Class Monogenea

Monogeanea หรือที่เรียกกันทั่วไปในชื่อไทยว่า ปลิงใส จัดเป็นสัตว์กลุ่มหนึ่งที่มีสมาชิกมากที่สุดใน Phylum Platyhelminthes (หนอนตัวแบน) ปลิงใสทุกนิดดำรงชีวิตเป็นปรสิต โดยพบทั้งที่เป็น ปรสิตภายนอก และปรสิตภายใน ของปลา รวมทั้งสัตว์ที่ต้องใช้ชีวิตอยู่ในน้ำ เช่นสัตว์เลื้อยคลาน สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ แม้กระทั่ง สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม อย่างไรก็ตาม ปลาจัดเป็นเจ้าบ้าน (host) ที่มีปรสิตกลุ่มนี้มากที่สุด (Euzet, L. and Combes 1998).

การจัดหมวดหมู่ Lebedev (1988) ได้แบ่งกลุ่มของปลิงใสออกเป็น 3 Subclass คือ Oligonchoinea, Polyonchoinea และ Polystomatoinea กลุ่มแรก เป็นกลุ่มปลิงใสที่มีโครงสร้างในการยึด 2 แบบ คือ clamp และ hook ได้แก่ พยาธิปลิงแฝด (Paradiplozoon, Diplozoon) ซึ่งพบอยู่ตามเหงือก ส่วนกลุ่มที่ 2 เป็นกลุ่มที่พบมากที่สุด อันดับ (order) Gyrodactylidea และ Dactylogyridea ถูกจัดอยู่ในกลุ่มนี้ มีทั้งที่เป็นปรสิตภายนอก (เหงือก ผิวตัว รูทวาร, ตา, ช่องปาก) และปรสิตภายใน (ทางเดินอาหาร, อวัยวะสืบพันธุ, หัวใจ) กลุ่มนี้มี hooks และ anchors เป็นโครงสร้างสำหรับยึดเกาะ    

ส่วนกลุ่มสุดท้าย เป็นกลุ่มที่มี sucker แข็งแรงทำหน้าที่ยึดเกาะ กลุ่มนี้มีรายงานว่าพบเป็นปรสิตทั้งภายในและภายนอกของสัตว์เลื้อยคลาน (เต่า), สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ (กบ) ตลอดจนสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม (ฮิปโปโปเตมัส) (du Preeze and Kok, 1995; Rohde and Pearson, 1980; Thurston, 1965)  ในกลุ่ม โมโนจีเนีย ที่พบในปลาน้ำจืดที่สำคัญ ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ จะมีรูปแบบการแพร่กระจายคล้ายคลึงกัน ทั้งนี้จะขึ้นอยู่กับ ชนิดของ host และองศาของความจำเพาะเจาะจง ยกเว้น Gyrodactylus ซึ่งเป็นกลุ่มที่พบได้ทั่วไปไม่จำเพาะต่อกลุ่มปลา ส่วนโมโนจีเนียกลุ่ม อื่น ๆ จะจำเพาะต่อปลา ดังนี้ (Lim, 1998)

สกุล Dactylogyrusจะพบในปลาครอบครัว Cyprinidae (ตะเพียน, ไน, สร้อย), Osteoglossidae (ปลาตะพัด)  สกุลDactylogyroides,Thaparogyrus,Paradiplozoon,Dogiellus จะพบในปลาครอบครัว Cyprinidae (ตะเพียน, ไน, สร้อย) สกุลPseudodactylogyroidesจะพบในปลาครอบครัว Eleotridae (ปลาบู่)      สกุลHeterochocleidus จะพบในปลา ครอบครัว Belontidae (ปลากริม) สกุลTrianchoratus และEutrianchoratus จะพบในปลาครอบครัว Ophicephalidae (Channidae) (ปลาช่อน)     

สกุล Eutrianchoratus พบในปลาครอบครัว Anabantidae (ปลาหมอไทย)  สกุล Quadriacanthus จะพบในปลาครอบครัว Clariidae (ปลาดุก)  สกุล Hamatopeduncularia และ Chahanellus จะพบในปลาครอบครัว Ariidae (ปลาอุก, ปลากด 2 น้ำ)  สกุล Cornudiscoides และBifurcohaptor จะพบในปลาครอบครัว Bagridae (ปลากดน้ำจืด, ปลาแขยง)  สกุล Mizelleus จะพบในปลาครอบครัว Siluridae (ปลาเนื้ออ่อน)         

สกุล Sundanochus ครอบครัว Plistolepidae (ปลาหมอช้างเหยียบ สกุล Notopterodiscoides และ Malayanodiscoides จะพบในปลาครอบครัว Notopteridae (ปลากราย, สลาด) สกุล Cichlidogyrus จะพบในปลาครอบครัว Cichlidae (ปลานิล) สกุล Bychowskyella จะพบในปลาครอบครัว Clariidae, Bagridae, Siluridae, Sisoridae (ปลาแค้), Heteropneustidae (ปลาจีด) สกุล Thaparocleidus จะพบในปลาครอบครัว Bagridae, Siluridae, Notopteridae, Sisoridae (ปลาแค้), Schilbeidae (ปลาสังกะวาด), Pangasiidae (ปลาสวาย) 

ลักษณะ พยาธิใบไม้โมโนจีเนียเดิมจัดอยู่ในclassTrematoda,Order Monogenea แต่มีลักษณะต่างจากพยาธิใบไม้อื่นๆๆมากจึงแยกออกมาเป็นคลาสใหม่ โมโนจีเนียเป็นปรสิตเกาะที่เหงือกและผิวของตัวปลามีบางชนิดที่พบในกระเพาะปัสสาวะของกบและเต่า และมีหนึ่งชนิดที่พบในตาของฮิปโปโปเทมัส ในสภาพธรรมชาติ พยาธิกลุ่มนี้ทำอันตรายต่อโฮสต์น้อย แต่ถ้าโฮสต์มาอยู่รวมกันมากๆ เช่น ตามฟาร์มเลี้ยง จะทำให้เกิดการระบาดติดต่อกันได้

A B ภาพ A-B Gyrodactylus

C C. Polystoma (A. Engemann and Hegner, 1981; C. Lutz, 1986)

วัฎจักรชีวิต วัฎจักรชีวิตของโมโนจีเนียต้องการโฮสต์เพียงชนิดเดียว มีเพศรวมไข่ฟักเป็นตัวอ่อนที่มีซีเลียคือ ออนไคไมราซีเดียม (onchomiracidium) ซึ่งจะว่ายน้ำและเกาะกับตัวโฮสต์โดยใช้ตาขอที่อยู่ท้ายตัวยึดเกาะแล้วพัฒนาเป็นตัวแก่ซึ่งจะมีอวัยวะยึดเกาะที่มีขนาดใหญ่อยู่ทางตอนท้ายของตัวแก่เรียกว่าโอพิสแธปเทอร์(opisthaptor) อวัยวะนี้อาจมีตะขอขนาดใหญ่หรือเล็ก แว่นดูดหรือก้ามหนีบ หรือมีประกอบกันมากกว่าหนึ่งอย่างก็ได้ บางสกุลมีอวัยวะยึดเกาะอยู่ด้านหน้าสุดรอบปากเรียกว่า โพรแฮปเทอร์(pohaptor)

สกุลที่พบทั่วไปคือ Gyrodactylus และ Dactylogyrus ซึ่งทั้งคู่ต่างก็เป็นปรสิตภายนอกของปลาส่วน Polystoma เป็นชนิดที่พบในกระเพาะปัสสาวะกบ สกุลนี้มีแว่นดูด 6 อันอยู่ด้านท้ายของตัว