การสอบสวนโรค ที่เกิดจากอาหารและน้ำ Food and Water Borne Diseases อุบลรัตน์ นฤพนธ์จิรกุล นักวิชาการสาธารณสุข 8ว สำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค

Food and Water-Borne Diseases Acute Diarrhea Cholera Enteric Fever Food Poisoning Dysentery Hepatitis: A, D, E, G, unspecified

FOOD POISONING Food poisoning DEFINITION (CDC, 2004): ILLNESSES ACQUIRED THROUGH CONSUMPTION OF CONTAMINATED FOOD CONTAMINATED FOOD: - WITH MICROORGANISM OR THEIR PRODUCTS (TOXIN) - POISONOUS CHEMICAL - INGESTION OF POISONOUS PLANTS OR ANIMALS

Cause of Food poisoning Bacteria Bacillus cereus Brucella Campylobacter jejuni Clostridium botulinum Clostridium perfringens Escherichia coli Salmonellosis Shigella spp. Staphylococcus aureus Vibrio parahaemolyticus Vibrio cholerae Virus Hepatitis A Norwalk virus Rota virus Protozoa Entamoeba histolytica Giardia lamblia Toxin & Chemical 1.Marine toxins Ciguatoxin ปลา Scombroid toxin Paralytic shellfish 2.Mushroom toxin ออกฤทธิ์ระยะสั้น ภายใน 1 ชม. ออกฤทธิ์ระยะยาว 6-24 ชม.: Amanita spp. 3.โลหะหนัก: แคดเมียมเหล็ก สังกะสี ตะกั่วฯ 4.Monosodium glutamate (MSG) 5.พิษยาฆ่าแมลง

ขนมจีน แป้งหมัก ข้าวผัด เนื้อไก่และเครื่องในสัตว์ B. cereus S.aureus V. cholerae อาหารทะเล V. cholerae, V. parahaemolyticus เนื้อไก่และเครื่องในสัตว์ Campylobacter EPEC Salmonella spp. V.cholerae Y.enterocolitica

อาหารกระป๋อง น้ำแข็ง นม ผักและผลไม้ C. botulinum C.perfringens น้ำแข็ง E. coli Norwalk virus Hepatitis virus นม Campylobacter spp. Salmonella spp Yersinia enterocolitica ผักและผลไม้ Entamoeba histolytica Salmonella spp. Shigella spp

น้ำ ไข่ดิบ เห็ด เนื้อโค หมู S. aureus Salmonella spp. Pathogenic E.coli Giardia lamblia Aeromonas spp. เห็ด Poisonous mushroom เนื้อโค หมู E.coli (EHEC) Salmonella spp. Yersinia enterocolitica

ขั้นตอนการสอบสวนโรค (STEPS OF INVESTIGATION) ยืนยันการวินิจฉัยโรค ยืนยันการระบาดของโรค ค้นหาผู้ป่วย  รายแรก ๆ  รายใหม่ รวบรวมข้อมูลทางระบาดวิทยาเชิงพรรณนา เวลา สถานที่ และบุคคล ตั้งสมมุติฐานและพิสูจน์สมมุติฐาน กำหนดมาตรการป้องกันควบคุมการระบาดของโรค เขียนรายงาน  เพื่อรายงานผู้บริหาร  เพื่อพิมพ์เผยแพร่

ชนิดของการสอบสวน ผู้ป่วยเฉพาะราย ผู้ป่วยเป็นกลุ่ม

Index cases คลื่นไส้ อาเจียน Bacteria B. cereus (vomiting type) IP 1-6 ชม. ± diarrhea, Abd. pain B. cereus IP 6-24 ชม. S. aureus IP 30 นาที-7 ชม. Vibrio cholerae IP 2-3ชม.-5 วัน V. parahaemolyticus IP 4-96 ชม. E. coli IP 10-72 ชม. watery Mucous or bloody E. coli (EHEC) IP 12-60 ชม.

คลื่นไส้ อาเจียน ± diarrhea,ปวดท้อง, ไข้ Virus Rota IP 1-3 วัน Norwalk IP 24-48 ชม. Bacteria Watery dia. E. coli (EIEC,EPEC) Salmonellosis IP 6-72 ชม. Mucous or bloody Shigella gr.A, B,C,D IP 1-7 วัน

คลื่นไส้ อาเจียน ± diarrhea,ปวดท้อง +อาการทางระบบประสาท: หนังตาตก เห็นภาพซ้อน ตะคริว ชา มึนงง ฯลฯ สารพิษจาก Bacteria:- Clostridium botulinum IP 12-36 ชม. พิษ พืช สัตว์:- เห็ด หอย (Shellfish poisoning) ปลาปักเป้า(Tetrodotoxin) มันสำปะหลังดิบ(Casava poisoning) เมล็ดพืชต่าง ๆ Chemical Organophosphate

1. ยืนยันการวินิจฉัย ลักษณะทางคลินิกของผู้ป่วย - Upper VS Lower - มีอาการไข้ ร่วมด้วยหรือไม่ - มีอาการทางระบบประสาท ร่วมด้วยหรือไม่ เช่น ตาพร่า หนังตาตก ใจสั่น เหงื่อออก ปากแห้ง ชัก ฯลฯ อาการอื่นๆ ของโรคเฉพาะ เช่น ไข้ไทฟอยด์ ตับอักเสบเอ

ดูเอกสาร/คู่มือ การเก็บตัวอย่างส่งตรวจ Lab ช่วยยืนยันการวินิจฉัย - Upper เก็บอาเจียนส่งตรวจ - Lower เก็บอุจจาระ / RSC เก็บอาเจียนด้วย (ถ้ามี) โรคเฉพาะ เช่น ไข้ไทฟอยด์ ตับอักเสบเอ ฯลฯ เก็บตัวอย่างเฉพาะตามโรคนั้น ๆ ดูเอกสาร/คู่มือ การเก็บตัวอย่างส่งตรวจ

2. การยืนยันการระบาดของโรค เปรียบเทียบกับข้อมูลย้อนหลังที่ผ่านมา โดยทั่วไปเราสามารถใช้สามัญสำนึก ในการพิจารณาว่าเป็นการระบาดหรือไม่

3. การค้นหาผู้ป่วย การกำหนดนิยามในการค้นหาผู้ป่วย จะกำหนดให้จำเพาะมาก (Specific) หรือหลวม ๆ (Sensitive) ขึ้นอยู่กับวัตถุประสงค์ของการค้นหา ผู้ป่วย ควรประกอบด้วย อาการ/อาการแสดง ตาม Index case อาจเพิ่มอาการทางทฤษฎี หรือตามนิยามโรค ติดเชื้อประเทศไทย ระบุ เวลา สถานที่ และบุคคล

4. การรวบรวมข้อมูลทางระบาดวิทยาเชิงพรรณนา เวลา : วัน/เวลาเริ่มป่วย ให้ทำ Epidemic curve สถานที่ : วิเคราะห์จำนวนและอัตราป่วย ตามสถานที่ บุคคล : วิเคราะห์จำนวนและอัตราป่วย ตามบุคคล

5. การตั้งสมมุติฐานและพิสูจน์สมมุติฐาน ข้อมูลที่นำมาประกอบการตั้งสมมุติฐาน เพื่อ หาแหล่งแพร่โรค อาจใช้ โรคหรือลักษณะทางคลินิกของผู้ป่วย ระยะฟักตัว อาหารหรือน้ำที่สงสัย ควรเชื่อมโยงกับ ผู้ป่วยได้

การพิสูจน์สมมุติฐาน เพื่อหาแหล่งแพร่โรค - ผู้ป่วยจำนวนน้อย ให้ส่งตรวจอาหารหรือน้ำที่ สงสัยทั้งหมด ผู้ป่วยจำนวนมาก สามารถทำการศึกษา ระบาดเชิงวิเคราะห์ก่อนได้ เช่น Case-control study หรือ Cohort study แล้วส่งตรวจอาหารหรือน้ำที่สงสัย

การยืนยันแหล่งแพร่โรค ยืนยันว่าใช่แหล่งแพร่โรค จากการตรวจ สาเหตุในแหล่งแพร่โรค ตรงกับที่พบในผู้ป่วย น่าจะใช่แหล่งแพร่โรค จากการศึกษา ระบาดวิทยาเชิงวิเคราะห์ สงสัยจะใช่แหล่งแพร่โรค จากการศึกษา ระบาดวิทยาเชิงพรรณนา หรือ จากการ คาดคะเน

6. การกำหนดมาตรการเพื่อควบคุมการระบาดของโรค มาตรการควบคุมป้องกันโรค ควรสอดคล้อง กับผลการสอบสวนโรค มาตรการควบคุมป้องกันโรคที่ควรมี คือ ภายหลังผู้ป่วยรายสุดท้าย ได้เฝ้าระวังต่อ อีกเป็นระยะเวลาอย่างน้อย 2 เท่า ของระยะ ฟักตัวสูงสุด เพื่อให้แน่ใจว่า ไม่มีผู้ป่วย รายใหม่เกิดขึ้นอีก

7. การเขียนรายงาน เพื่อรายงานผู้บริหาร เพื่อพิมพ์เผยแพร่

สวัสดี