จารีตประเพณีและพหุนิยมทางกฎหมาย

งานนำเสนอเรื่อง: "จารีตประเพณีและพหุนิยมทางกฎหมาย"— ใบสำเนางานนำเสนอ:

1 จารีตประเพณีและพหุนิยมทางกฎหมาย

2 รัฐสมัยใหม่และจารีตประเพณี
ลักษณะสำคัญของรัฐสมัยใหม่มักอยู่บนผู้คนที่หลากหลายทางวัฒนธรรม ความเชื่อ ศาสนา สังคมไทย มีทั้งคนเหนือ คนใต้ คนยอง ไทใหญ่ เจ๊ก เวียดนาม ฯลฯ

3 กฎเกณฑ์ที่ถูกยอมรับอาจไม่ใช่มาตรฐานของคนทั้งหมดในสังคม
จารีตประเพณีถูกสร้างเพื่อตอบสนองกับความต้องการที่ต่างกันของคนแต่ละกลุ่ม ระหว่างกฎหมายของรัฐสมัยใหม่และจารีตประเพณีของคนแต่ละกลุ่มอาจไม่สอดคล้องกัน

4 กฎหมายของรัฐมาจากมาตรฐานของคนกลุ่มใด
แต่ก็อาจมีจารีตประเพณีที่ไม่สอดคล้อง/ขัดแย้งกับระบบกฎหมายดำรงอยู่

5

6

7 กฎเกณฑ์นี้เป็นกฎหมาย?

8

9

10

11

12

13

14 การจัดการป่าชุมชน ภายใต้การจัดการโดยกฎหมายของรัฐ พื้นที่ป่าลดลงอย่างต่อเนื่อง และส่งผลกระทบต่อชุมชนท้องถิ่น โดยเฉพาะกลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆ หลังทศวรรษ 2530 มีความพยายามผลักดันให้ออกกฎหมายป่าชุมชน แม้ไม่ประสบความสำเร็จแต่ก็ยังคงมีระบบการจัดการอยู่

15 คำอธิบายเกี่ยวกับสถานะของจารีตประเพณีในกฎหมายไทย
กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ รัฐธรรมนูญ (สิทธิชุมชน)

16 ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 4
“กฎหมายนั้น ต้องใช้ในบรรดากรณีซึ่งต้องด้วยบทบัญญัติใดๆ แห่งกฎหมายตามตัวอักษร หรือตามความมุ่งหมายของบทบัญญัตินั้นๆ” “เมื่อไม่มีบทกฎหมายที่จะยกมาปรับคดีได้ ให้วินิจฉัยคดีนั้นตามจารีตประเพณีแห่งท้องถิ่น ถ้าไม่มีจารีตประเพณีเช่นว่านั้น ให้วินิจฉัยเทียบบทกฎหมายที่ใกล้เคียงอย่างยิ่ง และถ้าบทกฎหมายเช่นนั้นไม่มีด้วย ให้วินิจฉัยตามหลักกฎหมายทั่วไป”

17 การใช้กฎหมายต้องเป็นไปตามกฎหมายลายลักษณ์อักษร >>> เจตนารมณ์ >>> จารีตประเพณี
ตัวอย่างที่มักถูกอ้างถึง ชกมวย หมอผ่าตัด การสาดน้ำวันสงกรานต์ ไม่มีการฟ้องละเมิด

18 แม้เปิดช่องให้ใช้ได้ แต่ความเป็นจริงมีกฎหมายทุกเรื่อง
ข้อโต้แย้ง แม้เปิดช่องให้ใช้ได้ แต่ความเป็นจริงมีกฎหมายทุกเรื่อง ลักษณะจารีตที่ได้รับการยอมรับให้มีผลในทางกฎหมาย ใช้ในรูปลักษณะเดียวกัน ติดต่อกันมาเป็นเวลานาน ไม่มีกฎหมายลายลักษณ์อักษรบัญญัติขัดหรือแย้งกับจารีต

19 แต่จารีตประเพณีที่เกิดขึ้นจริงเป็นแบบนี้หรือ ?
ลักษณะจารีตที่ได้รับการยอมรับให้มีผลในทางกฎหมาย (ตามคำอธิบายของหยุด แสงอุทัย) ใช้ในรูปลักษณะเดียวกัน ติดต่อกันมาเป็นเวลานาน ไม่มีกฎหมายลายลักษณ์อักษรบัญญัติขัดหรือแย้งกับจารีต แต่จารีตประเพณีที่เกิดขึ้นจริงเป็นแบบนี้หรือ ?

20 บทบัญญัติในรัฐธรรมนูญ (เน้นในประเด็นเรื่องสิทธิชุมชน)
รัฐธรรมนูญ พ.ศ มาตรา 46 “บุคคลซึ่งรวมกันเป็นชุมชนท้องถิ่นดั้งเดิมย่อมมีสิทธิอนุรักษ์หรือฟื้นฟูจารีตประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น ศิลปะหรือวัฒนธรรมอันดีของท้องถิ่นและของชาติ และมีส่วนร่วมในการจัดการ การบำรุงรักษา และการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างสมดุลและยั่งยืน ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ”

21 ชาวบ้านที่อำเภอแม่วาง เชียงใหม่ ถูกจับในข้อหาครอบครองไม้หวงห้ามเกินที่ พ.ร.บ. ป่าไม้ 2484 ถูกฟ้องต่อศาลเมื่อ 23 ธันวาคม 2541 ชาวบ้านต่อสู้ว่าได้รับอนุญาตจากคณะกรรมการป่าชุมชน โดยตัดไม้ไปสร้าง “บ้านหลังแรก” ของครอบครัวตามประเพณีของชาวปกากญอ และยกมาตรา 46 ตามรัฐธรรมนูญมาต่อสู้ การสืบพยานมีการสืบพยาน นักวิชาการ นักกฎหมาย เพื่อยืนยันว่าเป็นการจัดการสิทธิชุมชนตามจารีตประเพณี

22 คำตัดสินของศาลจังหวัดเชียงใหม่
มีความผิดฐานครอบครองไม้หวงห้าม ลงโทษจำคุก 6 เดือน รอลงอาญา 2 ปี

23 บ้านปิงโค้ง อำเภอเชียงดาว เชียงใหม่
ชาวบ้านถูกจับข้อหาตัดฟันไม้สักอันเป็นไม้หวงห้ามในเขตป่าสงวนและอุทยานแห่งชาติ ชาวบ้านต่อสู้ว่าเป็นการแผ้วถางพื้นที่และได้รับอนุญาตจากคณะกรรมการหมู่บ้านตามจารีตประเพณี พื้นที่ก็อยู่ภายใต้การจัดการของชุมชน ศาลตัดสินจำคุก 1 ปี ปรับ 10,000 บาท รอลงอาญา 2 ปี

24 ประเด็นคำถาม การรับรองสิทธิตามจารีตประเพณีในตามรัฐธรรมนูญกับความขัดแย้งกับพระราชบัญญัติ ผลทางกฎหมายเป็นอย่างไร การรับรองสิทธิชุมชน โดย “ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ” ถ้าไม่มีกฎหมายบัญญัติ ผลทางกฎหมายเป็นอย่างไร รัฐธรรมนูญ พ.ศ เปลี่ยนไป

25 รัฐธรรมนูญ พ.ศ มาตรา 66 “บุคคลซึ่งรวมกันเป็นชุมชน ชุมชนท้องถิ่น หรือชุมชนท้องถิ่นดั้งเดิม ย่อมมีสิทธิอนุรักษ์หรือฟื้นฟูจารีตประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น ศิลปวัฒนธรรมอันดีของท้องถิ่นและของชาติและมีส่วนร่วมในการจัดการ การบำรุงรักษา และการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดล้อม รวมทั้งความหลากหลายทางชีวภาพอย่างสมดุลและยั่งยืน” การวินิจฉัยของศาลแตกต่างไปจากเดิมหรือไม่ อย่างไร

26 เอกสารเพิ่มเติม สมชาย ปรีชาศิลปกุล และคณะ. การศึกษาพัฒนาการการรับรองและคุ้มครองสิทธิชุมชนตาม รธน สนับสนุนการวิจัยโดยสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย 2557 ดูได้ที่ห้องสมุดคณะสังคมศาสตร์ และศูนย์วิจัยและพัฒนากฎหมาย คณะนิติศาสตร์ ชั้น 1

27 การศึกษากฎหมายไทยไม่ต้องสนใจจารีตประเพณี
ศึกษาตัวบทกฎหมาย ใช้บังคับเหมือนกันทั่วราชอาณาจักร ระบบกฎหมายเชิงเดี่ยว <mono-legal system>

28

29

30

31

32

33

34

35 ในมาเลเซีย มี Adat Adat ไม่ได้เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน Adat ส่วนใหญ่ไม่ได้ถูกเขียน แต่เป็น oral tradition ถ้ามีประมวลก็รวบรวมขึ้น การพิสูจน์ถึง Adat ให้ความสำคัญกับหลักฐานในระดับท้องถิ่น

36

37 พหุนิยมทางกฎหมาย/ระบบกฎหมายเชิงซ้อน
Legal Pluralism การพิจารณาถึงกฎหมายมักพิจารณาเฉพาะกฎหมายของรัฐ แต่ในความเป็นจริงมีกฎเกณฑ์หลายประเภทถึงบังคับใช้ LP ศึกษาถึงกฎเกณฑ์ที่มีอยู่และได้รับการปฏิบัติตาม แม้ไม่ใช่กฎหมายของรัฐ

38 สถานการณ์ที่มีกฎหมาย 2 ชุดหรือมากกว่าปฏิสัมพันธ์กันอยู่ The situation in which 2 or more laws interact >>> Hybrid law กฎหมายจากองค์กรนิติบัญญัติ กฎหมายจารีตประเพณี กฎหมายศาสนา

39 กฎหมายภายนอก กฎหมายภายใน ก State law Non state law

40 สถานการณ์ที่ทำให้เกิด Legal Pluralism
แบบที่หนึ่ง การขยายตัวของอาณานิคมของตะวันตกเหนือดินแดนต่างๆ ในเอเชีย กฎหมายของเจ้าอาณานิคมกับกฎหมายที่ใช้อยู่ในสังคมนั้นๆ

41 แบบที่สอง กฎหมายของรัฐแบบเชิงเดี่ยวที่อยู่บนสังคมพหุวัฒนธรรมหรือกลุ่มคนที่มีความแตกต่างกันในมิติต่างๆ เช่น มาเลเซีย มีกฎหมายครอบครัวที่ยอมรับหลายแบบ ในไทย มีการจัดการป่าชุมชน ระบบไร่หมุนเวียน

42 Law Reform Act <marriage and divorce> 1976
กฎหมายนี้จะไม่บังคับกับมุสลิมและบุคคลใดที่แต่งงานภายใต้ Muslim Law และชนพื้นเมืองแห่ง Sabah และ Sarawak และชนพื้นเมืองใดๆ ที่แต่งงานและหย่าภายใต้ Native Customary Law หรือ Aboriginal Custom

43 ข้อพิจารณาบางประการเกี่ยวกับจารีตประเพณีเมื่อเปรียบเทียบกับไทย
มีการยอมรับจารีตประเพณีหรือไม่ เป็นการยอมรับจารีตประเพณีแห่งชาติ หรือของท้องถิ่น กลุ่มคน จารีตประเพณีส่วนมากยอมรับในเรื่องครอบครัว มรดก การจัดการทรัพยากร ปัจจุบันขยายถึงทรัพย์สินทางปัญญา

44 ระบบกฎหมายที่รองรับ Native Court ศาลชนพื้นเมือง ทำหน้าที่พิจารณาคดีเกี่ยวกับข้อพิพาทระหว่างชนพื้นเมือง Sharia Court ศาลศาสนาอิสลาม