สาเหตุของการเปลี่ยนแปลงแนวทางการพัฒนา ปัญหาที่เกิดจากระบบเกษตรกรรมสมัยใหม่ แนวคิดการพัฒนาแบบยั่งยืน แนวคิดเกี่ยวกับความยั่งยืนทางการเกษตร ระบบการเกษตรแบบยั่งยืน

สาเหตุของการเปลี่ยนแปลงแนวคิด ความเสื่อมโทรมและความถดถอยของสภาพแวดล้อม  ป่าไม้ลดลง  ฝนแล้ง  น้ำท่วม ดินเสื่อมโทรม อุณหภูมิโลกสูงขึ้น  อากาศเสียเพิ่มขึ้น  น้ำเน่าเสีย  ขยะล้นเมือง นี่หรือการพัฒนา?

ปัญหาที่เกิดจากระบบเกษตรกรรมสมัยใหม่ ปัญหาด้านสังคม สถาบันครอบครัวแตกสลาย ชุมชนแออัดในเมือง ปัญหาด้านเศรษฐกิจ รายได้ลดลง ขณะที่รายจ่ายเพิ่มขึ้น หนี้สินเพิ่มพูน ถูกเอารัดเอาเปรียบ

ปัญหาที่เกิดจากระบบเกษตรกรรมสมัยใหม่ (ต่อ) ปัญหาด้านระบบนิเวศน์วิทยา สภาพแวดล้อมเสื่อมโทรม มลภาวะเป็นพิษ ปัญหาด้านคุณภาพของผลผลิต คุณภาพต่ำลง คุณค่าทางโภชนาการลดลง สารเคมีตกค้าง/ปนเปื้อน

แนวคิดการพัฒนาแบบยั่งยืน “การพัฒนาแบบยั่งยืน” หมายถึง รูปแบบการพัฒนาที่... ใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติได้อย่างต่อเนื่องยาวนาน ไม่ก่อให้เกิดความเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติ ไม่ก่อให้เกิดความขาดแคลนหรือภาวะมลพิษ

แนวคิดการพัฒนาแบบยั่งยืน สืบเนื่องมาจาก “แนวคิดการอนุรักษ์” (conservation) แต่ครอบคลุมแนวคิดการพัฒนาในทุกๆ ด้าน เศรษฐกิจ สังคม ระบบนิเวศน์ การประสานสัมพันธ์ในสาขาการพัฒนาต่างๆ

การพัฒนาแบบยั่งยืนเป็นเป้าหมายที่สำคัญของการพัฒนาในทุกสาขา แต่ความหมาย/องค์ความรู้ยังไม่ชัดเจน นักวิชาการต้องนำเสนอลักษณะและแนวทางการพัฒนาแบบยั่งยืนให้ชัดเจนมากขึ้น

นิยาม Sustainable Development: คณะกรรมาธิการโลกว่าด้วยสิ่งแวดล้อมและการพัฒนา (The World Commission on Environmental and Development) นิยาม Sustainable Development: “เป็นการพัฒนาที่สนองความต้องการของมนุษย์ในปัจจุบัน โดยที่ยังมีทรัพยากรเหลือไว้ให้ชนรุ่นหลังใช้สนองความต้องการในอนาคตด้วย”

แนวคิดเกี่ยวกับความยั่งยืนทางการเกษตร Douglass (1984): เป็นสภาวะที่เอื้ออำนวยให้เกษตรกรสามารถผลิตเพื่อสนองความต้องการอาหารในอนาคต โดยไม่สร้างภาระทางสังคม (social cost) และไม่ทำให้เสียโอกาสหรือการกระจายรายได้

ความยั่งยืนทางการเกษตร ต้องพิจารณาปัจจัย 3 ประการ เศรษฐกิจ (Economic) นิเวศวิทยาหรือสิ่งแวดล้อม (Ecology/Environment) สังคม/ชุมชน (Social/Community)

ความยั่งยืนทางการเกษตร ความยั่งยืนเชิงเศรษฐกิจ: Growth Efficiency Stability ความสามารถในการผลิตที่เพียงพอต่อความต้องการ โดยใช้ทรัพยากรและกรรมวิธีที่มีประสิทธิภาพมากที่สุด คำนึงถึงความคุ้มค่าทางเศรษฐกิจเป็นหลัก

ความยั่งยืนทางการเกษตร ความยั่งยืนเชิงนิเวศวิทยาหรือสิ่งแวดล้อม: Healthy Environment Rational use of renewable natural resources Conservation of non-renewable natural resources การผลิตที่อยู่ภายใต้ข้อจำกัดของทรัพยากรธรรมชาติ ไม่ทำให้สมดุลทางนิเวศวิทยาสูญเสียและเกิดมลภาวะ

ความยั่งยืนทางการเกษตร ความยั่งยืนเชิงสังคมหรือชุมชน: Equity Social Participation Cultural Identity มนุษย์พึ่งพาธรรมชาติ ดังนั้นควรเป็นผู้อนุรักษ์และดำรงชีวิตให้สอดคล้องธรรมชาติ และทุกคนในชุมชนควรตระหนักในบทบาทนี้

Economic Environment Social Growth Efficiency Stability Equity Social Participation Cultural identity Healthy environment Rational use of renewable natural resources Conservation of non-renewable natural resources

ระบบการเกษตรแบบยั่งยืน 1. ระบบการเกษตรแบบผสมผสาน (Integrated Farming) การจัดระบบของกิจกรรมการผลิตในไร่นาให้ผสมผสานต่อเนื่องและเกื้อกูลซึ่งกันและกัน โดยใช้ทรัพยากรที่มีอย่างเหมาะสมเกิดประโยชน์สูงสุด มีความสมดุลของสิ่งแวดล้อมอย่างต่อเนื่อง

1. ระบบการเกษตรแบบผสมผสาน (ต่อ) เป็นรูปแบบเกษตรพื้นฐานของประเทศตะวันออก ช่วยแก้ปัญหาหนี้สิน ลดการพึ่งพาภายนอกได้สูง จุดเด่น ใช้ทรัพยากรในท้องถิ่นอย่างมีประสิทธิภาพ เอื้ออำนวยต่อการผลิตเพื่อบริโภคในครัวเรือน ลดต้นทุนการผลิต กิจกรรมการผลิตหลากหลาย ลดความเสี่ยง

1. ระบบการเกษตรแบบผสมผสาน (ต่อ) รูปแบบที่เหมาะสม ขึ้นอยู่กับ สภาพแวดล้อมในแต่ละท้องถิ่น สภาพแวดล้อมทางกายภาพ สภาพแวดล้อมทางชีวภาพ สภาพแวดล้อมทางเศรษฐกิจและสังคม

2. ระบบการเกษตรแบบวนเกษตร (Agro-forestry) หลักการ: การจัดการป่าไม้ร่วมกับการทำการเกษตร หัวใจ: “การปลูกไม้ยืนต้น” การเข้าสู่ระบบวนเกษตร ต้องค่อยเป็นค่อยไป เช่น เดิมทำการเกษตรเพื่อการค้า => ปลูกไม้ยืนต้นเพิ่มขึ้น เป็นเกษตรผสมผสานก่อน => วนเกษตร

3. ระบบเกษตรกรรมอินทรีย์ (Organic Farming) หลักการ: การปรับปรุงดินให้มีความอุดมสมบรูณ์ตามธรรมชาติด้วยอินทรีย์วัตถุและสิ่งมีชีวิตในดิน หลีกเลี่ยงการใช้สารเคมีที่สังเคราะห์ขึ้น เน้นปุ๋ยคอก ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยพืชสด ควบคุมศัตรูพืช โดยหลักชีววิธี (Biological Control)

3. ระบบเกษตรกรรมอินทรีย์ (Organic Farming) เป็นผลดีต่อทั้งผู้บริโภคและผู้ผลิตในด้านสุขภาพ รักษาระบบนิเวศน์ ไม่ค่อยกว้างขวาง เพราะต้องอาศัยการเรียนรู้และการดูแลเอาใจใส่ในการจัดการสูง

4. ระบบเกษตรกรรมธรรมชาติ (Natural Farming) พัฒนาขึ้นโดย “มาซาโนบุ ฟูกูโอกะ” ในหนังสือ The one straw revolution อาศัยความสมดุลของระบบนิเวศน์เป็นหลัก สอดคล้องกับแนวคิดและหลักศาสนาตะวันออก

4. ระบบเกษตรกรรมธรรมชาติ (Natural Farming) มีหลักการ 4 ข้อ คือ การไม่ไถพรวนพื้นดิน การไม่ใส่ปุ๋ยทุกชนิด การไม่กำจัดวัชพืช การไม่ใช้สารฆ่าแมลง

4. ระบบเกษตรกรรมธรรมชาติ (Natural Farming) ไม่มีรูปแบบตายตัว พืชที่ปลูก ควรเป็นพืชพื้นเมือง อุปสรรคสำคัญ คือ อิทธิพลของระบบธุรกิจที่มีผลต่อวิถีการผลิต และ ค่านิยมที่ถือเอาปริมาณผลผลิตเป็นเครื่องแสดงความสำเร็จ อาศัยการฟื้นฟูทางธรรมชาติสูง