เอกสารประกอบการเรียนรู้ วิชาชีววิทยา ว 40243 เรื่อง การเกิดผลและเมล็ด โดย... นางยุวดี พลพิทักษ์ สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาขอนแก่น เขต ๔ http://www.nps.co.th

การเกิดผล( fruit) หลังจากการปฏิสนธิแล้ว ออวุลแต่ละอันจะเจริญเปลี่ยนแปลงไปเป็นเมล็ด(seed) ซึ่งส่วนใหญ่มีอาหารสะสมอยู่ รังไข่จะเจริญไปเป็นผล(fruit) แต่มีผลบางชนิดที่เจริญมาจากส่วนอื่นของดอก เช่น ฝรั่ง ชมพู่ แอปเปิล เจริญมาจากฐานรองดอก จึงเรียกว่า ผลเทียม(pseudocarp)

ผลบางชนิดอาจเจริญเติบโตมาจากรังไข่โดยไม่มีการปฏิสนธิ หรือมีการปฏิสนธิตามปกติแต่ออวุลไม่เจริญเติบโตเป็นเมล็ด ส่วนรังไข่สามารถเจริญเติบโตเป็นผลได้ เช่น กล้วยหอม องุ่นไม่มีเมล็ด

1.ผลเดี่ยว (simple fruit ) เป็นผลที่เกิดจากรังไข่อันเดียว ดอกอาจเป็นดอกเดี่ยวหรือดอกช่อก็ได้ เช่น มะเขือ ฟักทอง แตงเป็นผลเดี่ยวเกิดจากดอกเดี่ยว มะม่วง มะปราง องุ่น ส้ม เป็นผลเดี่ยวเกิดจากดอกช่อ เป็นต้น ชนิดผลไม้

2.ผลกลุ่ม ( aggregate fruit ) คือผลที่เกิดจากกลุ่มของรังไข่ในดอกเดียวกันของดอกเดี่ยว รังไข่แต่ละอันก็กลายเป็นผลย่อย 1 ผล แต่เนื่องจากอยู่อัดกันแน่นจึงดูคล้ายผลเดี่ยว เช่น น้อยหน่า สตรอเบอรี แต่งบางชนิดก็ไม่อยู่อัดกันแน่น คงแยกเป็นผลเล็กๆ เช่น กระดังงา การะเวก นมแมว

3.ผลรวม(multiple fruit) เป็นผลที่เกิดจากรังไข่ของดอกย่อยของดอกที่เชื่อมรวมกันแน่นจนคล้ายเป็นผลเดี่ยว เช่น ยอ ขนุน หม่อน สับปะรด สาเก

การปฏิสนธิของพืชมีดอกเกิดขึ้นภายในรังไข่ทำให้เกิดไซโกตและเอนโดสเปิร์ม จากนั้นไซโกตก็จะแบ่งเซลล์เพิ่มจำนวนมากขึ้น เพื่อพัฒนาเป็นเอ็มบริโอ การเกิดเมล็ด

ส่วนประกอบของเมล็ด 1.เปลือกหุ้มเมล็ด (seed coat ) เป็นเยื่อ 2 ชั้น ชั้นนอกหนา แข็ง และเหนียว ชั้นในเป็นเยื่อบางๆ หน้าที่ป้องกันอันตราย และการคายน้ำ

2.เอ็มบริโอ เป็นส่วนที่จะเจริญไปเป็นต้นพืช ประกอบด้วยส่วนต่างๆดังนี้ 2.1ใบเลี้ยง(cotyledon)ในพืชใบเลี้ยงคู่มี 2 ใบ พืชใบเลี้ยงเดี่ยวมีใบเดียว บางชนิดทำหน้าที่สะสมอาหาร เช่นถั่ว มะขาม บัว เป็นต้น

2.2 เอพิคอทิล (epicotyle ) เป็นส่วนที่อยู่เหนือตำแหน่งที่ติดกับใบเลี้ยง เมื่อเจริญเติบโตต่อไปจะเป็น ลำต้น ใบ และดอก 2.3 ไอโพคอทิล (hypocotyle)คือส่วนที่อยู่ระหว่างใบเลี้ยงกับส่วนที่จะเจริญไปเป็นราก ซึ่งจะเป็นส่วนหนึ่งของลำต้น

2.4 แรดิเคิล ( radicle) ส่วนล่างสุดของเอ็มบริโอจะเจริญไปเป็นราก

3.เอนโดสเปิร์ม เป็นเนื้อเยื่อที่มีอาหารสะสมไว้สำหรับการเจริญเติบโตของเอ็มบริโอ ส่วนใหญ่เป็นแป้ง มีโปรตีนและไขมันอยู่บ้าง เมล็ดพืชใบเลี้ยงคู่ส่วนมากไม่มีเอนโดสเปิร์มอาหารส่วนมากจะถูกเก็บไว้ในใบเลี้ยง ยกเว้นละหุ่ง

เอนโดสเปิร์มของมะพร้าว มีทั้งแข็งและเหลว ได้แก่เนื้อมะพร้าวและน้ำมะพร้าว ส่วนจาวคือใบเลี้ยง เปลือกหุ้มเมล็ดคือเยื่อสีน้ำตาลที่ติดอยู่กับเนื้อมะพร้าวอยู่ระหว่างเนื้อมะพร้าวกับกะลา

ข้อทดสอบ คำชี้แจง เลือกข้อที่ถูกที่สุดเพียงข้อเดียว 1. ผลที่ไม่ได้เจริญมาจากรังไข่แต่เจริญมาจากฐานรองดอก คือผลข้อใด ก.ฝรั่ง ข.ชมพู่ ค.แอปเปิล ง.ถูกทุกข้อ 2. ผลเทียม คือผลข้อใด ก.มะพร้าว ข.มะยม ค.ชมพู่ ง.ตำลึง

4.ข้อใดคือ ผลรวมทั้งหมด ก. สับปะรด น้อยหน่า ข. ขนุน สาเก 3.ข้อแตกต่างการเกิดของผลกลุ่ม และผลรวมคือ ก.เกิดจากดอกช่อเหมือนกัน ข.เกิดจากดอกเดี่ยวเหมือนกัน ค.ผลกลุ่มเกิดจากดอกเดี่ยว ผลรวมเกิดจากดอกช่อ ง.ผลกลุ่มเกิดจากดอกช่อ ผลรวมเกิดจากดอกเดี่ยว 4.ข้อใดคือ ผลรวมทั้งหมด ก. สับปะรด น้อยหน่า ข. ขนุน สาเก ค. มะเดือ สตรอเบอรี่ ง. ยอ บัว

5. จากภาพคือผลชนิดใด ก. ผลเดี่ยว ข. ผลกลุ่ม ค. ผลรวม ง. ข้อ ก และ ค

6. เมล็ดพืชข้อใดแตกต่างจากเมล็ดพืชใบเลี้ยงคู่ชนิดอื่น ก. ถั่วเหลือง ข. มะม่วง ค. ละหุ่ง ง. มะขาม 7. จาวมะพร้าวคืออะไร ก. เอนโดสเปิร์ม ข. ใบเลี้ยง ค. เปลือกหุ้มเมล็ด ง. เปลือกหุ้มผล

8. ส่วนของเมล็ดที่จะเจริญไปเป็น ลำต้น ใบ ดอก ของพืช คือข้อใด ก. เอพิคอลทิล ข. ไฮโพคอทิล ค. แรดิเคิล ง. ถูกทุกข้อ 9.ในขณะที่เอ็มบริโองอกและได้รับอาหารจากเอนโดสเปิร์ม หมายถึงพืชข้อใด ก. มะขาม ข. มะม่วง ค. ถั่วเขียว ง. ละหุ่ง

10. จากภาพส่วนที่กินได้คือข้อใด ก. เอนโดสเปิร์มชนิดเหลว ข. เอนโดสเปิร์มชนิดแข็ง ค. เนื้อผล ง. ถูกทุกข้อ

รวมคะแนนทดสอบแล้วได้กี่คะแนน