การช่วยชีวิตหงส์
ครั้งหนึ่ง เมื่อพระองค์เสด็จออกไปเที่ยวเล่นนอกเมือง กับพระญาติ ซึ่งเป็นลูกพี่ลูกน้องนามว่า เทวทัต ผู้ซึ่งได้นำเอาคันศรและลูกศรติดไปด้วย เจ้าชายเทวทัต ได้ยิงหงส์ซึ่งกำลังบินร่อนผ่านมา ลูกศรถูกปีกหงส์ ให้มันต้องถลาตกลงมายังพื้นดิน มีแผลใหญ่เต็มไปด้วยความเจ็บปวด
เจ้าชายทั้งสองพระองค์ต่างก็วิ่งไปดู แต่เจ้าชายสิทธัตถะไปถึงหงส์ตัวนั้นก่อน และได้ทรงอุ้มขึ้นอย่างระมัดระวัง ทรงชักลูกศรออกจากปีกนก ทรงเก็บใบไม้ที่มีรสเย็นใส่เข้าไปในบาดแผล เพื่อให้โลหิตหยุดไหล และทรงลูบประคองไปมาอย่างเบาๆ เพื่อบรรเทาความเจ็บ และความกลัวของนกนั้น
เจ้าชายเทวทัตรู้สึกขัดเคืองพระทัยเป็นอันมาก ในการที่พระญาติของพระองค์ทรงแย่งนกไปเช่นนี้ จึงได้ทรงเรียกร้องให้เจ้าชายสิทธัตถะ คืนนกให้แก่ระองค์ในฐานะที่พระองค์ทรงเป็นผู้ยิงตก ด้วยลูกศรของพระองค์เอง
เจ้าสิทธัตถะทรงปฏิเสธที่จะมอบนกเจ็บตัวนั้นให้ โดยตรัสว่า ถ้านกตายจึงจะเป็นของผู้ยิง แต่เมื่อยังมีชีวิตอยู่เช่นนี้ ก็ต้องเป็นของผู้ที่พยายามช่วยชีวิตไว้ ดังนั้นพระองค์จึงไม่ทรงมอบให้ ฝ่ายเจ้าชายเทวทัตก็ยังคงยืนกรานว่า ต้องเป็นของพระองค์ผู้ที่ยิงตกลงมาด้วยน้ำมือเอง
ในที่สุดเจ้าชายสิทธัตถะทรงเสนอว่า ข้อพิพาทนี้ควรจะต้องนำไป เพื่อรับการพิจารณาตัดสินชี้ขาด จากที่ประชุมนักปราชญ์ของประเทศ เจ้าเทวทัตก็ยินยอม ณ ที่ประชุมสำหรับวินิจฉัยเรื่องต่างๆ ในวันนั้น ก็ได้มีปัญหาเรื่องหงส์ตัวนี้ มีการถกเถียงกันมากในที่ประชุม โดยมีเหตุผลต่างๆ กันไม่เป็นที่ยุติในที่สุด มีบุรุษผู้หนึ่งซึ่งไม่เคยมีใครเห็นในที่ประชุมนั้นมาก่อน ได้ลุกขึ้นยืนและกล่าวว่า
“ โดยแท้จริง ชีวิตต้องเป็นของผู้ที่พยายามจะช่วยชีวิตนั้นไว้ ชีวิตต้องไม่เป็นของผู้ที่พยายามจะทำลาย” นกที่กำลังบาดเจ็บนี้ เมื่อกล่าวโดยสิทธิอันชอบธรรมแล้ว ต้องตกเป็นของบุคคลที่พยายามช่วยชีวิตไว้ แต่ฝ่ายเดียว ดังนั้นขอให้นกตัวนี้ตกเป็นของผู้ที่พยายามช่วยเหลือเถิด
ทุกคนในที่ประชุม ลงความเห็นด้วยกับถ้อยคำ อันมีเหตุผลเที่ยงธรรมนี้ เจ้าชายสิทธัตถะ จึงเอานกตัวนั้นไป ทรงเอาพระทัยใส่นกนั้นอย่างเอื้อเฟื้อที่สุด จนกระทั่งแผลของมันหายสนิท และทรงปล่อยมันให้เป็นอิสระ และกลับไปยังฝูงของมัน มีความสุขอยู่กลางป่าลึกสืบไป
เป็นที่ประจักษ์แก่บรรดาผู้ที่ใกล้ชิดโดยทั่วไปว่า เจ้าชายสิทธัตถะนั้น ทรงเป็นผู้ที่มากไปด้วยพระเมตตาปรานีในสรรพสัตว์ และทรงพยายามที่จะปลดเปลื้องความทุกข์ของสัตว์ ที่กำลังได้รับทุกข์อยู่ทุกวิถีทาง