บทที่ 1 ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับกายวิภาคและสรีรวิทยา รศ.ดร.สมปอง สรวมศิริ

วิชากายวิภาคและสรีรวิทยาของสัตว์เลี้ยง (คน 320) วิชาบังคับก่อน : ชว 100 ชีววิทยาทั่วไป และ ชว 220 สัตววิทยา คำอธิบายรายวิชา ความรู้เกี่ยวกับกายวิภาคศาสตร์ เนื้อเยื่อพื้นฐานของร่างกาย ระบบประสาท ระบบกล้ามเนื้อ ระบบอวัยวะรับความรู้สึก ระบบกระดูก และโครงสร้างที่เกี่ยวกับกระดูก ระบบสูบฉีดโลหิต และน้ำเหลือง ระบบย่อยอาหาร ระบบการหายใจ ระบบการขับถ่าย ระบบต่อมไร่ท่อ และระบบการสืบพันธุ์

ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับกายวิภาคและสรีรวิทยา นักศึกษาควรแยกความแตกต่างระหว่างกายวิภาคศาสตร์ และสรีรวิทยาได้ เข้าใจถึงการแบ่งประเภทในการศึกษาวิชา กายวิภาคศาสตร์ ควรมีความเข้าใจในเรื่องระนาบต่างๆ ใน ร่างกาย สามารถเรียกชื่อตำแหน่งต่างๆ ที่สำคัญในร่างกาย สัตว์ได้ และใช้ คำศัพท์ต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการบอกตำแหน่ง ในร่างกาย คำศัพท์ที่เกี่ยวข้องกับการเคลื่อนไหวของร่างกาย

กายวิภาคศาสตร์ กายวิภาคศาสตร์ (Anatomy) เป็นแขนงของวิชา ชีววิทยาที่ศึกษา เกี่ยวกับขนาด รูปร่าง โครงสร้าง และตำแหน่งของอวัยวะในร่างกาย สรีรวิทยา (Physiology) เป็นวิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับหน้าที่ หรือการ ทำงานของเซลล์ และอวัยวะต่างๆ ในร่างกาย โดยทั่วไปจะศึกษาควบคู่กันไปทั้งกายวิภาคและสรีรวิทยา

แนววิชาของกายวิภาคศาสตร์ แบ่งออกเป็น 1. กายวิภาคศาสตร์เฉพาะทาง (Special anatomy) ศึกษาทาง ลักษณะโครงสร้างของสัตว์แต่ละชนิด ทุกระบบของร่างกาย 2. จุลกายวิภาคศาสตร์ (Histology หรือ Microscopic anatomy) ศึกษาเนื้อเยื่อต่างๆ ของร่างกายว่าประกอบด้วยเซลล์ประเภทใดบ้าง มีรูปร่างอย่างไร ขนาด อย่างไร

แนววิชาของกายวิภาคศาสตร์ (2) 3. มหกายวิภาคศาสตร์ (Gross anatomy หรือ Macroscopic anatomy) ศึกษาลักษณะโครงสร้างของอวัยวะต่างๆ ที่สามารถเห็นได้ ด้วยตาเปล่า โดยวิธีการชำแหละแยกเป็นส่วนๆ 4. คัพภะวิทยา (Embryology หรือ Developmental anatomy) ศึกษาการเจริญเติบโตเปลี่ยนแปลงของเซลล์ เนื้อเยื่อ และอวัยวะ ตั้งแต่เป็นตัวอ่อน จนกระทั่งคลอด

แนววิชาของกายวิภาคศาสตร์ (3) 5. กายวิภาคศาสตร์เปรียบเทียบ (Comparative anatomy) ศึกษา เปรียบเทียบด้านโครงสร้าง รูปร่างของอวัยวะของสัตว์ชนิดต่างๆ 6. กายวิภาคศาสตร์ทางสัตว์แพทย์ (Veterinary anatomy) ศึกษา กายวิภาคศาสตร์ของสัตว์เลี้ยง เพื่อประโยชน์ในอาชีพสัตว์แพทย์

ท่ามาตรฐานทางกายวิภาคศาสตร์ ใช้อ้างอิงเมื่อจะกล่าวถึงความสัมพันธ์ระหว่างอวัยวะต่าง ๆ กำหนดท่านี้เป็นท่า คนยืนตัวตรง ตาทั้งสองข้าง มองตรงไป ข้างหน้าในแนวระดับ แขนทั้งสองข้างแนบชิดลำตัว โดยหันผ่ามือทั้ง สองข้างแบออกไปทางด้านหน้า และเท้าทั้งสองข้างชิดกันตลอด การศึกษากายวิภาคศาสตร์สัตว์เลี้ยงจำเป็นต้องยึดหลักท่ามาตรฐาน ทางกายวิภาคของคนเช่นกัน

ท่ามาตรฐานทางกายวิภาคศาสตร์ (2) กำหนดท่านี้เป็นท่า คนยืนตัวตรง ตาทั้งสองข้าง มองตรงไป ข้างหน้าในแนวระดับ แขนทั้งสองข้างแนบชิดลำตัว โดยหันผ่ามือทั้ง สองข้างแบออกไปทางด้านหน้า

ระนาบหรือแนวตัดแบ่งร่างกาย ใช้กำหนดตำแหน่งและการบอกความสัมพันธ์ระหว่างอวัยวะแบ่งเป็น 1. ระนาบข้าง (Sagittal plane) หมายถึง ระนาบในแนวดิ่งที่แบ่ง ร่างกายมนุษย์ หรือสัตว์เลี้ยงออกเป็นสองซีกขวาและซ้าย แต่ละซีกไม่ จำเป็นต้องเท่ากัน ถ้าผ่าแบ่งตามแนวกึ่งกลางร่างกายตามแนวดิ่งพอดี จะแบ่งร่างกาย ออกเป็นสองซีกเท่ากัน ทั้งซ้ายและขวา เรียกว่า Midsagittal plane หรือ Median plane

ระนาบข้าง (Sagittal plane)

ระนาบหน้าหลัง (Coronal plane) คนตามแนวดิ่งตัดขนานกับรอยต่อของกะโหลก แบ่งร่างกายออกเป็น ซีกหน้าและซีกหลัง แต่ในสัตว์เลี้ยงเนื่องจากยืนด้วยเท้าทั้งสี่ ระนาบนี้ จะแบ่งร่างกายออกเป็นครึ่งบนและครึ่งล่าง เรียกว่า Horizontal plane Dorsal Horizontal plane Caudal / Posterior Cranial / Anterior Ventral

ระนาบขวาง (Transverse plane) ข้าง และระนาบหน้าหลัง แบ่งร่างกายคนออกเป็นครึ่งบน และครึ่งล่าง ร่างกายสัตว์แบ่งออกเป็นซีกหน้า และหลัง Transverse plane Anterior or Cranial Caudal or Posterior

แนวแกนร่างกาย (Body axis) แบ่งเป็น 3 แกนคือ 1. แกนหน้าหลัง (Anterior posterior axis) เป็นแนวแกนที่ทอด ผ่านจากส่วนหน้าของสัตว์ไปส่วนหลังของสัตว์ตามแนวนอน 2. แกนขวาง (Transverse axis หรือ Horizontal axis) เป็นแนว แกนที่ทอดผ่านร่างกายจากด้านซ้ายไปด้านขวาของร่างกายสัตว์ หรือ มนุษย์ตามแนวนอน 3. แกนดิ่ง (Vertical axis) เป็นแนวแกนในแนวดิ่งที่ตั้งฉากกับสอง แกนแรก

ศัพท์ที่ใช้ชี้บอกตำแหน่งและความสัมพันธ์ของอวัยวะ กำหนดศัพท์เฉพาะขึ้น เพื่อใช้ชี้บอกว่าโครงสร้างหรืออวัยวะนั้น ๆ อยู่ที่ใดในร่างกาย และมีความสัมพันธ์กับอวัยวะอื่น ๆ อย่างไร

ศัพท์ที่ใช้ชี้บอกตำแหน่งและความสัมพันธ์ของอวัยวะ (2) คำศัพท์ ความหมาย Anterior (Cranial) ส่วนหัวหรือด้านหน้าของสัตว์ หรือ ส่วนที่ค่อนไปทางด้านหน้า Posterior (Caudal) ส่วนท้ายหรือด้านหลังของสัตว์ หรือ ส่วนที่ค่อนไปทางด้านหลัง Ventral ด้านล่างหรือด้านที่ค่อนไปทางท้องของสัตว์ Dorsal ด้านบนหรือด้านหลังของร่างกายสัตว์

ศัพท์ที่ใช้ชี้บอกตำแหน่งและความสัมพันธ์ของอวัยวะ (3)

ศัพท์ที่ใช้ชี้บอกตำแหน่งและความสัมพันธ์ของอวัยวะ (4) คำศัพท์ ความหมาย Proximal ด้านที่อยู่สูง หรือเหนือกว่า หรืออยู่ใกล้กับ แนวกระดูกสันหลังมากกว่า Distal ด้านที่อยู่ต่ำกว่า หรือไกลกว่าแนวกระดูกสันหลัง Superior ส่วนบนเหนือหัวหรือส่วนหัว Inferior ส่วนล่างของร่างกาย Medial อยู่ใกล้กับแนวกลางตัว Lateral ส่วนที่อยู่ห่างจากแนวกลางตัว

Terminology of Movement คำศัพท์ ความหมาย Adduction การเคลื่อนไหวที่เข้าหาแนวกลางตัว Abduction การเคลื่อนไหวออกจากแนวกลางตัว Abduction Adduction

Terminology of Movement (2) คำศัพท์ ความหมาย Flexion การงอข้อต่อข้อใดข้อหนึ่ง Extension การยืดข้อต่อที่มีทิศทางตรงกันข้าม Flexion Extension

Terminology of Movement (3) คำศัพท์ ความหมาย Elevation การเคลื่อนที่ยกหรือเคลื่อนขึ้นไปทางส่วนหัว หรือด้านบน Depression การเคลื่อนลดหรือเคลื่อนลงไปทางด้านล่าง

Terminology of Movement (4) คำศัพท์ ความหมาย Protraction การเคลื่อนที่ในลักษณะการยื่นส่วนใดส่วน หนึ่งของร่างกายออกไปข้างหน้า Retraction การเคลื่อนที่ในลักษณะการหดหรือดึงกลับ ส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกายไปทางด้านท้าย

Body cavity (ช่องว่างในร่างกาย) Dorsal cavity=ช่องว่างที่อยู่ทางด้านหลังของลำตัว Ventral cavity =ช่องว่างที่อยู่ทางด้านท้องของลำตัว Abdominal cavity =ช่องท้องที่อยู่กลางค่อนมาทางท้ายของลำตัว Thoracic cavity =ช่องอกที่อยู่ทางด้านหน้าของลำตัว Pelvic cavity =ช่องว่างที่อยู่ทางด้านท้ายของลำตัว

แสดงคำศัพท์ที่เกี่ยวข้องกับตำแหน่งบนร่างกายสุกร loin rump poll face hock snout jawl shank belly dewclaw

แสดงคำศัพท์ที่เกี่ยวข้องกับตำแหน่งบนร่างกายโค hump loin poll rump muzzle rib dewlap brisket shank flank knee