กาพย์ห่อโคลง ประพาสธารทองแดง เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร (เจ้าฟ้ากุ้ง) กาพย์ห่อโคลง ประพาสธารทองแดง เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร (เจ้าฟ้ากุ้ง) โดย... ครูณัฎฐา บัวอินทร์

ผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง รู้และเข้าใจวรรณคดีเรื่องที่อ่าน พินิจคุณค่าด้าน เนื้อหา วรรณศิลป์ สังคม คุณธรรมที่ปรากฎในเรื่อง และมีทักษะการสื่อสารที่สัมพันธ์ สอดคล้องกับเรื่อง ที่อ่าน โดยประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวันได้อย่าง ถูกต้องเหมาะสม

บทนำ กาพย์ห่อโคลงนิราศธารทองแดง เป็นพระนิพนธ์กาพย์ ห่อโคลง ของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร เป็นบทนิราศที่ไม่ได้พรรณนาถึงการพรากจากคนรัก แต่พรรณนาถึง ธรรมชาติ สัตว์ป่า และพืชพันธุ์แทรกด้วยโคลงกลบทเป็นบางบท นอกจากจะมีความไพเราะด้าน บทประพันธ์แล้วยังให้ความรู้เรื่องธรรมชาติวิทยาตามความเห็น ของคนในสมัยนั้นพอสมควร

ประวัติผู้แต่ง สมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนเสนาพิทักษ์ มีพระนามเดิมว่า เจ้าฟ้าธรรมธิเบศรไชยเชษฐสุริยวงศ์ หรือขานพระนามกันโดยทั่วไปว่า เจ้าฟ้ากุ้ง เจ้าฟ้าธรรมธิเบศรประสูติ พ.ศ.๒๒๔๘ ในแผ่นดินสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวท้ายสระซึ่งเป็นพระปิตุลา (ลุง) ของพระองค์ ทรงเป็นพระราชโอรสของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศหรือสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 3 กับกรมหลวงอภัยนุชิต พระมเหสีใหญ่ ทรงมีพระอนุชาต่างพระมารดา ๒ พระองค์ คือพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าเอกทัศ และ พระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าดอกเดื่อ ลุศักราช ๑๑๐๓ ปีระกา ตรีศก พ.ศ. ๒๒๘๔ เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร์ ได้เข้าพระราชพิธีอุปราชาภิเษกเถลิงถวัลยราชสถิต ที่พระมหาอุปราช เป็นกรมพระราชวังบวรสถานมงคล (วังหน้า) และอภิเษกสมรสกับเจ้าฟ้าหญิงอินทสุดาวดี เมื่อเป็นกรมพระราชวังบวรสถานมงคลและ พระองค์ได้เป็นนายกองการปฎิสังขรณ์ วัดพระศรีสรรเพชญ์และวัดอื่นๆ มากมาย

เจ้าฟ้าธรรมบิเบศร์ทรงพระปรีชาสามารถหลายด้าน โดยเฉพาะด้านวรรณกรรม พระองค์ทรงเป็นกวีที่ยิ่งใหญ่ในสมัยกรุงศรีอยุธยาพระองค์หนึ่ง พระองค์ท่านสิ้นพระชนม์เพราะเหตุที่มีผู้ไปกราบทูลว่าพระองค์ลอบเป็นชู้กับเจ้าฟ้านิ่ม หรือ เจ้าฟ้าสังวาลย์ซึ่งเป็นเจ้าจอมของพระราชบิดา (สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ)จึงทรงลงพระอาญาเฆี่ยนจนสิ้นพระชนม์พร้อมด้วยเจ้าฟ้าสังวาลย์ แล้วนำพระศพ ไปฝังยังวัดไชยวัฒนาราม ผลงานด้านวรรณกรรมที่พระองค์ทรงนิพนธ์ไว้นั้นจัดเป็นวรรณกรรมอันเลอค่า โดยเฉพาะคำประพันธ์ประเภทกาพย์ห่อโคลงดูจะมีมากกว่างานพระนิพนธ์ชนิด อื่น ๆ งานนิพนธ์ที่เหลือจนบัดนี้มีที่รวบรวมได้ดังนี้ - กาพย์แห่เรือ - บทเห่เรื่องกากี ๓ ตอน - บทเห่สังวาสและเห่ครวญอย่างละบท - กาพย์ห่อโคลงนิราศธารโศก - กาพย์ห่อโคลงนิราศธารทองแดง - นันโทปนันทสูตรคำหลวง - พระมาลัยคำหลวง - เพลงยาวบางบท

แผนผังกาพย์ห่อโคลง                   (   )                   (   )                

คำสุดท้ายวรรคที่เป็นคำเสียงจัตวา ต้องเอื้อนเสียงสูงเป็นพิเศษ การอ่านกาพย์ยานี ๑๑ แบ่งจังหวะการออกเสียงดังนี้ 0 0 / 0 0 0    0 0 0 / 0 0 0 คำสุดท้ายวรรคที่เป็นคำเสียงจัตวา ต้องเอื้อนเสียงสูงเป็นพิเศษ ในกรณีมีคำมากพยางค์ เกินแผนบังคับต้องรวบเสียงคำนั้นให้สั้น ตัวอย่าง ยูงทอง / ย่องเยื้องย่าง รำรางชาง / ช่างฟ่ายหาง ปากหงอน / อ่อนสำอาง ช่างรำเล่น / เต้นตามกัน

การอ่านควรเว้นวรรคของคำดังนี้ 0 0 / 0 0 0 0 0 / ( 0 0 ) การอ่านโคลงสี่สุภาพ การอ่านควรเว้นวรรคของคำดังนี้ 0 0 / 0 0 0      0 0 / ( 0 0 ) คำท้ายวรรคที่ใช้คำเสียงจัตวา ต้องเอื้อนเสียงให้สูงเป็นพิเศษ เอื้อนวรรคหลังบาทที่ 2 ให้เสียงต่ำกว่าปกติ กรณีมีคำมากพยางค์เกินแผนบังคับต้องรวบเสียงคำนั้นๆ ให้สั้นเข้า ตัวอย่าง คำท้ายออกเสียงสูง

ยูงทอง / ย่องย่างเยื้อง รำฉวาง รายร่าย / ฟ่ายเฟื่องหาง เฉิดหน้า การอ่านทำนองเสนาะ โคลงสี่สุภาพ ยูงทอง / ย่องย่างเยื้อง รำฉวาง รายร่าย / ฟ่ายเฟื่องหาง เฉิดหน้า ปากหงอน / อ่อนสำอาง    ลายเลิศ รำเล่น / เต้นงามหง้า ปีกป้องเป็นเพลง ฯ

ลักษณะของกาพย์ห่อโคลง   แต่งโดยใช้กาพย์ยานี ๑๑ สลับ กับ โคลงสี่สุภาพ โดยกาพย์และโคลง จะต้องมี เนื้อความอย่างเดียวกัน คือ วรรคที่ ๑ ของ กาพย์ยานี ๑๑ กับบาทที่ ๑ ของโคลงสี่สุภาพ บรรยายข้อความอย่างเดียวกัน หรือบางทีให้ คำต้นของวรรคของกาพย์ กับคำต้นของ บทโคลงเป็นคำเหมือนกัน

เส้นทางเสด็จโดยชลมารค ลพบุรี พระพุทธบาท เส้นทางบก ไปพระพุทธบาท สระบุรี ท่าเรือ เสด็จโดยชลมารคหรือทางเรือ จากอยุธยาไปตามแม่น้ำป่าสัก อยุธยา

5           เที่ยวเล่นเป็นเกษมสุข แสนสิ่งสนุกปลุกใจหวัง เร่งร่ายผายผาดผัง หัวริกรื่นชื่นชมไพรฯ            สุขเกษมเปรมหน้าเหลือบ ลืมหลัง แสนสนุกปลุกใจหวัง วิ่งหรี้ เดินร่ายผายผัน ยังชายป่า หัวร่อรื่นชื่นชี้ ส่องนิ้วชวนแล ฯ

20          เลียงผาอยู่ภูเขา หนวดพรายเพราเขาแปล้ปลาย รูปร่างอย่างแพะหมาย ขนเหม็นสาบหยาบเหมือนกัน ฯ            เลียงผาอยู่พ่างพื้น ภูเขา หนวดภู่ดูเพราเขา ไปล่ท้าย รูปร่างอย่างแพะเอา มาเปรียบ ขนเหม็นสาบหยาบร้าย กลิ่นเกล้าเหมือนกัน ฯ

เลียงผา ชื่อไทย :: เลียงผา อังกฤษ :: SEROW วิทยศาสตร์ :: Capricornis sumatraensis ลักษณะ รูปร่างคล้ายแพะ แต่ไม่มีเครา ขนหยาบและยาวกว่าสีดำเกือบทั้งตัว หูยาวเหมือนลา มีเขาทั้งตัวผู้และตัวเมีย เขายาวประมาณ 4-8 นิ้ว โคนเขามีหยักเป็นวงรอบ ๆ ปลายเขากลมเรียวโค้งไปข้างหลังเล็กน้อย เท้าของมันแข็งแรงมาก กีบเท้าแข็งแกร่ง สั้นเหมาะที่จะกระโดดไปตามหน้าผา มีต่อมอยู่หน้านัยน์ตา รูต่อมใหญ่

27 กระจงกระจิดเตี้ย วิ่งเรี่ยเรี่ยน่าเอ็นดู เหมือนกวางอย่างตาหู มีเขี้ยวน้อยสร้อยแนมสอง ฯ           กระจงกระจิดหน้า เอนดู เดินร่อยเรี่ยงามตรู กระจ้อย เหมือนกวางอย่างตาหู ตีนกีบ มีเคี่ยวขาวน้อยช้อย แนบข้างเคียงสอง ฯ

28 ฝูงลิงใหญ่น้อยกระจุ้ย ชะนีอุ่ยอุ้ยร้องหา ฝูงค่างหว่างพฤกษา ต่างโจนไล่ไขว่ปลายยาง ฯ    ฝูงลิงยวบยาบต้น พวาหนา ฝูงชะนีมี่กู่หา เปล่าข้าง ฝูงค่างหว่างพฤกษา มาสู่ ครอกแครกใส่ไขว่คว้าง โลดเลี้ยวโจนปลิว ฯ

ชื่อไทย ลิงแสม ชื่ออังกฤษ Long-tailed Macaque ชื่อวิทยาศาสตร์ Macaca fascicularis ลิงแสมเป็นลิงที่มีหางยาวที่สุดในบรรดาลิงทั้ง 5 ชนิดที่พบได้ในบ้านเรา บางทีก็เรียกว่าลิงหางยาว เนื่องจากเป็นลิงที่พบได้บ่อยตามป่าแสม และป่าชายเลน เขาจึงเรียกมันว่า"ลิงแสม" อ่านว่า ลิง- สะ-แหม อย่าอ่านว่า ลิง-แสม อาหาร ::อาหารตามธรรมชาติของลิงแสมก็คือ แมลง และสัตว์เล็กๆ ยอดไม้ และ ผลไม้ป่า พวกที่อาศัยอยู่ตามป่าชายเลน หรือตามลำแม่น้ำก็จะลงน้ำจับ ปู กินเป็นอาหาร มีคนเล่าว่ามันใช้หางแหย่เข้าไปในรูปู พอปูหนีบหางมันก็ดึงปูขึ้นมากิน แต่หากโชคร้ายไปพบปูตัวโตๆ มันคงหนีบหางขาดเป็นแน่ ลิงแสมว่ายน้ำได้ดี พฤติกรรม :: เป็นลิงที่อยู่รวมกันเป็นฝูง ตั้งแต่ 5-6 ตัว ไปจนถึงใกล้ๆ หลักร้อย มีจ่าฝูงซึ่งเป็นลิงตัวผู้ขนาดใหญ่ที่เข้มแข็งเป็นหัวหน้า และด้วยตำแหน่งนี้มันจึงมีสิทธิผสมพันธุ์กับตัวเมียในฝูงมากที่สุด ตัวเมียออกลูก ครั้งละ 1 ตัว การแพร่กระจาย พบได้ในภาคกลาง ภาคตะวันตก ภาคตะวันออกและในภาคใต้ ส่วนใหญ่พบตามชายฝั่งทะเล และตามริมแม่น้ำ พบได้ตามวัดต่างๆ และใกล้ชุมชน ส่วนใหญ่เป็นลิงที่ชอบก่อปัญหาให้คนมากที่สุด เช่น ที่เขาวัง จังหวัดเพชรบุรี เป็นต้น เสียงร้อง ส่วนใหญ่จะร้องพยางค์เดียว ครา... ( ลิงแสมเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง )

44          งูเขียวรัดตุ๊กแก ตุ๊กแกแก่คางแข็งขยัน กัดงูงูยิ่งพัน อ้าปากง่วงล้วงตับกิน ฯ           งูเขียวแลเหลื่อมพ่น พิษพลัน ตุ๊กแกคางแข็งขยัน คาบไว้ กัดงูงูเร่งพัน ขนดเครียด ปากอ้างูจึงได้ ลากล้วงตับกิน ฯ

45          ยูงทองย่องเยื้องย่าง รำรางชางฟ่างปลายหาง ปากหงอนอ่อนสำอาง ช่างรำเล่นเต้นตามกัน ฯ           ยูงทองย่องย่างเยื้อง รำฉวาง รายร่ายฟ่ายเฟื่องหาง เฉิดหน้า ปากหงอนอ่อนสำอาง ลายเลิศ รำเล่นเต้นงามหง้า ปีกป้องเป็นเพลง ฯ

48         ไก่ฟ้าอ้าสดแสง หัวสุกแดงแทงเดือยแนม ปีกหางต่างสีแกม สีแต้มต่างอย่างวาดเขียน ฯ            ไก่ฟ้าหน้ากล่ำกล้า ปากแหลม หัวแดงแฝงเดือยแนม เนื่องแข้ง ปีกหางต่างสีแกม ลายลวด ตัวด่างอย่างคนแกล้ง แต่งแต้มขีดเขียน ฯ

52          ดูหนูสู่รูงู งูสุดสู้หนูสู้งูหนูงู สู้ดูอยู่ รูปงูทู่หนูมูทู ฯ           ดูงูขู่ฝุดฝู้ พรูพรู หนูสู่รูงูงู สุดสู้ งูสู้หนูหนูสู้ งูอยู่ หนูรู้งูงูรู้ รูปทู้มูทู ฯ

54        นกแก้วแจ้วเสียงใส คลอใคล้คู่หมู่สาลิกา นกตั้วผัวเมียคลา ผาแขกเต้าเหล่าโนรี ฯ            นกแก้วแจ้วรี่ร้อง เร่หา ใกล้คู่หมู่สาลิกา แวดเคล้า นกตั้วผัวเมียมา สมสู่ สัตวาผ่าแขก เต้าพวกพ้องโนรี ฯ

63           กะจายสยายซร้องนางผ้า สไบบางนางสีดา ห่อห้อยย้อยลงมาแต่ค่า ไม้ใหญ่สูงงาม ฯ            กะจายสยายคลี่ซร้อง นงพงา สไบบางนางสีดา ห่อห้อย ยื่นเลื้อยเฟื้อยลงมา โบยโบก แต่ค่าไม้ใหญ่น้อย แกว่งเยื้องไปมา ฯ

86          หัวลิงหมากลางลิงต้น ลางลิงแลหูลิง ลิงไต่กะไดลิงลิง โลดคว้าประสาลิง ฯ           หัวลิงหมากเรียกไม้ ลางลิง ลางลิงหูลิงลิง หลอกชู้ ลิงไต่กะไดลิง ลิงห่ม ลิงโลดฉวยชมผู้ฉีก คว้าประสาลิง ฯ

89         ธารไหลใสสอาด มัจฉาชาติดาษนานา หวั่นหว้ายกินไคลคลาตามกัน มาให้เห็นตัว ฯ           ธารไหลใสสอาดน้ำ รินมา มัจฉาชาตินานา หวั่นหว้าย จอกสร่ายกินไคลคลา เชยหมู่ ตามคู่มาคล้ายคล้าย ผุดให้เห็นตัว ฯ

นกแก้ว นกแก้ว ชื่อสามัญ Psitticus erithacus erithacus ชื่อวิทยาศาสตร์ (Congo African Grey Parrot) อาณาจักร: Animalia ไฟลัม: Chordata ชั้น: Aves อันดับ: Psittaciformes วงศ์: Psittacidae

นกยูง นกยูง (Green Peafowl). ชื่อวิทยาศาสตร์ :Pavo cristatus วงศ์: PHASIANIDAE

ทายซิว่าภาพนี้ตรงกับสำนวนใด ลับสมองลองปัญญา ทายซิว่าภาพนี้ตรงกับสำนวนใด กระต่ายหมายจันทร์

กระต่ายหมายจันทร์ ความหมาย : กระต่ายมักจะออกหากินตอนกลางคืนเพราะทานความ ร้อนจากตอนกลางวันไม่ไหวคนเราก็เข้าใจผิดกันว่า กระต่ายชอบแสงจันทร์ แล้วจึงเอาสำนวนนี้มาเปรียบเทียบกับชายหนุ่ม ที่หมายปองหญิงสาว ที่มีฐานะสูงส่งกว่า ซึ่งไม่มีวันจะสมหวังได้ โอกาสที่ใช้ : กระต่ายมักจะออกหากินตอนกลางคืนเพราะทานความ ร้อนจากตอนกลางวันไม่ไหว คนเราก็เข้าใจผิดกันว่า กระต่ายชอบแสงจันทร์ แล้วจึงเอาสำนวนนี้มาเปรียบเทียบกับชายหนุ่ม ที่หมายปองหญิงสาว ที่มีฐานะสูงส่งกว่า ซึ่งไม่มีวันจะสมหวังได้

“พัฒนาพหุปัญญาด้วยเพลง” คุณพร้อมหรือยัง?

ร้องรำทำเพลง เพลง สัตว์โลกผู้น่ารัก ท้องทุ่งเขียวขจี แว่วเสียงชะนีก้องแนวไพร ช้างยืนทรงตัวไปมา ม้าลายเดินตามกันไป สิงโตแมวลายเสือดาว กวางยืนดูดายเดียว ชะนีเปลี่ยวโยนตัวลงมา นกกินปลาเกาะบนยอดยาง นางนวลบินวนเวียน นกกระเรียนเดินตามกันมา นกกระยางบินลับตาไป แสนสุขสมใจเพลิน น่ารักเหลือเกินเพื่อนทั้งหลาย ขอเชิญชวนกันเอ็นดู ให้ดูกันตามสบาย ขออย่าทำลายล้างมัน