หน้ามีอวัยวะฟังเสียง ขาทุกคู่มีทาร์ไซ 4 ปล้อง

อันดับย่อยเอ็นซิเฟอร่า (Ensifera) วงศ์กริลแลคริดิดี้ (Gryllacrididae) - จิ้งโกร่ง ลักษณะสำคัญ; หลังโค้งงุ้ม หนวดยาว ไม่มีอวัยวะฟังเสียงที่ทีเบียขาคู่หน้า

อันดับย่อยเอ็นซิเฟอร่า (Ensifera) วงศ์กริลลิตี้ (Gryllidae) – จิ้งหรีด ลักษณะสำคัญ; ขาทุกคู่มี tarsi 3 ปล้อง ตัวเมียมีอวัยวะวางไข่รูปเข็ม

อันดับย่อยเอ็นซิเฟอร่า (Ensifera) วงศ์กริลโลทัลปิดี้ (Gryllotalpidae) – แมลงกระชอน ลักษณะสำคัญ; ขาคู่หน้าแบบขาขุด

อันดับย่อยฟาสมาโทเดีย (Phasmatodea, Phasmida) วงศ์ฟาสมาทิดี้ (Phasmatidae) – ตั๊กแตนกิ่งไม้ ลักษณะสำคัญ; มักมีลำตัวเรียวยาวคล้ายกิ่งไม้ บางชนิดลำตัวแบนคล้ายใบไม้

อันดับย่อยแมนโทเดีย (Mantodea) วงศ์แมนทิดี้ (Mantidae) – ตั๊กแตนตำข้าว ลักษณะสำคัญ; อกปล้องแรกและ coxa ของขาคู่หน้ายาวมาก ขาคู่หน้าเป็นแบบขาหนีบ

อันดับย่อยแมนโทเดีย (Mantodea) วงศ์แมนทิดี้ (Mantidae) – ตั๊กแตนตำข้าว ลักษณะสำคัญ; พื้นที่สันหลังอกปล้องแรกขยายใหญ่คลุมส่วนหัว